nr 8 2021 PRAGMALINGWISTYKA W BADANIACH SYNCHRONICZNYCH I DIACHRONICZNYCH STUDIA VARIA POLEMIKI Instytut Językoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Redakcja: Redaktor naczelna – Magdalena Pastuch Zastępca redaktor naczelnej – Mirosława Siuciak Sekretarz naukowa – Katarzyna Sujkowska-Sobisz Komitet Redakcyjny: Aleksandra Janowska, Karolina Lisczyk, Iwona Loewe, Jacek Warchala, Katarzyna Węsierska Redakcja naukowa numeru: Magdalena Pastuch, Katarzyna Sujkowska-Sobisz Recenzenci: Lista wszystkich recenzentów jest publikowana raz w roku na stronie internetowej: https://www.journals.us.edu.pl/index.php/FL Rada naukowa: Nam-Shin Cho (Yonsei University, Seul), Mario Enrietti (Università degli Studi di Torino), Jewgenija Karpilowska (Ukraińska Akademia Nauk, Kijów), Stanisław Koziara (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie), Aleksander Łukaszaniec (Białoruska Akademia Nauk, Mińsk), Ewa Malinowska (Uniwersytet Opolski), Swietłana Mengel (Uniwersytet Marcina Lutra w Halle), Galina Nieszczymienko (Rosyjska Akademia Nauk, Moskwa), Radosław Pawelec (Uniwersytet Warszawski), Ewa Sławek (Uniwersytet Śląski w Katowicach), Jan Sokołowski (Uniwersytet Wrocławski), Irena Stramljič Breznik (Uniwersytet w Mariborze, Słowenia), Ewa Teodorowicz-Hellman (Uniwersytet w Sztokholmie), Martine Vanryckeghem (University of Central Florida, USA), Piotr Wierzchoń (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Maria Wojtak (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin) Redakcja: Instytut Językoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach pl. Sejmu Śląskiego 1, 40-032 Katowice tel. +48 32 200 95 15, [email protected] [email protected], https://www.journals.us.edu.pl/index.php/FL Wersją referencyjną czasopisma od 2019 roku jest wydanie elektroniczne. Wcześniej czasopismo ukazywało się w wersji drukowanej z numerem ISSN 2449-9587. W formie elektronicznej publikacja dostępna jest w zasobach: Central and Eastern European Online Library (www.ceeol.com) Open Journal Systems (http://www.journals.us.edu.pl) The Central European Journal of Social Sciences and Humanities (http://cejsh.icm.edu.pl) Gold open access Spis treści Urszula Topczewska Studia Hermeneutyka dyskursu w ujęciu Fritza Hermannsa 1 Urszula Majdańska-Wachowicz, Magdalena Steciąg, Lukáš Zábranský Lingua Receptiva: An Overview of Communication Strategies. The Role of Pragmatic Aspects in Recep- tive Intercultural Communication (the Case of Polish and Czech) Magdalena Makowska Język i obraz wobec koronawirusa. Przyczynek do rozważań nad komunikacją medialną w czasach pan- demii Zdzisław Koczarski Partykuły epistemiczne w Rocznikach Jana Długosza Jolanta Sękowska Speicher- oder Berechnungseffizienz? Zur mentalen Repräsentation von Flexionsparadigmen Beata Grochala Dialog a telewizyjna transmisja sportowa Joanna Szczęk Formy realizacji aktu mowy ODMAWIANIE w języ- ku niemieckim na przykładzie listów odmownych na podania o pracę Spis treści Katarzyna Anna Sobstyl Konceptualizacje KONIA a cel praktyczny interneto- wych apeli o darowizny na rzecz zwierząt Anna Kapuścińska Mensch oder Computer? Zur Frage des Produzenten in den modernen visuellen Medien Karolina Miłosz-Szewczyk Kontekstualizacja absolutnych lakun językowych we VARIA fragmentach dyskursu jako źródło ich znaczenia ak- 2 tualnego Ryszard Wylecioł Konceptualizacja konstruktu [IŚĆ/JECHAĆ] przez użytkowników polskiego i włoskiego systemu języko- wego. Analiza porównawcza w ujęciu kognitywnym Łukasz Halida Łacina w późnośredniowiecznej Warszawie. Kilka uwag na temat książki Urszuli Zachary-Związek Ła- POLEMIKI cina późnośredniowiecznych ksiąg ławniczych Starej 3 Warszawy (Warszawa 2019, 111 s.) Noty o autorach Table of Contents Urszula Topczewska STUDIES Discourse Hermeneutics in Fritz Hermanns’ Approach 1 Urszula Majdańska-Wachowicz, Magdalena Steciąg, Lukáš Zábranský Lingua Receptiva: An Overview of Communication Strategies. The Role of Pragmatic Aspects in Recep- tive Intercultural Communication (the Case of Polish and Czech) Magdalena Makowska Language, Image, and Coronavirus: A Contribution to the Discussion on Media Communication during a Pandemic Zdzisław Koczarski Epistemic Particles in the Annals of Jan Długosz Jolanta Sękowska Storage or Computational Efficiency: The Mental Re- presentation of Inflectional Paradigms Beata Grochala Dialogue and TV Sports Broadcast Joanna Szczęk Forms of Implementation of the Speech Act REFUSAL in German: An Analysis of Rejection Letters for Job Applications Table of Contents Katarzyna Anna Sobstyl Conceptualizations of HORSE and the Practical Pur- pose of Online Appeals for Animal Donations Anna Kapuścińska The Human or the Computer? On the Question of the Producer in Modern Visual Media Karolina Miłosz-Szewczyk VARIA Contextualization of Absolute Language