Anadolu / Anatolia 31, 2006 F. Yurtseven TARSUS KÖYLÜ GARAJI MEZARI BULUNTULARI Figen YURTSEVEN Anahtar Kelimeler: Tarsus Müzesi • mezar odası • cam • pişmiş toprak • lahit Keywords: Tarsus Museum • tomb • Glass • terra cotta • Sarkophage Özet: 1993 yılında Tarsus Müze Müdürlüğü tarafından, Tarsus’da Köylü Garajı mevkiinde yapılan kur- tarma kazısında taş bir mezar odası saptanır. Tarsus’a yeni bir Emniyet Müdürlüğü binası yapılırken, temel atma sırasında mezara rastlanır. Burada yapılan kurtarma çalışmaları sırasında mezar ve bulun- tuların belgelenememiş ve mezarın da fotoğrafları çekilememiştir. Günümüzde görülen rektagonal taş örgülü bir mezar odasıdır. Oda, dikdörtgen planlı ve üzeri tonoz örtülüdür. Söz konusu mezarda bulunan toplam altmış adet eser, Tarsus Müzesi koleksiyonundadır. Bunlar pişmiş toprak, cam ve bronz buluntulardır. Mezardan ele geçen buluntuların çoğunluğu cam eserler- den oluşmaktadır ve bunlar unguentarium’lar, minyatür parfüm şişeleri, bir tane hurma biçimli şişe, si- lindirik şişe ve bardak örneklerinden oluşur. Pişmiş toprak unguentarium, vazo ve çömlekler, bronz tek kulplu sürahi ve patera diğer buluntulardır. M.S. 1.-2. yüzyıla ait buluntular veren mezar, o döneme ait Tarsus’ta kullanımda olan cam, pişmiş toprak ve madeni vazolar hakkında bilgi edinmemizi sağlamaktadır. Zusammenfassung: Die Funde aus dem Grabkammer bei „Köylü Garajı“ in Tarsus. Während einer Notgrabung im Jahre 1993 in Tarsus unter der Leitung des Tarsus Museums, not- wendig geworden durch die Bauarbeiten für ein neues Polizeipräsidiums dort, traf man in der Nähe von „Köylü Garajı“ (Busgarage) auf eine steinerne Grabkammer. Eine genaue Skizzierung unter- blieb, und das Grab konnte auch nicht fotografiert werden. Die Grabkammer ist aus großen Stein- quadern erbaut worden, hat einen rechteckigen Grundriss und ein Tonnengewölbe. Bei der erwähnten Notgrabung wurden 60 Objekte aus Glas, Terrakotten oder Bronze gefunden und in die Bestände des Tarsus Museums überführt. Die meisten Fundstücke sind Glasvasen: unguenta- ria, kleine Parfümflaschen, eine Dattelflasche (Date flask), eine zylindrische Flasche und ein Becher. Ferner sind unguentaria, Vasen und Töpfe aus Terrakotta sowie Vasen, eine Patera und ein flaschen- artiges Gefäß aus Bronze gefunden worden. Die Glasfunde aus den Gräbern von Tarsus Köylü Garajı sind ein konkretes Beispiel dafür aus der frühen Kaiserzeit. Sie lassen sich nämlich in das 1.-2. Jahrhundert n. Chr. datieren und können uns über die zur damaligen Zeit in Tarsus verwendeten Vasen aus Glas, Terrakotta und Bronze festes Wissen liefern. 