PE I Z E - B ü N U E e nP E I Z E E 1 A D E Sociaal-economischeschet s vand eruilverkavelingsgebiede n L y ^ ONTVANGEONT1 --N£ ->^ Is,; D BtBLiü %riTvi^ Nota No.15 9 Afdeling Streekonderzoek Augustus 1961 INHOUD Blz. LIJSTVA N BIJLAGEN 4 INLEIDING 5 HOOFDSTUK ENKELEASPECTE NVA N DE SOCIAAL-ECONOMISCHE STRUCTUURVA ND E GEMEENTEPEIZ E 7 § 1.He t grondgebiedva n degemeent e 7 § 2.D ebevolkin g 7 § 3.D e ontwikkelingva nd e oppervlakte cultuurgrond enhe taanta l bedrijven 10 HOOFDSTUK II ENKELEASPECTE NVA N DEAGRAFcISCH-ECGNOMISCH E STRUCTUUR 13 § 1.D ebedrijfsgroottestructuu r inhé t ruilverkavelingsgebied 13 § 2.D e opgehevenbedrijve n 16 § 3,Eigendo m enpach t 21 §4 .D ewoninge n en bedrijfsgebouwen 22 § 5» Openbare nutsvoorzieningen 25 HOOFDSTUK III HETPRODUKTIEPLA N END EBEDRIJFSVOERIN G 27 § 1.D eaar dva n het grondgebruik 27 § 2.D e rundveehouderij 28 § 3.D evarkens -e nkippenhouderi j 30 §4 « Demechanisati e en enkele andere aspectenva n debedrijfsvoerin g 32 HOOFDSTUK IV ENKELEASPECTE NVA ND EAGRARISCH - SOCIALE STRUCTUUR 35 § 1.,De leeftijdsopbouwva nd ebedrijfshoofde n 35 § 2.He t onderwijsva nd ebedrijfshoofde n 36 § 3.He t onderwijsva n deboerenzoon s 37 §4 .D eberoepe nva n deboerenzoon s 39 §5 « De landarbeiders 43 § 6..He t verenigingsleven 44 SAMENVATTING 47 387 LUSTVA SBIJLAGE N Biz. jlage 1 Debevolkingsontwikkelin g sinds 1880 51 H 2 Demannelijk e beroepsbevolking in194 7 52 ii 3 Dewerkend e mannen 1947-1956 53 H 4 Het forenzenverkeer 54 H 5 Debedrijve n M hai nd eperiod e 1910-1959 55 H 6 Debedrijve n naarberoepsgroe p engrootteklass e ("oudeblok" ) 57 H 7 Debedrijve nnaa rberoepsgroe p engrootteklass e ("uitbreiding") 58 ii 8 Hethoofdberoe pva nd eC -e nhe tnevenberoe p vand eB-grondgebruiker s 59 M 9 Derode nvoo r opheffingva nhe tbedrij f 6o II 10 Deleeftij dva nhe tbedrijfshoof dbi jopheffin gva n hetbedrij f 61 II 11 Eigendom enpach t ("oudeblok" ) 62 II 12 Eigendom enpach t ("uitbreiding") 63 II '13 Dewoninge n ("oudeblok" ) . 64 (1 H Dewoninge n ("uitbreiding") 65 II 15 Debedrijfsgebouwe n ("oudeblok" ) 66 II 16 Debedrijfsgebouwe n ("uitbreiding") 67 II 17 Inrichtingbedrijfsgebouwe n ("uitbreiding") 68 II 18 De stalinrichting ("uitbreiding") 69 II 19 Deutiliteitsvoorzieninge n ("oudeblok" ) 70 II 20 Deutiliteitsvoorzieninge n ("uitbreiding") 71 II 21 Hetgrondgebrui k ("oudeblok" ) 72 II 22 Hetgrondgebrui k ("uitbreiding") 73 II 23 Melkcontrolegegevens 74 II 24 Devarkens -e nkippenhouderi j ("oudeblok" ) 75 II 25 Devarkens -e nkippenhouderi j ("uitbreiding") 76 II 26 Dewerktuige n ("oudeblok" ) 77 II 27 Dewerktuige n ("uitbreiding") 78 II 28 Loonwerke nwerktuige nva nderde n ("oudeblok" ) 79 II 29 Loonwerke nwerktuige nva nderde n ("uitbreiding") 80 II 30 Debedrijfsvoerin g ("oudeblok" ) 81 II 31 Debedrijfsvoerin g ("uitbreiding") 82 II 32 De leeftijdva nd ebedrijfshoofde n ("oudeblok" ) 83 II 33 Deleeftij dva nd ebedrijfshoofde n ("uitbreiding") 84 II 34 Het onderwijsva nd ebedrijfshoofde n ("oudeblok" ) 85 II 35 Het onderwijsva nd ebedrijfshoofde n ("uitbreiding") 86 II 36 Onderwijsboerenzoon s ("oudeblok" ) 87 II 37 Onderwijsboerenzoon s ("uitbreiding") 88 II 38 Beroepenboerenzoon s ("oudeblok" ) 89 II 39 Beroepenboerenzoon s ("uitbreiding") 90 II 40 Deagrarisch evereniginge n ("oudeblok" ) 91 II 41 Deagrarisch evereniginge n ("uitbreiding") 92 387 SP Um. '«TV1•> fil 7*^ » -5 - INLEIDING In deze sociaal-economische schetsword