Kijk Wijzer naar prentenboeken Naar een instrument voor een interpretatie van prentenboeken op basis van de interactie tussen beeld en tekst Loes Reichenfeld Begeleider: SNR 1276382 prof. dr. W.L.H. van Lierop-Debrauwer Tweede lezer: Maart 2018 dr. S.E. Van den Bossche Masterthesis, ter verdediging op 29 maart 2018 te Tilburg Master Jeugdliteratuur Kunst- en Cultuurwetenschappen “Zien en kijken is immers niet hetzelfde” Wim Pijbes1 “Elke bladzijde is een verhaaltje op zich” Annemarie van Haeringen2 “The words change the pictures and the pictures change the words” 3 Perry Nodelman Verantwoording: Deze thesis werd geschreven als afsluiting van de Master Kunst- en Cultuurwetenschappen/Jeugdliteratuur aan Tilburg University en wordt verdedigd op donderdag 29 maart 2018 te Tilburg. De voorzijde is gemaakt volgens richtlijnen voor de visuele identiteit uit het Huisstijlhandboek van Tilburg University: https://www.tilburguniversity.edu/nl/intranet/ondersteuning- werk/communicatie/huisstijl/vormgeving/huisstijlopmaak/download-huisstijlhandboek/ 1 Citaat van Wim Pijbes uit: De vorm blijft een mysterie (2017) Het Blad bij NRC, 13, p.21. 2 Naar een uitspraak van Annemarie van Haeringen tijdens de bespreking van Siens hemel op de Verdiepingsdag literatuureducatie met prentenboeken, georganiseerd door Artisjok & Olijfje, 23 februari 2018 te Den Bosch. 3 Citaat van Perry Nodelman uit: Words about Pictures (1988), p.220. Kijk Wijzer naar prentenboeken 1 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING ......................................................................................................................................... 3 VOORWOORD | AANLEIDING ................................................................................................................... 4 1. INLEIDING | PROBLEEMSTELLING ....................................................................................................... 5 1.1 Onderzoeksvraag ................................................................................................................................... 5 1.2 Relevantie ................................................................................................................................................ 6 1.3 Leeswijzer ................................................................................................................................................ 7 2. WERKEN MET PRENTENBOEKEN | HET BASISONDERWIJS ...................................................... 8 2.1 Prentenboeken in de vakliteratuur ...................................................................................................... 8 2.2 Prentenboeken en geletterdheid ....................................................................................................... 11 2.3 Praten over prentenboeken ............................................................................................................... 12 3. ANALYSEREN VAN PRENTENBOEKEN | BOUWSTENEN ...................................................... 13 3.1 Beeld/tekstdynamiek in verhalende prentenboeken ..................................................................... 15 3.1.1 Het tekst-beeldraakvlak ............................................................................................................. 18 3.1.2 Contrapuntische relatie tussen beeld en tekst ........................................................................ 19 3.2 De literatuur-theoretische benadering ............................................................................................. 21 3.2.1 Verhaalcomponenten ................................................................................................................. 21 3.2.1.1 Setting .................................................................................................................................................... 22 3.2.1.2 Tijdsverloop ......................................................................................................................................... 22 3.2.1.3 Personages ............................................................................................................................................ 22 3.2.1.4 Vertelperspectief .................................................................................................................................. 23 3.2.2 Verhaal- en vertelconventies ..................................................................................................... 23 3.2.2.1 Verhaallijn ............................................................................................................................................. 24 3.2.2.2 Antropomorfisme ................................................................................................................................ 24 3.2.2.3 Metafictie .............................................................................................................................................. 24 3.3 De visueel-narratieve benadering ..................................................................................................... 25 3.3.1 Beeldcomponenten ..................................................................................................................... 25 3.3.1.1 Karakterisering ..................................................................................................................................... 26 3.3.1.2 Lijnvoering ........................................................................................................................................... 26 3.3.1.3 Stijl ......................................................................................................................................................... 26 3.3.1.4 Setting .................................................................................................................................................... 27 3.3.1.5 Tijdsverloop ......................................................................................................................................... 27 3.3.1.6 Perspectief ............................................................................................................................................ 27 3.3.1.7 Kleur ...................................................................................................................................................... 28 3.3.1.8 Vorm ..................................................................................................................................................... 28 3.3.1.9 Beeldcompositie .................................................................................................................................. 29 3.3.2 Beeldconventies .......................................................................................................................... 29 3.3.2.1 Kleurensymboliek ................................................................................................................................ 29 3.3.2.2 Symbolen .............................................................................................................................................. 30 3.3.2.3 Framing ................................................................................................................................................. 30 2 Kijk Wijzer naar prentenboeken 4. VAN THEORIE NAAR MODEL | ONDERZOEKSOPZET .............................................................. 32 4.1 Analysemodel ...................................................................................................................................... 32 4.1.1 Het directe niveau ....................................................................................................................... 33 4.1.2 Het indirecte niveau ................................................................................................................... 34 4.2 Prentenboekencorpus ........................................................................................................................ 36 5. DRIE PRENTENBOEKEN ONDER DE LOEP | ANALYSE ....................................................... 37 5.1 De Gruffalo van Julia Donaldson en Axel Scheffler ........................................................................ 37 5.1.1 Geheel: eerste indruk van het verhaal ..................................................................................... 37 5.1.2 Details: analyse van de spreads ................................................................................................. 39 5.1.3 Geheel: interpretatie van het verhaal ....................................................................................... 52 5.2 Ik ben bij de dinosaurussen geweest van Floor de Goede en Edward van de Vendel ...................... 53 5.2.1 Geheel: eerste indruk van het verhaal ..................................................................................... 53 5.2.2 Details: analyse van de spreads ................................................................................................. 54 5.2.3 Geheel: interpretatie van het verhaal ....................................................................................... 69 5.3 Omdat ik je zo graag zie van Milja Praagman ..................................................................................... 70 5.3.1 Geheel: eerste indruk van het verhaal ..................................................................................... 71 5.3.2 Details: analyse van de spreads ................................................................................................