IUCN Program Europy Korytarz ekologiczny doliny Odry Stan – Funkcjonowanie – Zagro¿enia Oder as an Ecological Corridor State – Functioning – Threats Praca zbiorowa pod redakcj¹ naukow¹ dr Wojciecha Jankowskiego mgr Krzysztofa Œwierkosza Koordynator Projektu dr Zenon Tederko Fundacja IUCN Poland Fundacja IUCN Poland Warszawa 1995 Pogl¹dy autorów wyra¿one w niniejszej publikacji niekoniecznie odzwierciedlaj¹ opinie IUCN. Równie¿ zastosowany sposób prezentacji materia³u i nazewnictwo geograficzne nie odzwierciedlaj¹ pogl¹dów IUCN w sprawie statusu prawnego pañstw dotycz¹cego terytoriów, obszarów lub przebiegu ich granic. Wydawca: Fundacja IUCN Poland Foundation IUCN Poland Copyright: (1995) IUCN – The World Conservation Union i Fundacja IUCN Poland Reprodukcja niniejszej publikacji do celów edukacji i na inne niekomercyjne potrzeby jest dozwolona bez uprzedniej zgody wydawcy. Reprodukcja w celu sprzeda¿y lub w celu innego przeznaczenia komercyjnego jest zabroniona bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy. ISBN: 2-8317-0241-0 Opracowanie redakcyjne: Marta Radwan Korekta: Maria Bucka Fotografia na ok³adce: Wojciech Jankowski Fotografie w tekœcie: Wojciech Jankowski i Grzegorz Bobrowicz Projekt ok³adki: Tomasz Mazur, EcoLogic Sk³ad: Tomasz Mazur, EcoLogic Druk: Zak³ad Wydawniczo-Produkcyjny „Folia³” Dystrybucja: Fundacja IUCN Poland, ul. Narbutta 40/21, 02-541 Warszawa lub IUCN – The World Conservation Union, Rue Mauverney 28, CH – 1996 Gland, Switzerald Fundacja IUCN Poland dziêkuje Ministerstwu Rolnictwa, Zarz¹dzania Œrodowi- skiem i Rybo³ówstwa Królestwa Holandii za pomoc finansow¹ udzielon¹ w ramach projektu Nr 79776, administrowanego przez IUCN – Miêdzynarodow¹ Uniê Ochrony Przyrody. The Foundation IUCN Poland would like to express its gratitude to the Ministery of Agriculture, Nature Management and Fisheries of The Netherlands for its financial assistance for the project Nr 79776, administered by IUCN – The World Conservation Union. Sk³adamy podziêkowania tym wszystkim, którzy swoimi wnikliwymi uwagami i krytyczn¹ opini¹ przyczynili siê do ostatecznego kszta³tu tego opracowania, a szczególnie Panu Prof. dr hab. Stefanowi Koz³owskiemu – Szanownemu Recenzentowi tego opracowania, Pani Prof. dr hab. Janinie Jasnowskiej za uwagi i poprawki dotycz¹ce odcinka dolnej Odry, a tak¿e Paniom dr Teresie Macickiej oraz dr Wandzie Wilczyñskiej za uwagi zg³oszone do rozdzia³u poœwiêconego szacie roœlinnej doliny Odry. ¯a³ujemy tylko, ¿e nie wszystkie z tych uwag zdo³aliœmy uwzglêdniæ w ostatecznej wersji opracowania. dr Wojciech Jankowski i mgr Krzysztof Œwierkosz Spis treœci Od Wydawcy ................................15 Przedmowa .................................17 I. Wstêp ................................19 II. Funkcja i znaczenie korytarzy ekologicznych ..........20 III. Charakterystyka fizjograficzna i geomorfologiczna doliny Odry .............................24 1. Wprowadzenie ..........................24 2. RzeŸba doliny Odry na terytorium Republiki Czeskiej .....25 3. Charakterystyka fizjograficzna i geomorfologiczna doliny Odry w poszczególnych mezoregionach.............25 4. Charakterystyka biegu Odry poni¿ej Jeziora D¹bie – od jeziora po ujœcie do Morza Ba³tyckiego .............36 IV. Zasoby wodne dorzecza Odry i stopieñ ich zanieczyszczenia . 38 1. Wprowadzenie ..........................38 2. Charakterystyka hydrologiczna zlewni rzeki Odry .......38 3. Charakterystyka jakoœci zasobów wodnych ...........43 V. Istniej¹ca i projektowana zabudowa hydrotechniczna Odry . 66 1. Rys historyczny .........................66 2. Ogólna charakterystyka zabudowy hydrotechnicznej ......69 VI. Szata roœlinna Odry i jej doliny ..................76 1. Wprowadzenie ..........................76 7 Korytarz ekologiczny doliny Odry 2. Flora doliny Odry ........................77 3. Charakterystyka florystyczna poszczególnych mezoregionów . 80 4. Przegl¹d zbiorowisk roœlinnych doliny Odry ..........84 5. Najwa¿niejsze dla roœlin korytarze ekologiczne w obrêbie doliny Odry............................96 VII. Odra jako korytarz ekologiczny – analiza ichtiofaunistyczna . 