MEM40revisie_MEM 26-05-16 13:19 Pagina 1 MEMOIRES 1985-B Willem Oltmans MEM40revisie_MEM 26-05-16 13:19 Pagina 2 Produced on demand by Scan Laser bv, Zaandam ISBN 978 90 6728 321 2 NUR 686 © Tekst: Willem Oltmans Stichting © 2016 Stichting Uitgeverij Papieren Tijger Verspreiding voor België: Uitgeverij EPO, Berchem Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. MEM40revisie_MEM 26-05-16 13:19 Pagina 3 Memoires 1985-B Willem Oltmans PAPIEREN TIJGER MEM40revisie_MEM 26-05-16 13:19 Pagina 4 Eerder verschenen bij Uitgeverij In den Toren, Baarn: 1 Memoires 1925 - 1953 4 Memoires 1959 - 1961 2 Memoires 1953 - 1957 5 Memoires 1961 3 Memoires 1957 - 1959 Verschenen bij Uitgeverij Papieren Tijger, Breda: 6 Memoires 1961 - 1963 41 Memoires 1986-A 7 Memoires 1963 - 1964 42 Memoires 1986-B 8 Memoires 1964 - 1966 43 Memoires 1987-A 9 Memoires 1966 - 1967 44 Memoires 1987-B 10 Memoires 1967 - 1968 45 Memoires 1988-A 11 Memoires 1968 - 1970 46 Memoires 1988-B 12 Memoires 1970 - 1971 47 Memoires 1989-A 13 Memoires 1971 - 1972 48 Memoires 1989-B 14 Memoires 1972 - 1973 49 Memoires 1989-C 15 Memoires 1973 50 Memoires 1990-A 16 Memoires 1973 - 1974 51 Memoires 1990-B 17 Memoires 1974 52 Memoires 1990-C 18 Memoires 1974 - 1975 53 Memoires 1991-A 19 Memoires 1975 54 Memoires 1991-B 20 Memoires 1975 - 1976 55 Memoires 1992-A 21 Memoires 1976 56 Memoires 1992-B 22 Memoires 1976 - 1977 57 Memoires 1993-A 23 Memoires 1977 - 1978 58 Memoires 1993-B 24 Memoires 1978 59 Memoires 1994-A 25 Memoires 1978 - 1979 60 Memoires 1994-B 26 Memoires 1979-A 61 Memoires 1995-A 27 Memoires 1979-B 62 Memoires 1995-B 28 Memoires 1979-1980 63 Memoires 1996-A 29 Memoires 1980 64 Memoires 1996-B 30 Memoires 1980-1981 65 Memoires 1997-A 31 Memoires 1981 66 Memoires 1997-B 32 Memoires 1981-1982 67 Memoires 1998-A 33 Memoires 1982 68 Memoires 1998-B 34 Memoires 1982-1983 69 Memoires 1999-A 35 Memoires 1983-A 70 Memoires 1999-B 36 Memoires 1983-B 71 Memoires 2000-A 37 Memoires 1984-A 72 Memoires 2000-B 38 Memoires 1984-B 73 Memoires 2001 39 Memoires 1985-A 74 Memoires 2002 40 Memoires 1985-B 75 Memoires 2003 Nog te verschijnen: 76 Memoires 2004 Aanvullende gegevens over de jaren 1925 tot en met 1948 en over de voorouders van Willem Oltmans zijn te vinden in het fotoboek Familie Album, ISBN 90 6728 174 3. MEM40revisie_MEM 26-05-16 13:19 Pagina 5 INHOUD Inleiding 7 Amsterdam 9 Paramaribo 103 Amsterdam 115 Paramaribo 147 Amsterdam 173 New York 187 Amsterdam 193 Moskou 230 Amsterdam 239 Paramaribo 259 Bijlagen 265 Register 431 MEM40revisie_MEM 26-05-16 13:19 Pagina 6 MEM40revisie_MEM 26-05-16 13:19 Pagina 7 INLEIDING ■ Inleiding Een mysterieuze vriendschap Ik bel Henk Hofland. Of hij geïnterviewd wil worden door Maar- ten van Rossem voor diens blad Maarten!. „Vertel de heer van Rossem dat ik hem een aardige vent vind, maar ik doe het niet.” Hoe staat het eigenlijk met zijn memoires, vraag ik Hofland dan maar. „Die zullen er niet meer komen,” zegt hij. „Zo meteen spreek ik