Drents Werk Uitgeverij Ter Verpoozing, Peize ISBN: 978-90-73064-60-7 NUR: 303 © Gerard Stout Verzameld werk deel V. Deel I. De grote verzoening Deel II. Bon dia dushi, Anno Ludwig, Otingerzand Deel III. Binnen zonder kloppen Deel IV. Drents Werk Deel V. Drents Werk Eerste druk 2014 POD: vermeerbestseller.nl (Emmen) www.iwemabestseller.nl (Assen) (En bij mij thuis af te halen). Omslag (Onlanden bij Peize) Vormgeving: Gerard Stout Lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde Grote Culturele Prijs van Drenthe 2014 Contact.: [email protected] Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm, digitale bestanden of op welke wijze dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. U kunt een enkele typefout ontmoeten. Gerard Stout Drents Werk Verzamelde Drèentse schrieverij verhalen, essays, theater Ter Verpoozing de toekomst lig in vandage Over dit boek Korte verhalen, enkele gedichten, beschouwingen en theater over de streek- taal. Natuurlijk, ik had een selectie kunnen maken. Dat heb ik niet gedaan. Alles wat ik vond heb ik opgenomen. Misschien kom ik aan deze (zelf)kritiek tege- moet door de indeling. Vroeg werk, traditioneel – anekdotisch – werk. Sexueel/ seksueel getint (kunt U overslaan). Verhalen van na 2000; diepgaander werk. Frank kan poepen dateert van de jaren tachtig van de vorige eeuw. Plek van bestemming is van 2006 (Ook in het Nederlands in Verzameld werk deel III). De Slim korte verhaalties zijn geïnspireerd op het werk van A.L. Snijders. In het Nederlands: Veenmoord, aangepast aan de modernere tijden. De Drentse versie Liek in ‘t veen staat in Verzameld werk deel IV. In het Nederlands een theaterdialoog Van blauwzwart naar lichtbruin over streektaal en streekcultuur. Een mooie aanzet voor een gesprek over de toe- komst van de eigenheid. Misschien op te voeren in Taalkamers (in Orvelte, be- zoekerscentra Drents Landschap, Natuurmonumenten, Onlanden). Taalkamers met aandacht voor (Drentse) literatuur die boven het maaiveld uitsteekt. Boeiend om te lezen hoe beschouwingen over streektaal na 25 jaar nog steeds actueel zijn. De zorg en betrokkenheid, de verontwaardiging en de Pavlov-reac- ties (Gao van mien laand of!) zijn nog onverminderd van toepassing. Wie aan de streektaal komt, komt aan de ziel van de behoeders. In Ik was op een begrafenis (Verzameld werk deel III) schreef ik ook over de positie van de streektaal en het gebrek aan een overkoepelende visie bij de hoeders van dit erfgoed. Zwijgen lijkt gemakkelijker en veiliger dan de handschoen op te nemen. Het zelfportret op de volgende pagina komt uit het veurzomer nummer 1994 van Roet. Met dit boek sluit ik mijn proza in het Drents af. Ik ga verder in het Neder- lands dat inmiddels mijn eerste taal is geworden. Hartelijk dank voor uw aandacht. Zölfportret Anna, Albert Einstein, Jochie Berends, eerpel, Adolf H., Geert Mensen, Francisca Siboleka: I need a watch, do you send me a watch? Gerard Harley Davidson, Martha Nalukui Nyambe, bruurtie dood, Hopmans’ niet hielendal witte slippie, drie schuunstamboers, Doortje schieve kop, Els zunder klompen, lrma zoere yoghurt, Margriet, Mädel aus dem Schwarzem Wald, Van ‘t Hoff, witte bonen, KJF, Rawhide, Paul