Gmina Sarnaki www.sarnaki.pl1 Gmina Sarnaki Miło nam przedstawić Państwu folder poświęcony gminie Sarnaki. Za- praszamy do zapoznania się z jego zawartością, co zapewne zaowocu- je chęcią osobistego poznania walo- rów turystyczno-przyrodniczych naszej gminy. Magnesem przyciągających tu- rystów jest piękny, tajemniczy krajo- braz malowniczej doliny Bugu, wspa- niałe lasy, rezerwaty przyrody, zabytki a przede wszystkim spokój, cisza i czyste powietrze. Wolny czas moż- na spędzić w zależności od zainte- resowań na wędkowaniu, grzybobra- niu, nauce jazdy konnej, korzystaniu ze sprzętu wodnego, przemierzaniu przepięknych szlaków pieszych lub ro- werowych. Dobrze rozwinięta infra- struktura gminy, jak również jej poło- żenie na skrzyżowaniu dwóch szlaków komunikacyjnych stwarza dosko- nałe możliwości rozwoju turystyki i małej przedsiębiorczości. Życzymy miłego pobytu na tere- nie naszej gminy z przekonaniem, że spotkają się Państwo z serdecznością tutejszych mieszkańców. 3 Położenie i środowisko geograficzne Gmina Sarnaki od stycznia 1999 r. wchodzi Największym zakładem pracy jest przetłocznia w skład powiatu łosickiego na wschodnich krań- gazu w Hołowczycach. Funkcjonuje też sieć ma- cach województwa mazowieckiego. Zajmuje łych zakładów usługowych, kilka dużych tartaków, obszar 197,3 km2. Od północy graniczy z woje- wytwórnia sprzętu wędkarskiego, piekarnia. Go- wództwem podlaskim – gminami Mielnik i Sie- spodarkę leśną realizuje Nadleśnictwo Sarnaki. miatycze, od południowego-wschodu z gminą Lasy podlegające Nadleśnictwu to kilka komplek- P sów leśnych, z których największy rozciąga się pomiędzy wsią Hołowczyce a doliną Bugu i łączy z uroczyskami leśnymi; Fronołów, Bużka oraz Ser- pelice tworząc pas lasów nadbużańskich. Sarnaki leżą na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych: drogi krajowej nr 19 o długości 585 km przebiegającej przez wo- Widok na centrum Sarnak Konstantynów w woj. lubelskim, od południowe- go-zachodu: z gminami Platerów i Stara Kornica. Naturalną granicą gminy od strony wschodniej i północnej jest rzeka Bug, jedna z najdłuższych rzek w Polsce. O wyjątkowym charakterze rze- ki decyduje brak regulacji, Bug meandruje po- Widok na Serpelice między łąkami, lasami, wzgórzami morenowymi jewództwa: podlaskie, mazowieckie, lubelskie tworząc liczne starorzecza. i podkarpackie oraz drogi wojewódzkiej nr 811 Gmina obejmuje 32 sołectwa. Siedzibą sa- długości ok. 43 km prowadzącej z Białej Pod- morządu lokalnego jest Urząd Gminy w Sarna- laskiej. Obok Sarnak przebiega też linia kolejo- kach. Gmina należy do obszarów o wyjątkowo wa nr 31 Siedlce – Siemianówka o długości 154 wysokim zalesieniu – aż 39% powierzchni zajmu- km, łącząca Siedlce w województwie mazowiec- ją lasy znajdujące się w granicach Parku Krajobra- kim z Siemianówką w województwie podlaskim, zowego „Podlaski Przełom Bugu” lub w jego otu- i dalej z Białorusią przez znajdujące się w Siemia- linie. Podstawą gospodarki gminy jest rolnictwo. nówce kolejowe przejście graniczne. Ważną rolę odgrywają ośrodki wczasowe i gospo- Najbliższe Sarnakom miasta to: Siemiatycze darstwa agroturystyczne realizujące usługi dla tu- (14 km na północ), Łosice (19,6 km w kierunku rystów odwiedzających