АЗЯРБАЙЖАН МИЛЛИ ЕЛМЛЯР АКАДЕМИЙАСЫ НАХЧЫВАН БЮЛМЯСИ НАХЧЫВАНСКОЕ ОТДЕЛЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ АКАДЕМИИ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА NAKHCHIVAN SECTION OF THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF AZERBAIJAN ISSN 2218-4791 ХЯБЯРЛЯР ТЯБИЯТ ВЯ ТЕХНИКИ ЕЛМЛЯР СЕРИЙАСЫ ИЗВЕСТИЯ СЕРИЯ ЕСТЕСТВЕННЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ НАУК NEWS THE SERIES OF НАТУРАЛ АНД ТЕЖЩНИЖАЛ СЖИЕНЖЕС Cild 8, № 4 Нахчыван – 2012 3 Redaksiya heyəti: Akademik İsmayıl Hacıyev (baş redaktor), AMEA-nın müx- bir üzvü Tariyel Talıbov , AMEA-nın müxbir üzvü Vəli HüseyNov , AMEA-nın müxbir üzvü Mübariz Əhmədov , AMEA-nın müxbir üzvü Əyyub Quliyev , AMEA-nın müxbir üzvü Tofiq Məmmədov , AMEA-nın müxbir üzvü Əli Nuriyev , AMEA-nın müxbir üzvü İlham Ələkbərov , f.-r.e.d. Səfər HəsəNov (Rusiya), k.e.d., prof. BahettiN Baysal (Türkiyə), k.e.d. ƏliəddiN Abbasov , k.e.d. Bayram Rzayev (məsul katib), b.e.d. Əliyar İbrahimov , b.e.n. İsmayıl Məmmədov , f.-r.e.n. Qulu Həziyev , f.-r.e.n. Azad Məmmədli . Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin “Xəbərlər”i, 2012, № 4, 318 s. Jurnal 25 noyabr 2004-cü il tarixdə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçmişdir (şəhadətnamə № 1140) © “Tusi” nəşriyyatı, 2012 4 MÜNDƏRİCAT KİMYA Fərəh Heydərova, ƏliəddiN Abbasov. Kadmium (II) Amberlit IRP-64 ka- tioniti ilə sorbsiyası.................................................... ........ .................................12 Bayram Rzayev, Rafiq Quliyev. Gümüşlü qurğuşun-sink filizinin seçici flotasiya şəraitinin öyrənilməsi............................................................. ....... .......19 Əhməd Qarayev. Sb 2Se 3 – TlNO 3 – H 2O sistemindən tallium sürmə selenid birləşməsinin alınması şəraitinin tədqiqi............................................................24 Fizzə Məmmədova, MahNur Cəfərli. Gümüşlü yatağından qurğuşun-sink konsentratlarının alınması………....................................................... .... ............30 Qorxmaz Hüseynov. Tallium (I) sulfidin mis (I) sulfidlə qarşılıqlı təsirinin tədqiqi................................................................................................... .... ..........35 GüNel Məmmədova. Qalluazit-dolomit təbii sistemində erionit seolitinin sintezi..................................................................................................................39 Məlahət Məmmədova. Əlvan metal ionları qarışığının sorbsiyasının öyrənilməsi................................................. ..... ......................................... ......... ..45 Aliyə Rzayeva. İndium(III)selenidin qaynar qat reaktorunda alınma metodu- nun işlənməsi......................................................................................................52 BİOLOGİYA Tariyel Talıbov, OrkuN Sanır Batmaz. Türkiyede Pteridophyta üzerine ya- pılan araştırmalar………………………………………………………………61 Əliyar İbrahimov, DaşqıN QəNbərov. Culfa rayonunun Aracıq dağında ya- yılmış Astracanta növləri və onların bioekoloji xüsusiyyətləri.......... ..... ...........73 Varis Quliyev. Naxçıvan MR florasında V. vinifera ssp. sylvestris Gmel. – yabanı üzümün müxtəlif biotiplərinin tədqiqi…………………........................82 ƏNvər İbrahimov. Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində yayılan ağac və kolların tədqiqi vəziyyəti (yabanı, mədəni və introduksiya olunmuşlar)...... .89 Vahid Quliyev, Sura Rəhimova. Yemişan meyvələrindən alınan suda həll- olan polikarbohidratların çıxımına və bəzi xarakteristikalarına müxtəlif fak- torların təsirinin təyini......................................................................................105 Teyyub Paşayev. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasının Krokus (Crocus ) cinsinə daxil olan zəfəran növləri haqqında......................................113 Sahib Hacıyev, Rəşadət Əmirov. Lizbird çökəkliyi torpaqlarının mədəni və təbii bitkilər altında ekoloji qiymətləndirilməsi................................... .... ....118 Fatmaxanım Nəbiyeva. Brassicaceae Burnett fəsiləsinin Babək və Kəngər- li rayonları ərazisində yayılmış bəzi faydalı bitki növləri................................125 5 Zülfiyyə Salayeva. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasında yayılan ilansoğanı ( Muscari Mill.) növlərinin bioekoloji xüsusiyyətləri......................135 Ramiz Ələkbərov. Naxçıvan Muxtar Respublikası brioflorasının nadir və məhvolma təhlükəsi altında olan mamırları.....................................................142 Loğman Bayramov. Babək və Kəngərli rayonları ərazisində armud bitkisi- nin genetik ehtiyatları.......................................................................................148 Pərviz Fətullayev. Naxçıvan Muxtar Respublikası şəraitində bərk buğdanın əsas zərərverici və xəstəlikləri..........................................................................154 GüNel Seyidzadə. Naxçıvan Muxtar Respublikası şəraitində qarğıdalı bitki- sinin geniş yayılmış zərərvericiləri...................................................................162 Abbas İsmayılov. Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində Avropa dend- roflorasına daxil olan yerli və kənardangəlmə bəzi ağac və kol bitkilərinin taksonomik tərkibi............................................................................................169 Seyfəli Qəhrəmanov. Sututarların tipindən asılı olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasında göy-yaşıl və yaşıl yosunların yayılması…............................177 Namiq Abbasov. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasında qəpikotu (Hedy- sarum L.) cinsinə daxil olan növlər..................................................................186 ENzalə Novruzova. Adiantkimilər – Adiantaceae Newm. – fəsiləsinin ümumi xarakteristikası.............................. ... ... ....... .................. .. ....................................193 Əfruz Nəsirova. Naxçıvan Muxtar Respublikasında zəngçiçəyikimilərin tədqiqi vəziyyəti................................................................ .. ........ ................ ......198 İsmayıl Məmmədov. Qaramalın sarkosistozları zamanı böyrəküstü vəzilərin patomorfologiyası.............................................................................................204 Akif Bayramov. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonu sututar- larının gündəcələr ( Insecta, Ephemeroptera ) faunası............................ ........ ...209 Etibar Məmmədov. Gövşəyən heyvanlarda parazitlik edən anoplosefalyat- ların növ tərkibi və yayılma xüsusiyyətləri.......................................... ....... ......216 Mahir Məhərrəmov, Xalid Əliyev. Naxçıvan Muxtar Respublikası fauna- sında yayılmış Halictus Latreille, 1804 ( Hymenoptera, Apoidea, Halictidae ) cinsinə mənsub arı növlərinin öyrənilməsinə dair............................................229 FİZİKA Məmməd Hüseynəliyev. Dayanıqlı və ucuz fotovoltaika üçün yeni mate- rial –Cu 2ZnSnS 4........................................................................................ ... .....236 Oruc Əhmədov, MəftuN Əliyev, Nazilə Mahmudova. Günəş fotoelektrik qurğularında şüa selinin energetik potensialının qiymətinin zamandan asılı olaraq dəyişilməsinin təyin olunması............................................. .... ......... ...... 243 Məhbub Kazımov. Yerin elektrik sahəsindən elektrik enerjisinin alınma üsulu ....250 6 ASTRONOMİYA Qulu Həziyev. Fotometrik ölçmələrin dəqiqliyinin fiziki məhdudiyyəti........256 Azad Məmmədli . İkiqat ortalanmış parabolik məhdud üç cisim məsələsi və onun Yer tipli planetlərə tətbiqi........................................................................260 Əlövsət Dadaşov. Planet-komet əlaqələri barədə............................................268 Camal Abbasov. Enke kometinin parlaqlıq əyrilərinin xüsusiyyətləri ............ 271 Cəfər Quluzadə, Zahir Səmədov, MirhəsəN Tahirov. Prosionun fundamen- tal parametrlərinin təyini……….................................................................. .....274 İNFORMATİKA Vahid Əsgərov, RövşəN Bağırov, ŞahiN Əliyev. Dördbəndli mexanizmlər üçün optimal kinematik sintez məsələsi................ ..... ............. .... ................ ... ...279 Məhərrəm İbrahimov. Elektron rəqəm kommutatorlarının əsas quruluşunun xüsusiyyətləri haqqında....................................................................................285 Gülarə Rəhimova. Ekonometrik analiz və ekonometrik modelləşdirmənin inkişaf tarixi......................................................................................................291 COĞRAFİYA Nazim Bababəyli. Arazboyunda landşaft komplekslərinin tədqiqində haloin- dikasiyadan istifadə..........................................................................................302 GültəkiN Süleymanova. Naxçıvan Muxtar Respublikasında antropogen landşaftların rekreasiya potensialının optimallaşdırılmasına dair............... ......310 7 СОДЕРЖАНИЕ ХИМИЯ Фарах Гейдарова, Алиаддин Аббасов. Сорбция кадмия (II) катионитом Амберлит IRР-64....................................................................................................12 Байрам Рзаев, Рафиг Гулиев. Изучение условий селективной флота- ции гюмушлинской свинцово-цинковой руды................................................ ...19 Ахмед Караев . Изучение условий получения соединения таллий-сурьма- селен из системы Sb 2Se 3 – TlNO 3 – H 2O...................................... ..... ...................24 Физза Мамедова, Махнур Джафарли. Получение свинцово-цинковых концентратов из гюмушлинского месторождения.............................................30 Горхмаз Гусейнов. Исследование взаимодействия сульфида таллия (I) с сульфидом меди (I)...........................................................................................