Krüger, Miegsmid, Lena van Dam, Anna, zwart, Anna, wit, straotlanteernlocht, Herhert Stroovuur, Lydiënne: j’ai froid Lydiënne, Allende, boksemgeert, turf-gvd, Sariette, Lassie waaaaaooh, Martin, Margareth, Panman Strop, Wortman-Zeus, Hilde, Gina, Arnold hoerenloper, Hendrik Stevens, Hadders, mededelings veur land- en tuunbouw, Manya Sklodowska, lood an de piele, Dorie missaal, sproeten Lida, Geert Peel, Willy, Judas melkgeld, mèensenvlees is woord worden, Greet, Gerda, Laandlelie, Gait, Kopland, Kalimukwa Kalimukwa, Lia, Frans, Engels, Duuts, Gerard, peerdevlees, Brederode, Harm, Gloria, Rita Zaodvraogogen, Casanova, cocosmatten, Elisabeth, Anneke Maonlocht, Marietje, Lenie, maagd, Marietje, Karel de Stoute, puntie, snipperboon, Hansoom, J. Bemlef, Princerrer Malikana, Febby Stoutieeee, confiteor, Greet, Sunterklaos, buulman. Osewoudt, Alice Musiali fo, Willy, Minie, trekkertie, Old Shatterhand, mooi daj ‘t zeden, Greetje, Engelina, Greetje, dear dairy, melkboerenhondekar, whoooe, Harrie, Adri!!!!, mieghommels, Kim, Greetje, Erik, Anna, Greetje, Gertrud van’t knoal, ?was it a local woman it was a local woman! Erwin Schrödinger, Tamar, Victor, Clarissa, Bus Jos, Alie, Annie, Gerard, Gerbrich, K. Norel, Jelle, aander Marga, R.I.P. Peter, Nosiku Newton, Claus met kille horenties, Solveig, Maria Montgomery, Hölderlin, Hektor af af waf af af, Lena Meijer, Leonard Kier Nolens, Klein Reusie, N.N., eerpel, Herman, Bas-die-ze-doodschieten-mussen holten bien op ‘t kerkplein, Lubasi, Pius XII, roomssoezen, assistent piet lul, Gerard, plietsie Veld, Greetje, ANNA, MA’K STARVEN, fait accompli Gaotenklopper, Jiskebak, boppe, Jantien, Anita, Minie, Primo Levi, Jeltsje, Alie, Meta, Sjonnie, Simon, Sientje, Jans, Jan Landman, Jezus van Lazareth, vetjeude, Jan Han, Jan, Credo in unum Deo, hudo, Sunterklaos, Picasso, frater vieslak, Belcampo, Hoppe, Bacchus, Anna Nieters, Willem, Gerard, Ria ieuwige lach, locht, Nine, locht Dora, klein Dekkertie, Wispelaere, Irene, Thea, Anna, WOORD IS MÈENSENVLEES WORDEN ???vraogezaod!!! ‘ Gerard Anna. I In het begun De steunzolen van mien va ‘Hej zien steunzolen nog zien?’ Mien moe kek mij vraogend an intied ze de koffiekoppies en -schörrelties op mekaar stapelt om naor de keuken te bren- gen. Ik was argens aans met de gedachten en veur ik antwoord geven kan is ze al vot en heur ik water in ‘t ofwasteiltie stromen. Pa is now drie weken dood. Vanmorgen op het kerkhof zag ik dat ‘t gele zand op ‘t graf al inklonken was. Al die weken hef het niet ien keer regend. De graf- stien is der nog niet, de letters moet nog graveerd worden. Pa heette hij, maor bij mien vrienden en vriendinnen har ik ‘t altied over ‘mien va’. Zunder veur- naam is e veur mij deur ‘t leven gaon. Zien deupnaam kwam ik allenig tegen as ik ‘n formulier invullen mos, zölfs op de dooienkaort en in de advertèensie stiet hij – net as de meeste aander die hum veurgungen – met zien papieren naam. Hij har de linkerarm lichtbogen onder zien kop en de mond stun op ‘n kier, net breed genog veur de leste aodem, zo vun ik hum in bère. De ogen har e dicht en zien haor – hij har maar een beetie meer – zat in de warre. Het grauw- gele hemd stak