voor de 92ste keer met de heer Jeroen Vullings die een biografie over mij maakt. Daarin zult u mijn levensverhaal terug- vinden.” De memoires van Hofland komen waarschijnlijk nooit af, noteert Willem Oltmans in dit veertigste deel van zijn herinne- ringen. Dat had hij dus goed gezien. Kort na de millenniumwisseling las ik voor het eerst een deel van de Memoires van Oltmans voor een recensie in Historisch Nieuws- blad. Oltmans had toen net zijn gevecht met de Nederlandse over- heid gewonnen en een schadevergoeding opgestreken van acht miljoen gulden. Een ongekend hoog bedrag en iedereen in de journalistiek schreef en praatte erover. Inmiddels heeft vrijwel nie- mand het meer over Oltmans. Zijn Memoires, waarvan nog 38 de- len moeten verschijnen, zijn een project met een hoog cultgehalte geworden. Het aantal lezers is klein, het aantal recensies bijna ni- hil. Dat is jammer. Oltmans biedt een heet-van-de-naald-verslag van de wereldgeschiedenis in de tweede helft van de twintigste eeuw. Hij spreekt veel ‘groten’ der aarde, is bij veel belangwek- kende gebeurtenissen betrokken (Indonesië, Nieuw-Guinea, Sov- jet-Unie, Suriname, Zuid-Afrika), belicht het reilen en zeilen van de journalistiek en schuwt daarbij harde oordelen en roddels niet. In deel 40 is Henk Hofland de hoofdpersoon. Dat komt omdat in 1985 het eerste deel van de herinneringen van Oltmans verschijnt (over de periode 1925-1953). Oltmans verhaalt daarin over zijn kennismaking met Hofland op Nijenrode, waar ze beiden stude- ren. Ze raken bevriend. In 1985 is van die vriendschap niet veel meer over. Er is te veel gebeurd. Dieptepunt is een streek die Hof- land Oltmans levert in 1972. Oltmans geeft thuis een feestje waar- bij de Russische ambassadeur aanwezig is. Hofland is ook uitgeno- 7 MEM40revisie_MEM 26-05-16 13:19 Pagina 8 ■ digd en neemt zonder dat aan te kondigen een fotograaf van De Telegraaf mee. Die maakt stiekem foto’s die de volgende dag op de voorpagina van zijn krant staan. Oltmans wordt opgevoerd als een 1985 landverrader. Vanaf dan zien ze elkaar 13 jaar niet meer. Toch is het opvallend dat Oltmans in vrijwel elk deel van zijn Me- moires terugkomt op Hofland. Met een sneer over zijn journalis- tiek onbenul, een terugblik op hun vriendschap, of het oprakelen van de breuk in 1972. De gevoelens zitten diep. In een van zijn vele pogingen zijn herinneringen op papier te zet- ten, schrijft Hofland: „Een van mijn kamergenoten op Nijenrode was Willem Oltmans. We konden het goed met elkaar vinden, maar op den duur vond ik dat hij wat al te dichtbij probeerde te komen. Hij bleek homoseksueel te zijn en was verliefd op mij ge- worden. Hij probeerde bij mij in bed te klimmen. Toen heb ik een paar bakstenen op de rand gelegd en hem verzekerd dat hij die bij verdere pogingen op zijn hoofd zou krijgen. Dat heeft de vriendschap niet gehinderd. Hij heeft ook zijn leven lang een dag- boek bijgehouden. Dat is later in commerciële boekvorm uitge- geven. Ik heb het niet gelezen.”