9 . n 9 0 0 2 Beppe Lachello vist r e DOI PUNT E MES b da Soria ël Fujn m é t ËL CAFÈ SAN CARLO e docent universitari, giornalista, scritor e artista ’d minca sòrt, S le soe sale a dventavo ’d colp un salòt inteletual con na colo - rassion pì che patriòtica ch’a na fasìo quasi na ròcafòrt dël moviment risorgimental. Ambelelì lë scritor Alessandro Dumas a tastava ’l sò prim « bicerin », l’amiraj Cagni con ël Duca degli Abruzzi as setavo ai sò taulin për pronté cola famosa spedission vers le tère dle giasse eterne con la nav «Stella Polare ». Ëdcò vàire a j’ero ij ministr e ij politich ch’as gavavo ’l piasì ’d passé al San Carlo, Giolitti a lo fasìa spe - tand le coincidense dij treno ch’a l’avrìo portalo a sò pais, mentre che Crispi a sercava ’d convince j’element ëd la «Mancin-a» parlamentar sël fàit ch’a ventava ’nterven-e an Africa. A smija che ’dcò Antònio Gramsci a l’avèissa avù l’ispiras - sion ëd fondé l’« Ordine Nuovo » vardand ij pòrti da setà a ’n L’intrada sota al pòrti taulin dël Cafè San Carlo, sensa dësmentié la presensa sigu - ra coma abitué ’d Benedetto Croce, ël peoeta Pastronchi, lë a Piassa Carignan, andoa ch’i j’ero lassasse l’ùltima scritor De Amicis e peui Sergio Solmi, Lorenzo Gigli, Mario Dvira, spostomse na frisa e varda-lì ch’is trovoma an Gromo, ël pitor Casorati e Piero Gobetti. Pì anans ant j’ani Piassa San Carlo (cola dle doe cese con le fontan-e dël Pò e costa a l’era na sosta da part ëd Luigi Einaudi quand ch’a dla Dòira sla schin-a) e ’mbelessì i trovoma col local ëstòrich rivava da caté ij lìber da Bourlot; a l’era l’artreuv dij « ses ëd ch’a pòrta ’l midem nòm ëd la piassa: ël Cafè San Carlo. Turin », pitor ch’a l’han marcà an creus la vita artìstica italian- Duvertà ’nt ël 1822 con ël nòm ëd «Cafè ’d Piassa d’Arme» a: Enrico Paolucci, Carlo Levi, Jessie Boswell, Gigi Chessa, (sota Napoleon a l’era Place Napoleon), përchè a col temp la Francesco Menzio e Nicola Galante. Ant la longa vita ’d cost piassa as ciamava parèj e mach pì anans a l’avrìa piàit la local a peulo nen manché j’anedòt coma col ch’a l’é stàit ël denominassion d’un dij Sant piemontèis, a l’é semper stàit un prim an Euròpa a esse ’nluminà con ël gas. dij pì arnomà leu d’artreuv për j’inteletuaj e për ij patriòta dël Ant l’ùltima Guèra Risorgiment. Sòn an contrast con j’àutri locaj ëd la sità ch’a Mondial ël Cafè San j’ero frequentà da l’aristocrassìa e dai pì conservator. Pròpi Carlo a vnisìa ’dcò për coste clientele, nen tròp bin viste dal podèj e da la polis - bombardà arportand sìa, a l’era stàit sarà ’d brut pì che na vira ’nt j’ani pì càud ëd ëd dani assè ’mpor - quand ch’as ciamavo statut e arforme. Ant ël 1837 a l’era stàit tant che ij travaj ëd sarà për chèich mèis për fé ’d travaj d’arnovament su proget restàur , durà des ani ëd l’architet Leoni e lì a sarìo stàite prontà cole decorassion dal 1953, a sarìo nen ch’a l’avrìo portà a torna duvertelo con ël nòm ëd «Cafè riussì a ’rpristinè dël Vassallo», dal nòm dël neuv padron. tut, tutun j’afresch ëd D’àutri ’ntervent ëd decorassion a sarìo vnuit fra ’l 1839 e ’l le vòlte a son stàit 1840 mersì a l’euvra dij pitor Rodolfo Morgari e Borra ch’a l’a - sostituì da d’àutre vrìo archincà ’l salon central con piture e ’ndoradure. La salët - piture a tempra men - ta pì pcita, dita « ël gabinèt cinèis », a l’avrìo piturala Pietro tre ch’a son guernas - Spintz e Giacomo Beltrani. Decorà con stuch, specc, statue e se le decorassion dij panej lateraj con le capitej andorà a l’avrìa vagnasse ’l tìtol ëd « reggia » da part Ël salòt cinèis dij giornalista ’d col temp. lesen-e ’ndorà. Ël Cafè San Carlo a intrava parèj con mérit ant la tradission A son cambià ij temp, ma ’l Cafè San Carlo a l’é semper là cafetòira ’d Turin e, vista la presensa ’d teste viròire, student e, tutun che ij sò client a sio miraco pì nen rivolussionari o contestator, a peulo ancora gòde d’un servissi soasì con ël piasì ’d tasté le galuparìe turinèise e fin-a ’d fé un bon disné. Lòn ch’a l’é restà bastansa ’nvarìa a l’é lë spetàcol ëd la piassa retangolar ch’a dev sò aspet al genio dl’architet Carlo ’d Castlamont ant ël sécol ch’a fà XVII, anrichì da j’intervent ëd Benedèt Alfieri un sécol apress. La procession dij pòrti a l’anvlupo con bel deuit ëd geometrìe piasose a l’euj e ai pass 9 ëd chi a veul spassëggé sensa bagnesse, ma ’d sigur la còsa pì anciarmanta a l’é cola ’d vëdde specesse ’nt ël véder dël vòstr bicer la sagoma dël cavajer e duca Emanuel Filibert «Testa ’d Fer » ch’a buta soa spa ’nt ël feuder dòp ëd la bata - ja ’d San Quintin. Ël monument ëd Carlo Marocchetti a l’é giu - maj dventà un dij sìmboj ëd la sità e, ëd conseguensa, ëd la piassa e ’dcò dël Cafè San Carlo. Ancheuj costa piassa con le soe boteghe, ij sò negòssi, le soe giojere, ij sò cafè a l’é dventà un dij mej salòt sitadin e na burnìa sota-tèra da ’mpinì ëd viture, ma a venta nen dësmen - tiesse che ’mbelessì a son scrivusse pàgine dë stòria e che, ai 21 dë Stèmber dël 1864, sla sternia a vnisìo ’mbaronà ij còrp ëd 184 përson-e, fra mòrt e ferì, crasà da la fòrsa pùbli - ca an seguit a j’arvire nassùe an conseguensa dlë sposta - ment ëd la capital a Firense. Ël salon central.