t eenglobal e indruk gegevenva n desocial e eneconomisch e omstandighedenwaaronde r de landbouw inhe t ruilverkavelingsgebied wordtuitgeoefend . De indez e schetsverwerkt e gegevens zijn afkomstig vanhe t CentraalBurea uvoo rd e Statistiek (C.B.S.)e nva n doord oCultuur ­ technischeDiens t (CD.)gehoude n enquêtesdi ebetrekkin ghadde n op die grondgebruikers vanwi e debedrijfsgebouwe n binnen hetblo k zijngelegen .D e enquête ind e ruilverkaveling Peize-Bunno isgehou ­ den in 1958,di e ind e ruilverkavelingPeizermad e in i960.Enkel e terplaats egoed.bekend e personen zijnbehulpzaa m geweestbi jd e indelingva n degrondgebruiker s inberoepsgroepen .Verde rzij n enige gegevens ontleend aanhe t rapport "Degemeent e Peize.Ee n rapport samengesteld opgron dva nee nalgemee nmaatschappelij k én cultureel onderzoek gehouden doorhe t Sociologisch'Instituu t derRijksuniver ­ siteit teUtrech t Juli-November 1955"• Tot slotzi jno gvermeld , datdoo rhe t Landbouw-Ecönomisch Instituut (L.E.I.)ee n onderzoek,wer d ingesteldnaa r dei nd e periode 1956-19^0 opgehevenbedrijven . Inaugustu s 1949wer ddoo r degemeenteraa d vanPeiz e besloten een ruilverkavelingaa n tevrage nvoo rhe tPeizerveen ,gelege n ten zuidenva nhe t dorpPeize ,te rgroott eva n ongeveer 270ha .Voo rd e PeizerEs ,groo t ongeveer 90ha ,wer d eenruilverkavelin g aangevraagd inapri l1952 . Aangezien dezebeid e gebieden teklei nwerde n geacht omee n algehele saneringva nd e landbouwkundige toestand mogelijk temaken , gezien deverspreid e liggingva n de eigendommen deri nbeid eblokke n wonende eigenaren over degehel e gemeente,wer d in september 1955 wederom doorhe t gemeentebestuur vanPeiz e eenaanvraa g tot ruil­ verkaveling ingediend voorall e overigegronde nwaarvoo r zulks tot dusverre niet was geschied. Door samenvoegingva nbovengenoemd e drieaanvrage n ontstond het ruilverkavelingsgebied Peize-Bunno tergroott e van ongeveer 277Oha .I n 1958ha d de stemmingvoo r ditblo k plaats.D euitvoe ­ ringi s thans involl egang . Naderhand werdnogmaal s overgegaan totuitbreidin g vanhe t ruilverkavelingsgebied, nume t eenoppervlakt e van ongeveer 3570ha . Dezeuitbreidin gwer d genoemd deruilverkavelin gPeizermad e en verkeert thansi nhe t stadium vanvoorbereiding , Indez e schets zalhe t gebied dat doorbeid e ruilverkavelingen bestrekenwordt ,worde nbeschreven .Aangezie n zichbinne nbeid e blokken structurele verschillenvoordoen ,i si n overlegme t de CD..beslote n beideblokke n in eenaanta l gebiedenuitee n tedoe n vallen,zoda tuiteindelij k onderscheidenkunne nworden s 387 -6 - Ruilverkaveling I.Peiz e Peize-Bunne II. Bunnerveen III.Dondere n IV.Bunn e Ruilverkaveling V.Wind e Peizermade VI. Peizermade VII. Lieveren Opbijgaand e kaart zijnzowe l deblokgrenze nal sd e begrenzingen vand e gebiedenaangegeven . De gebieden Ie nI Ivorme n tezamenhe t ruilverkavelingsgebied "Peize-Bunne":,d egebiede n IIIt/ m VIIhe t ruilverkavelingsgebied Peizermade. Ommisverstan d tevoorkome n zali nhe tvervol gva ndez e schetshe t ruilverkavelingsgebied Peize-Bunneworde n genoemdhe t "oudeblok" , terwijlhe truilverkavelingsgebie d Peizermadeza l worden aangeduid alsd e "uitbreiding". Behalve het trekkenva n eenglobal evergelijkin g tussenhe t "oude blok" end e "uitbreiding"za l inhe tnavolgend e eendioper - gaandebeschrijvin g plaatshebben vand egeconstateerde *verschille n tussen elk deronderscheide n gebieden IIIt/ m VII ind e"uitbrei ­ ding". 