Lacunas in Fragments of Discourse as a Source of Their Current 2 Meaning Ryszard Wylecioł Conceptualization of the [IŚĆ/JECHAĆ] Construal among Polish and Italian Language Users. Compara- tive Analysis in the Cognitive Approach Łukasz Halida The Latin in Late Medieval Warsaw. Some Com- POLEMICS ments on the Book of Urszula Zachara-Związek Łacina 3 późnośredniowiecznych ksiąg ławniczych Starej War- szawy (Warszawa 2019, 111 pp.) About the authors stUDIA Hermeneutyka dyskursu w ujęciu Fritza Hermannsa Lingua Receptiva: An Overview of Communication Strategies: The Role of Pragmatic Aspects in Recep- tive Intercultural Communication (the Case of Polish and Czech) Język i obraz wobec koronawirusa. Przyczynek do rozważań nad komunikacją medialną w czasach pan- demii Partykuły epistemiczne w Rocznikach Jana Długosza Speicher- oder Berechnungseffizienz? Zur mentalen Repräsentation von Flexionsparadigmen Dialog a telewizyjna transmisja sportowa Formy realizacji aktu mowy ODMAWIANIE w języ- ku niemieckim na przykładzie listów odmownych na podania o pracę Konceptualizacje KONIA a cel praktyczny interneto- wych apeli o darowizny na rzecz zwierząt Mensch oder Computer? Zur Frage des Produzenten in den modernen visuellen Medien Urszula Topczewska Uniwersytet Warszawski 2021, nr 8, s. 1–11 https://orcid.org/0000-0001-7010-6570 ISSN 2450-2758 (wersja elektroniczna) [email protected] DOI: http://doi.org/10.31261/FL.2021.08.12 Hermeneutyka dyskursu w ujęciu Fritza Hermannsa Discourse Hermeneutics in Fritz Hermanns’ Approach Abstract: Linguistic meanings function in a specific social reality. According to Fritz Hermanns, knowledge about this reality is an integral part of semantic knowledge, which includes three aspects of human communicative actions: cognitions, emotions and intentions, understood as cognitive, af- fective and volitive dispositions of a collective. From this perspective, the discourse may be reduced to the entirety of knowledge actualized in communication practices belonging to a given discursive formation, while the task of discourse hermeneutics is to explain how mutual cognitions, emotions and intentions of various social groups manifest themselves in individual utterances, and vice versa: how collective thinking, feeling and wanting change existing linguistic conventions. Key words: linguistic hermeneutics, discourse analysis, descriptive meaning, emotional meaning, de- ontic meaning Abstrakt: Znaczenia językowe funkcjonują w konkretnej rzeczywistości społecznej. Wiedza o tej rzeczywistości jest – zdaniem Fritza Hermannsa – integralną częścią wiedzy semantycznej, która obejmuje trzy aspekty ludzkich działań językowych: kognicje, emocje i intencje, rozumiane jako kolektywne dyspozycje kognitywne, afektywne i wolitywne. Dyskurs z tej perspektywy sprowadza się do całokształtu wiedzy aktualizowanej w praktykach komunikacyjnych, należących do danej formacji dyskursywnej, natomiast zadaniem hermeneutyki dyskursu jest wyjaśnienie, jak manifestują się w poszczególnych wypowiedziach społecznie dzielone kognicje, emocje i intencje różnych grup społecznych, i odwrotnie: jak różne formy kolektywnego myślenia, odczuwania i chcenia zmieniają istniejące konwencje językowe. Słowa kluczowe: hermeneutyka lingwistyczna, analiza dyskursu, znaczenie deskryptywne, znaczenie emocjonalne, znaczenie deontyczne 1. Wstęp Z nazwiskiem Fritza Hermannsa wiąże się kilka interdyscyplinarnych programów ba- dawczych, na przykład: antropologia lingwistyczna (Hermanns, 1994), semantyka politycz- na (Hermanns, 1996; 2003; 2005), lingwistyka kulturoznawcza (Hermanns, 1993a; 1993b; 1995b; 1995c; 1999) czy też hermeneutyka lingwistyczna (Hermanns, 2003; 2007a). Na potrzeby tych programów Hermanns stworzył własną koncepcję holistycznej analizy wy- powiedzi językowych, która nawiązuje do Bühlerowskich funkcji znaku. W swojej koncepcji Hermanns (1995a) sprowadza analizę potrójnej funkcji użycia języka (przedstawiania, wy- Urszula Topczewska rażania i apelowania) do analizy kognicji, emocji i woli jego użytkowników1. Proponuje też połączenie tych trzech aspektów działań językowych w pojęciu mentalności (Hermanns, 1995a), by w końcu (Hermanns, 2002a) sprowadzić tę triadę do kategorii nastawienia (Einstellung), która obok nastawienia propozycjonalnego (kognicji, świadomości czy wiedzy) FL.2021.08.12 s. 2 z 11 obejmuje także nastawienie emocjonalne i motywację mówców/odbiorców. W dalszej części opracowania zostaną wykazane główne zalety stworzonej przez Her- mannsa triadycznej koncepcji znaczenia z punktu widzenia pragmatyki językowej. Podjęta zostanie także refleksja nad możliwościami zastosowania tej koncepcji w deskryptywnej analizie dyskursu. 2. Podstawowe założenia hermeneutyki lingwistycznej Hermeneutyka lingwistyczna jest stosunkowo nową, ale intensywnie rozwijającą