Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı 1919-1925 YILLARI ARASINDA ANADOLU RUMLARININ MÜSLÜMANLAŞTIRILMASI ÜZERİNE BİR BELLEK ÇALIŞMASI Mert KAYA Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2017 1919-1925 YILLARI ARASINDA ANADOLU RUMLARININ MÜSLÜMANLAŞTIRILMASI ÜZERİNE BİR BELLEK ÇALIŞMASI Mert KAYA Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2017 YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI Enstitü tarafından onaylanan lisansüstü tezimin/raporumun tamamını veya herhangi bir kısmını, basılı (kâğıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen koşullarla kullanıma açma iznini Hacettepe Üniversitesine verdiğimi bildiririm. Bu izinle Üniversiteye verilen kullanım hakları dışındaki tüm fikri mülkiyet haklarım bende kalacak, tezimin tamamının ya da bir bölümünün gelecekteki çalışmalarda (makale, kitap, lisans ve patent vb.) kullanım hakları bana ait olacaktır. Tezin kendi orijinal çalışmam olduğunu, başkalarının haklarını ihlal etmediğimi ve tezimin tek yetkili sahibi olduğumu beyan ve taahhüt ederim. Tezimde yer alan telif hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinlerin yazılı izin alınarak kullandığımı ve istenildiğinde suretlerini Üniversiteye teslim etmeyi taahhüt ederim. o Tezimin/Raporumun tamamı dünya çapında erişime açılabilir ve bir kısmı veya tamamının fotokopisi alınabilir. (Bu seçenekle teziniz arama motorlarında indekslenebilecek, daha sonra tezinizin erişim statüsünün değiştirilmesini talep etseniz ve kütüphane bu talebinizi yerine getirse bile, teziniz arama motorlarının önbelleklerinde kalmaya devam edebilecektir) Tezimin/Raporumun 09.06.2020 tarihine kadar erişime açılmasını ve fotokopi alınmasını (İç Kapak, Özet, İçindekiler ve Kaynakça hariç) istemiyorum. (Bu sürenin sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım takdirde, tezimin/raporumun tamamı her yerden erişime açılabilir, kaynak gösterilmek şartıyla bir kısmı veya tamamının fotokopisi alınabilir) o Tezimin/Raporumun … tarihine kadar erişime açılmasını istemiyorum ancak kaynak gösterilmek şartıyla bir kısmı veya tamamının fotokopisinin alınmasını onaylıyorum. o Serbest Seçenek/Yazarın Seçimi 09/06/2017 Mert KAYA v TEŞEKKÜR Desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen, her koşulda yanımda olan, geçmişin tozlarını süpürmekte yardımcı olan aileme. Çalışma konumu kabul edip süreç boyunca yanımda olan; farklı düşünceleri de görmemi sağlayan; sadece akademik değil, hayat mücadelesinde de yanımda olduğunu hissettiren; araştırma ve öğrenme merakını hissettirmeden insana öğreten, tez danışmanım ve sevgili hocam Suavi Aydın’a. Neyi nasıl yapmamız gerektiğini güzelce anlatan, dinleyen, çok dinleyen sevgili hocam Aksu Bora’ya. Ne zaman düşsem elimden tutup kaldıran; bir “derdim” olduğunu her zaman hatırlatıp, desteklerini esirgemeyen canım hocam Ayşe Nevin Yıldız Tahincioğlu’na. Yalnız olmadığımı hissettiren, her zaman mücadele alanı bulabileceğime inandıran, mutlu eden hocam Göze Orhon’a. Bizim de söyleyecek sözlerimiz olduğuna inanan, sözümüze değer veren, değerli hocam Hatice Şule Oğuz’a. Alana sızmamı sağlayan, desteklerini hiç esirgemeyen sevgili hocam Ayşe Gündüz Hoşgör’e. Kendisine danıştığım günden beri destek olan, kaynak konusundaki yardımlarını hiçbir zaman unutmayacağım sevgili büyüğüm, hocam Sait Çetinoğlu’na. Çalışma konumu öğrendikten sonra beni Yunanistan’a davet eden; kaynak bulmamda çok yardımcı olan; değerli hissettiren; Kostantinos Fotiadis’e. vi Bölüm derslerinin, derslerden ziyade bir açık oturum havasında geçmesini sağlayan; çimlerde kahve içip, güncel konuları tartışıp güzel fikirler veren Eren, Özgür, Deniz, Zeynep, Ekrem, Ezgi ve Ercan’a. Bu bölüme geldiğim ilk günden bu yana karşılaştığım tüm güzel insanlara. Lisans zamanlarımdan beri yanımda olan; her zaman bana inanan; arkadaşlığına nail olduğum için insana kendini şanslı hissettiren; beni her seferinde gülümseten; her görüşmede güç veren; ilk günden bu yana anlattığım hikâyeleri heyecanla dinleyen; değerli hissettiren can dostum güzel insan Zafer’e. Yolunda gittiğimi görünce ışık tutan; yanımdan hiç ayrılmayan; başım düştüğünde omzunu uzatan; ablam Gülden’e. Her zaman destekçim olan; yapacak bir şeyler bulduran; çok güldüren; çok ağlatan; en kötü zamanımı hissedip destek olan; beni sıkılmadan dinleyen Demir ve Gökhan’a. Son olarak her iki ülkede karşılaştığım; geçmişin izini sürmemde yardımcı olan; gizli kalmış; farklı coğrafyaların aynı insanlarına. vii ÖZET KAYA, Mert. “1919-1925 Yılları Arasında Anadolu Rumlarının Müslümanlaştırılması Üzerine Bir Bellek Çalışması”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2017. 