(HP/De Tijd 2013, nr. 5) Dat laatste is niet waar. Hofland heeft zeker het eerste deel gele- zen. Plots staat hij op 8 juli 1985 bij Oltmans voor de deur. „Ik wist niet wat ik zag. Hij was lichtelijk lazarus. Hij bleef twee en een half uur en vroeg om een exemplaar van de Memoires (Hofland had eerder een drukproef ontvangen, FS) Ik schreef erin: ‘Henk beter laat dan nooit!’ Hij gaf me een armband die ik voorzichtig op tafel legde en waar ik niet goed raad mee wist.” Op 5 september zien ze elkaar weer. Ze lunchen bij Dorrius. Het werd volgens Oltmans, in tegenstelling tot de vorige ontmoeting, een gezellig samenzijn. Hofland vertelt dat hij zelf ook aan me- moires wil beginnen. „We spraken zelfs over een televisieshow van mij, of een interview van hem en mij samen op televisie.” Oltmans wacht op de recensie van Hofland over zijn Memoires. Die verschijnt eindelijk begin december in de Haagse Post en is be- paald niet complimenteus: „een rommelpot”. Oltmans: „Wat een nare jongen Hofland eigenlijk is, blijkt uit vrijwel iedere regel van dit stukje.” Hopelijk zal de biografie van Hofland, die vrijwel zeker gaat ver- schijnen, want Vullings is een gedegen auteur, het mysterie van de vriendschap Oltmans-Hofland ontrafelen. De biografie van Olt- mans zal na een aantal mislukte pogingen waarschijnlijk niet meer het licht zien. Maar gelukkig wacht ons nog een mooie reeks her- inneringen. Frans Smits, hoofdredacteur Historisch Nieuwsblad en Maarten! 8 MEM40revisie_MEM 26-05-16 13:19 Pagina 9 AMSTERDAM ■ Amsterdam 5 april 1985. ‘Bibeb, Wim Hazeu vond dat ik je deze “opdracht” van Constandse moest toezen- Dr. A.L. Constandse. den. Willem.’ Den Haag, 30 januari 1985. ‘Beste Willem Oltmans, wat jij moet 28 juni 1985. schrijven is het boek Joseph Luns, een ‘Bibeb, op je vraag hoe het interview met ramp voor Nederland. Je boek Den Vader- Van Dis tot stand kwam het volgende: Ad- land getrouwe is te veel dood gezwegen, riaan zei meermalen dat hij mij in zijn pro- hoewel het onschatbare informatie in- gramma wilde hebben maar de VPRO was houdt. De heer (Heer?) Luns treedt nog op tegen. Enige weken geleden werd ik uitge- als vertegenwoordiger van de Koude (nu- nodigd om in Leiden in De Burcht met cleaire) Oorlog tegen de Sovjetunie. De si- Van Dis te converseren. Stampvolle zaal, tuatie overziende sinds 1952, wordt het succes. Van Dis riep tegen het einde ver- duidelijk dat deze Luns (ook onder Drees!) twijfeld: “Willem, je hebt me volkomen in voor Nederland een rampzalige politiek je zak.” Hij liet het gesprek in zijn geheel heeft gevolgd. En de enige die daarvan al- opnemen. Op 12 juni, ik was net terug uit les weet ben jij. Dus doe je best. Hartelijke de USSR, Van Dis aan de telefoon, of ik op groeten 27 juni hier kon zijn voor een opname. De Anton Constandse.’ VPRO en Cherry Duyns waren tegen maar 9 MEM40revisie_MEM 26-05-16 13:19 Pagina 10 ■ hij had een leugen bedacht om me er toch je rooie das.” En toen Van Dis het verwis- in te krijgen.