nog net boven de dekens uut, an een echte pyama was e nooit wend raakt. De rechtervoet steunde met de tenen op ’t kleed, as of e uut bère had willen stappen. Vanaf ‘t moment dat zien leven stillestund ging ‘t veur mij veul sneller. Was- sen, kisten, kerken en koffiedrinken en onder ‘t schrieven van de adressen op de enveloppen van de kaorten zat ik al achter mien tweede glassie bier. Familie die aans zo verre vot was, was now weer dichtbij en ‘s nachts in ‘t bère waor pa ‘s morgens nog dood in lag, deed ik gien oge dicht, zölfs een tiedelijke slaop kon ‘k niet te pakken kriegen. Vandage hol ik grote opruming, warkbroeken, ofsleten klompen, gescheurde leerzen, hij bewaarde alles, maar now giet ‘t vot. Dood en begraven, dan ok weg met de herinnerings an zien leste wark. Toen ik nog een kwaojong was, zee ik mien va vaak het liedtie nao: ‘In de winkel van Sinkel is alles te koop.’ Hij zee het altied, zingen deud e nooit. Dit liedtie schöt mij weer in ‘t zin as ik zien hoeden uut de kaste pak. Niet om de hoeden of petten herhaalde ik aal vanneis dat deuntie, maar om de damescor- setten, die toen veur mij op de ien of aander manier de grèens angaven tussen kuisheid en wellust, ok al wus ik toen nog niet precies wat die woorden veur betekenis hadden. Weg ok met zien steunzolen, de roestvrij stalen platen waoran met koperen nagelties leren lappies an de uuteinden klonken bint. Dommiet komp de vuil- niswagen, vot der met. De schoenen, maot ienenveertig, mien eigen maot, zet ik achteruut, die past mij goed veur in de tuune. ‘Hej ze nog zien, de zolen?’ Ik heur mien moeders stem ‘Ik kan ze nargens 9 Drents Werk vinden, zien schoenen trouwens ok niet.’ Oh dood die waor is, ma’k starven, zo waor. Ma zet de schone koppies in de kaste, ik heur hoe het kastpapier met de natte onderkaante van een schörreltie metschöf. ‘Ik zal nog ies in de schure kieken, bijkaans hej der overhin keken. Wat wuj der trouwens met, ze past niet in joen schoenen. Gieniene hef der wat an.’ As ik de kamerdeure achter mij dichttrek heur ik nog hoe ze de kaste op slot draait en zeg ‘Now ja, misschien wol ik ze wel as andenken bewaren. Ik weet het nog niet.’ As ik twintig minuten later met lege handen vanneis de kamer in kom braandt mij de ogen. Ik kroep vot achter een krante. Ik lees gien woord. 10 In het begun Kurt Boshuus An de aander kant van de weg, op de invoegstrook, stiet een jonge vent te liften, een neger. In de linker hand hef e plastic puten, van de rechter hand haoldt e de doem schuuns achterover. Gienien stopt. ‘Wat wul ie ok’, denkt Kurt, ‘deurgaond verkeer met meer as 100 op de teller stopt niet veur lifters’. Kurt warkt bij de wegenbouw en komp uut Zuudlaoren van een bespreking op het gemeentehuus. Het löp tegen vief uur. Hij giet op huus an. Het duurt lang veur de krusing vrij is en e linksaof slaon kan. Nooit nemp e lifters met. De leste maol, meer as een jaor leden, had e een wichie bij een bushalte een lift anbeuden. Een jaor of achttien was ze west, vast ien die nog naor schoel gung. Een spiekerboks had ze an en een leren vliegeniersjack met de rits lös. De verkeerslichten een eindtie wieder stunden op rood en der was gien verkeer bij de weg.