masowo przepiękne nad- zachodnim), Siedlce (52,1 km na zachód), Bia- bużańskie tereny. Przemysł jest słabo rozwinięty. ła Podlaska (41,8 km w kierunku południowym). Historia Sarnak, zabytki Brak jest konkretnych zapisów na temat nakach odkryto cmentarzysko zawierające zna- prapoczątków Sarnak. Ślady najstarszego osad- leziska archeologiczne z okresu wpływów rzym- nictwa w obecnym powiecie łosickim pochodzą skich (II i III wiek po Chrystusie). Wykopalisko z okresuH mezolitu i neolitu. W 1967 roku w Sar- nie zawierało grobów mężczyzn, co zaowoco- 3 wało hipotezą, że istniała na tym terenie orygi- zy morowej. Dzięki staraniom Butlerów w 1716 nalna organizacja społeczna, w której dominują- roku Sarnaki otrzymały przywilej organizowa- cą rolę odgrywały kobiety. nia jarmarków, a w roku 1754 uzyskały prawa Według przekazów na terenie dzisiejszych miejskie. Było to miasto prywatne – mieszkań- Sarnak istniała prastara „sadyba” pogańskich Ja- cy musieli płacić czynsz właścicielowi. Przyby- dźwingów należąca do skupiska osiedli wokół wało w nim warsztatów, kramów kupieckich, Drohiczyna. Jednym z głównych wodzów Ja- zwiększała się liczba ludności, w tym żydowskiej. dźwingów miał być człowiek o imieniu Sarnak. Po śmierci Butlera Sarnaki przejął w wyniku mał- Wzmianka o nim jest jedną z legend tłumaczą- żeństwa z Rozalią Butlerówną Antoni Ossoliński. cych nazwę miejscowości. Inna legenda głosi, Ród Butlerów zamieszkiwał Klimczyce będące że nazwa związana jest z występującą w oko- centrum rozległych dóbr ziemskich (tzw. „klu- licznych lasach ogromną ilością saren. cza klimczyckiego”), w tym także Sarnak. Najprawdopodobniej nazwa pochodzi Okres prosperity miasteczka przyhamował od rodziny kolonistów Sarnickich lub Sarnac- trzeci rozbiór Polski, kiedy to w 1795 r. znala- kich herbu Ślepowron, którzy otrzymali te zie- zło się ono na pograniczu dwóch zaborców Au- mie za zasługi w walce z Krzyżakami i na miejscu strii i Prus. Ograniczyły się kontakty handlowe zniszczonej sadyby Jadźwingów założyli wioskę. z z miastami za Bugiem: Mielnikiem, Drohiczy- Musiało to być przed rokiem 1430, gdyż w tym nem i Siemiatyczami, które znalazły się w innym czasie w Sarnakach istniała już parafia i kościół. zaborze. W tym okresie ziemie sarnackie były częścią śre- Od 1809 roku, po zwycięstwach ks. Józe- dniowiecznej Litwy. W 1569 roku unia lubelska fa Poniatowskiego nad Austrią, Sarnaki weszły zjednoczyła Wielkie Księstwo Litewskie z Koro- w skład Księstwa Warszawskiego, a po Kongre- ną, w wyniku czego Sarnaki wraz z wojewódz- sie Wiedeńskim znalazły się w granicach Kró- twem podlaskim weszły w skład ziem koron- lestwa Polskiego. Miasteczko znów zaczęło się nych. Sarnaccy cały czas zdobywali wpływy jako rozwijać. Wznowiono stosunki handlowe z są- lokalni urzędnicy, obejmowali stanowiska sę- siednimi miejscowościami. Powiększała się licz- dziów i podsędków ziemskich i grodzkich miel- ba ludności, głównie żydowskiej. nickich, poborców mielnickich – Sarnaki należały W 1813 roku niedobitki armii Napoleona do ziemi mielnickiej. Rodzina Sarnackich powięk- wracające spod Moskwy zniszczyły i ogołociły szała się przez co automatycznie jej majątek ule- miasteczko. W Sarnakach swego czasu