1919-1925 yılları arasında, kalan/gidemeyen/gitmek istemeyen Anadolu Rumlarının zamanla Müslümanlaş(tırıl)masını anlatan bu tez, o dönemi deneyimleyen kişilerin hikayelerini aktardığı insanların belleklerinden süzülen anlatılarına dayanarak yazıldı. Sözlü tarih çalışmalarının izinde, genellemelerden uzak durup, makro anlatıdan ziyade mikro anlatıya güç vermek amacıyla yola çıkan çalışmada, hatıraların kişilerin anlatılarında gizlendiği yaklaşımı önemli oldu. Yaşananları hikayenin aktarıldığı kişilerden dinlemeyi amaçlayan bu çalışmada 6 kişi ile yapılan görüşmeler sonucunda ortaya çıkan anlatısal bütünün hatırlamayı ve unutmayı birlikte kavraması amaçlandı. Tezin alan araştırması yoğunluk olarak İzmir ve Ankara yürütüldü. Görüşmecilerin bir kısmı yaşananları deneyimleyenlerin çocuklarıyken, bir kısmı torunlarıydı. Çalışmada bir yandan ulus-devlet ve homojen toplum yapısı bağlamlarının zorunlu göçü getirmesi tarihsel olarak analiz edildi, diğer yandan göç, kalmak, Müslümanlaş(tırıl)ma, asimilasyon ve kültürleşme deneyimleri, “Mübadele” öncesi, süreci ve sonrası bağlamında betimsel olarak izlendi. Alandan yükselen sesler doğrultusunda çalışmada, hikayelerin toplumsal baskıyla nasıl yıllarca gizlendiğine, yeni kimlik edinme ve Müslümanlaşma sürecine, aile hikayelerini araştırma ve hikayelerle karşılaşma dönemlerine, yüzleşme ve tarihle hesaplaşma biçimlerine ve son olarak alan öznelerinin zamanla geçirdiği değişime dikkat yöneltildi. Hatırlamanın gücü ve politik tarafı da tezde yerini aldı. Aktarılan hikayeler üzerinden ailelerin yaşadığı asimilasyon ve zorla kültürleşme süreçleri de analize dahil edildi. Görünen odur ki; alanın öznelerinin belleklerinde yer edinenler, aktarılan tarihte boş bırakılmış yerleri dolduracak güçtedir. Anahtar Sözcükler Ulus-Devlet, Zorunlu Göç, Mübadele, Bellek, Müslümanlaştırma, Asimilasyon, Zorla Kültürleşme viii ABSTRACT KAYA, Mert. “The Islamization of Anatolian Greeks between the years 1919- 1925: A Study of Memory”, Master Thesis, Ankara, 2017. Between 1919-1925, the thesis about Islamization of the Anatolian Greeks who did not want to /could not go or left behind was written based on the stories and narration of the people who experienced the period and the stories abstracted from their memories. In this work leading to the power of micro narration rather than macro narration, in the context of oral history studies, without generalizing, the approach of memories hidden in the minds of people become important. In this study aimed at listening to the people whose stories were conveyed, the narrative unity that emerged as the result of interviews with 6 people was aimed to comprehend remembering and forgetting together. Thesis field survey conducted mainly in Ankara and İzmir. Some of the interviewers were the children of who experienced the livings and the others were the grandchildren. In the study it was historically analyzed that context of nation-state and homogeneous society structure lead to forced migration, in addition, immigration, staying, Islamization, Assimilation and Culturalization experiences were traced descriptively in the context of before, during and after the "population exchange”. In the study, in accordance with rising voices from the fields, attention has been paid to how to stories were hidden for years by social pressure, the process of new identity and Islamization, the period of searching family stories and confrontation with them, reckoning with history and finally the change of the field subjects over time. The power and political sides of remembering took its place in the thesis. The assimilation and transculturation processes experienced by the families over the transmitted stories were also included in the analysis. Apparently, those who take place in the memories of the subjects of the field are strong enough to fill vacant places in the transmitted history. Key Words Nation-State, Forced Migration, Exchange, Memory, Islamization, Assimilation, Transculturation. ix İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY ............................................................................................... i BİLDİRİM ............................................................................................................ ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI .................................. iii ETİK BEYAN ..................................................................................................... iv TEŞEKKÜR ........................................................................................................ v ÖZET ................................................................................................................ vii ABSTRACT ..................................................................................................... viii İÇİNDEKİLER .................................................................................................... ix GİRİŞ .................................................................................................................