97 1. Wprowadzenie ..........................97 2. Odra jako droga rozprzestrzeniania siê ryb ...........99 3. Znaczenie starorzeczy w utrzymaniu bogactwa gatunkowego ichtiofauny Odry ........................100 4. Zmiany w ichtiofaunie Odry ..................100 5. Znaczenie Odry dla rybactwa rekreacyjnego ..........103 6. Waloryzacja ichtiologiczna Odry................103 7. Mo¿liwoœci ochrony ichtiofauny Odry .............104 8. Przegl¹d systematyczny ....................105 VIII. Wody Odry i jej dolina jako œrodowisko ¿ycia ptaków.....112 1. Wprowadzenie .........................112 2. Stopieñ zbadania awifauny Odry i jej doliny ..........114 3. Znaczenie doliny Odry dla ptaków w okresie lêgowym ....115 4. Znaczenie doliny Odry dla ptaków w okresie przelotów i zimowania .....................117 5. Charakterystyka awifauny Odry ................118 6. Wykaz i rozmieszczenie rzadkich gatunków ptaków w dolinie Odry .........................131 7. Zmiany w awifaunie doliny Odry ...............150 8. Waloryzacja poszczególnych odcinków Odry .........151 8 IX. Charakterystyka i ocena wybranych walorów przyrody w dolinie Odry...........................152 1. Otwarte tereny bagienno-torfowiskowe ............152 Walory przyrodnicze ..............................152 Charakterystyka poszczególnych mezoregionów ...............152 2. Lasy doliny Odry ........................156 Walory przyrodnicze ..............................156 Charakterystyka lasów w poszczególnych mezoregionach ..........158 X. Obszary chronione w dolinie Odry ...............164 1. Wprowadzenie .........................164 2. Obszary chronione w poszczególnych mezoregionach.....164 XI. Waloryzacja korytarza ekologicznego Odry i jej doliny ....179 1. Waloryzacja zasobów przyrodniczych .............179 2. Waloryzacja poszczególnych odcinków korytarza ekologicznego..........................180 XII. Kierunki ochrony przyrody i korytarza ekologicznego rzeki Odry i jej doliny ......................185 1. Wprowadzenie .........................185 2. Istniej¹ce i przysz³e zagro¿enia.................185 3. Ochrona wód przed zanieczyszczeniem ............187 4. Gospodarka rolna i ogrodnictwo ................189 5. Melioracje............................190 6. Gospodarka leœna ........................191 7. Ochrona przeciwpowodziowa .................192 8. Przebudowa koryta rzeki Odry, budowle hydrotechniczne, rozwój ¿eglugi .........................194 9. Ochrona œrodowiska przyrodniczego korytarza ekologicznego Odry ......................195 9 Korytarz ekologiczny doliny Odry 10.Dzia³ania administracyjno-prawne ...............201 11.Ekoturystyka i popularyzacja ochrony przyrody ........202 Summary .................................204 Bibliografia................................225 10 Contents From the editor ..............................15 Foreward ..................................17 I. Introduction.............................19 II. Function and role of ecological corridors ............20 III. Physiographic and geomorphologic description of Oder valley. 24 1. Introduction ...........................25 2. Relief of the Oder valley in Czech Republic...........25 3. Physiographic and geomorphologic description of mesoregions 25 4. Characteristic of Oder from D¹bie Lake to Ba³tyk .......36 IV. Water resources and pollution of the Order catchment area . 38 1. Introduction ...........................38 2. Hydrological characteristic of Order catchment area ......38 3. Water quality characteristic ...................43 V. Existing and designated technical facilities on Order river ...66 1. History ..............................66 2. General characteristic of technical facilities ...........69 VI. Flora and plant communities of Oder river and its valley....76 1. Introduction ...........................76 2. Flora of Oder valley .......................77 3. Floristical characteristic of mesoregions.............80 11 Korytarz ekologiczny doliny Odry 4. Plant communities of Oder valley ................84 5. The most important ecological corridors for plans .......96 VII. Oder river as ecological corridor – an ichthyological analysis . 97 1. Introduction ...........................97 2. Oder river as way of fish dispersion ...............99 3. The value of the old river beds in keeping diversity of fish species in Oder .........................100 4. Changes in Oder ichthyofauna .................100 5. Angling in Oder river ......................103 6. Ichthyological evaluation of Oder river ............103 7. Possibilities of Oder river ichthyofauna protection.......104 8. Species distribution and characteristic .............105 VIII. Odra river and ist valley as a habitat of birds .........112 1. Introduction ...........................112 2. Ornithological studies carried out in Order river and its valley 114 3. Value of Oder valley for birds in breeding season .......115 4. Value of Oder valley for birds during migration and wintering 117 5. Characteristic of Oder avifauna.................118 6. List and distribution of rare birds in Oder valley in comparison to their distribution in Silesia in Poland ............131 7. Changes in Oder valley avifauna ................150 8. Ornithological evaluation of mesoregions ...........151 IX. Characteristic and evaluation of some important habitats...152 1. Open area of wetlands .....................152 Natural values .................................152 Characteristic of forests in mesoregions ....................152