krążyła gał rozdrobnieniu . Coraz mniejsze schedy nie legenda, że Napoleon we własnej osobie poja- dawały utrzymania potomkom założycieli i po- wił się przy istniejącej skrzyżowaniu obecnych wodowały ich sprzedaż lub zamianę, w wyni- ulic 3 Maja i Kolejowej gospodzie. Hr. Stanisław ku czego zaczęli się zmieniać właściciele Sarnak. Ossoliński starał się podźwignąć Sarnaki z upad- Dobra ziemskie przejął Adam Kosiński h. Rawicz, ku. Odbudował dwór, postawił w 1816 roku ko- kasztelan podlaski, po nim Wawrzyniec Rawicz – ściółek pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa Witanowski, a następnie Butlerowie. istniejący do dziś. Butlerowie, którzy zapisali się swoją dzia- Ossoliński, chociaż dbał o Sarnaki większym łalnością na stałe w dziejach miejscowości byli sentymentem darzył swój majątek w Stredynii. szlachtą wywodzącą się z Anglii. Pierwszym Tam urządził dwór, w którym najczęściej przeby- z rodu, który objął dobra sarnackie był hrabia wał i przyjmował gości. Sarnaki oddano w dzier- Marek Butler dziedzic na Międzylesiu i Opolu, żawę. Dzierżawca, a jednocześnie burmistrz podkomorzy drohicki, starosta pryński, pułkow- miasteczka Michał Kobylski postawił na rozwój nik królewski, poseł. Miał on ambicję podźwi- przemysłu, założono m.in. tkalnię. W 1832 roku gnąć Sarnaki z dwukrotnego zniszczenia, jakiemu znów zmienił się właściciel. W wyniku publicz- uległy w trakcie napaści kozackiej a potem zara- nej licytacji dobra klimczyckie, a w tym Sarnaki 4 5 za kwotę pół miliona złotych polskich od zadłu- li do miasteczka, które po ich wizycie zupełnie żonych Ossolińskich przejął hrabia Jan Łubieński. zubożało. Niemal natychmiast przepisał je na hrabiego Sta- Skutkiem powstania było uwłaszczenie, nisława Krasińskiego. Ten ostatni zarządzał ma- które spowodowało, że w roku 1864 Sarnaki jątkiem 15 lat. przestały być prywatnym miastem. Gospodar- Po jego śmierci spadkobiercy odsprzedali ce to jednak wiele nie pomogło. W 1986 roku dobra za 442 tys. złotych polskich rodzinie Pod- po 115 latach działalności miejskiej Sarnaki utra- czaskich. Joachim Podczaski, pułkownik, we- ciły prawa miejskie i stały się częścią składową gminy Chlebczyn, utworzonej ze zlikwidowanej gminy Klimczyce. Przyczyną „degradacji” Sarnak była nie tylko podupadająca gospodarka, ale też i represje popowstaniowe. Carski ukaz odebrał prawa miejskie innym miejscowościom w Króle- stwie Polskim, m.in. pobliskiemu Janowowi i Ło- sicom. W ostatnich latach XIX wieku Sarnaki znów zaczęły się rozwijać. Stało się to głównie dzięki przeprowadzeniu w pobliżu kolei żelaznej oraz założeniu w 1870 roku browaru, którego dzia- łalność zapewniła utrzymanie wielu rodzinom i spowodowała rozwój handlu z sąsiednimi mia- Kościół w Sarnakach teran powstania listopadowego osiadł w Klim- czycach. Był dobrym żołnierzem i patriotą, ale marnym zarządcą. Miasteczko znów zaczęło podupadać. Jego syn Bronisław był lepszym go- spodarzem, przyczynił się do znacznego rozwo- ju odziedziczonego majątku. W Klimczycach wy- budował okazałe siedziby i budynki gospodarcze, założył park krajobrazowy, rozbudował folwark w Chlebczynie. Pozostałością działalności Pod- czaskich w Klimczycach jest obecnie podwor- ska oficyna, tzw. „kasztel”.