387 -7 - HOOFDSTUK I ENKELEASPECTE NVA ND ESOCIAAL-ECONOMISCH E STRUCTUUR. VAND EGEMEENT EPEIZ E § 1.H e t grondgebied van de gemeente De gemeentePeiz e isd emiddelst eva nd edri egemeente ndi e tezamenhe t landbouwgebied deNoordelijk e randgemeentenvorme n en ligt onderd e rookva nd e stadGroningen .D egemeent ebeslaa t een oppervlakte van27? 7km2 ,waarva n in 1959220 9b ai ngebrui kwa s alscultuurgrond . Het dorpPeiz e end enaast e omgeving isgelege n opzandgrond , het gehelenoorde n end e oostelijke enwestelijk egrensstroke n zijn echter drassige,veenachtig e weilanden (madelanden), terwijl het zuidenva nd e gemeentebedek t isme t eenveenlaa gva n-g -to t 1-g-m dikte. Degemeent e omvatverschillend ebuurtschappen.e nwoonkernen . Behalvehe t dorpPeiz e zelflig taa n dewe gnaa rVrie s inhe t zuidooston debuurtscha pD ePol ,ee ngehuch tme t enkelewinkel s enee nlager e school.Zowe l inhe t-dor pPeiz e als op DePo l is debevolkin g samengesteldui t landbouwers,middenstander s enarbei ­ ders. Grenzende aanD ePol ,halverweg e Eelde, ligt debuurtscha p DeHorst ,me t eenbevolkin gva nmeest.welgesteld eboeren .Oo kvri j welvarend ishe tPeizerwol d aand ewe gPeize-Groningen ,i ntegen ­ stelling totPeizermade ,vla k tegen Groningen aan,waa rvee larbei ­ derswonen .Ee n echtearbeidersbuurt ,hoewe lva n jongere datum dan Peizermade,i sd ez.g .Woningbouw^ :ee nwoonker n gelegenaa nhe t beginva nd eLievenseweg ,i nhe t zuidwestenva n degemeent e (Altena). Inhe twestelijk e deel, tegenRode naan ,vinde nwi jverspreid e boerderijen eni nhe t zuiden,d eBoerelaa n enomgeving ,ee naanta l kleine landbouwbedrijven,grotendeel s op ontgonnenveen . Alleenhe t dorpPeiz e en,zi jhe t inminder emate ,Alten a hebben eenkombebouwing .Peizerwold , Peizermade enD ePo l zijn woonkernen die ontstaan zijndoo rlintbebouwing . § 2.D e be v o1 k i n g Uitbijlag e 1blijk t datd ebevolkin gva nd egemeent e Peize sedert 1.880bijn a isverdubbeld .D ebevolkingstoenemin g van deaan ­ grenzende gemeentenRode ne nVries ,e noo kva n deprovinci eDrenthe , isgedurend e deperiod e 1880-1959echte raanzienlij kgrote rgeweest . 387 -8 - BEVOLKINGSONTWIKKELING Grafiek1 1880- 1959 320,_ Indexcijfers (1830=100) 1880 '90 1900 '10 '20 '30 '40 '50'5 9 Peize- Roden _.— Vries Provincie Drenthe Voor deindexcijfers : zie"bijlag eI Vand emannelijk eberoepsbevolkin g wasi n 1947 60^werkzaa m ind e landbouw (bijlage 2). Gedurende deperiod e 1947-1956i she t aantalwerkend emanne n ind egemeent ePoiz eme t 34toegenome n (tabel 1). Tabel1 MANNELIJKEBEROEPSBEVOLKIN G IND EGEMEENT EPEIZ E (1947-1956) Werkendemanne ni n 1947 1956 Beroepsgroep aantali in % aantali i n fo Landbouw 527 60 430 47 Nijverheid 229 26 Handel enverkee r 85 10 481 53 Overheid,onderwijs , vrijeberoepe n 31 3 Overigeberoepe n 5 1 iïïc beroepsgroepen "877" Töö" 911 100 Bronnens C.B.S.-volks-e nberoepstellin g 1947. C.B.S.-woningtelling 1956. 387 -9 In dezelfdeperiod e ishe t aantal ind elandbou wwerkend emanne n gedaaldva n52 7to t430 ,waardoo rhe t percentageva nd emannelijk e beroepsbevolking, dat ind eagrarisch e sectorwerkzaa m was,afna m van 60to t47 .E rblijk t zich tevens eenverschuivin g voltrokken tehebbe n tussend e onderscheiden categorieën (tabel2) . Tabel 2 DEMANNELIJK EAGRARISCH E BEROEPSBEVOLKING 1947-1956 Aantal personeni n Indexcijfers 1956 Gemeente Categorie 1947 | 1956 (1947-IOO) zelfstandigen 284 280 99 Peize' meew.