91 Tarsus Köylü Garajı Mezarı Buluntuları Tarsus Köylü Garajı Mezarı Buluntuları Olba ile Diocaesarea (Uzuncaburç)7, 8 1993 yılında Tarsus’ta Köylü Garajı Kanytelis (Kanlıdivane) ve Mezgit Kale gi- mevkiinde tesadüfen bulunan mezarda, Tar- bi yerleşimlerde de bulunmaktadır. sus Müze Müdürlüğü tarafından kurtarma Yığma taşlarla örülmüş ve üzeri tonoz kazısı yapılarak1 mezarda bulunan toplam örtülü mezarlar hem Dağlık Kilikia’da hem altmış adet eser, Tarsus Müzesi koleksiyo- de Ovalık Kilikia’da yaygın olarak görül- nuna kazandırılmıştır. Günümüzde halen mektedir. Dağlık Kilikia’da Anemurium görülebilen rektagonal taş örgülü bir mezar (Anamur), Antiocheia ad Cragum odasıdır. Oda, dikdörtgen planlı ve üzeri to- (Endişegüney), Selinus (Selinti-Gazipaşa) ve 9 noz örtülü olup mezarın kısa kenarı üzerin- Iotape (Aytop) nekropollerinde ; Orta Dağ- 10 de etrafı taş sırası ile belirlenen mezar yeri lık Kilikia’da Kelenderis’te bu tip mezarla- bulunmaktadır. Anıt mezar grubuna dahil ra sıklıkla rastlanmaktadır. Tonoz örtü sis- edilebilecek olan Tarsus Köylü Garajı Meza- teminin Dağlık Kilikia bölgesinde M.S. 2. rı, belki de bir nekropol alanında yer alıyor- yüzyılda yaygın olarak kullanılmaya başlan- 11 du2. dığı bilinmektedir . Özellikle Olba bölge- sinde12 ve Elaiussa Sebaste mezarlarında bu Nekropol alanlarında ya da tek yapı ola- 13 rak duran anıt mezarlar bölgede azımsanma- uygulama sıkça görülmektedir . Kentleşme yacak sayıdadır. Ovalık Kilikia Bölgesi’nde konusunda daha hızlı ilerlemenin görüldüğü birçok anıt mezar örneği ve çok sayıda da Ovalık Kilikia’da, Erken İmparatorluk Dö- üzeri tonoz örtülü mezarlar, Adana’ya 157 nemi’nde Ovalık Kilikia’nın önemli kentle- km uzaklıktaki Saimbeyli İlçesi’ne bağlı 25 rinden olan Tarsus’ta tonoz örtü sisteminin köyde yapılan yüzey araştırmaları sırasında biraz daha erken kullanımı söz konusu ol- 3 malıdır. tespit edilmiştir . Ayrıca anıt mezar grubuna dahil olan tapınak-mezarlar, Dağlık Kilika’da Mezarın yapım tarihi, tonoz örtü siste- çok sayıda Elaiussa Sebaste (Ayaş) ve mi ve küçük buluntular doğrultusunda M.S. Korykos (Kızkalesi)4 olmak üzere 1. yüzyılın ortasına yerleştirilebilir. Imbriogon (Dösene-Demircili)5, Cambazlı6, Kilikia’da mezarların tarihlenmesinde mimariye dayalı ölçütlerin kullanımı genel 1 Üzeri toprakla kaplı olan mezarda 1993 yılında yapılan bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. kurtarma çalışmalarında bilinçli bir arkeolojik kazı ya- Bunun nedeni de mezarlara ait sunuların pılmamış, sadece eserler müzeye taşınmıştır. Ayrıca bu- kaybolmuş olmasıdır. Ancak Tarsus Köylü luntular ile mezarın belgelenmesi dikkatli ve özenli bir şekilde yapılamamıştır. Bu çalışmayı yaptığımız sırada Garajı Mezarı, mimarinin küçük buluntular- üzeri toprakla kaplı olan mezar yine Tarsus Müzesi tara- la desteklenerek tarihlenebilmesi bakımın- fından, yakın bir zamanda üzerindeki toprak kaldırılarak dan ayrı bir önem taşımaktadır. Buluntular temizlenmiştir. 2 Çalışmalarım sırasındaki tüm yardımları için Doç. Dr. Emel Erten’e ve mezarla ilgili çalışmalarımda çok yar- dımcı olan Yrd. Doç. Dr. Murat Durukan’a çok teşek- 7 Machatschek, 1967, 85; Erten, 2005, 12. kür ederim. Ayrıca müze çalışmalarında ve çizimlerdeki 8 Erten 2005, 12. yardımları ve desteği için Hatice Körsulu’ya (M. A.) çok 9 Rosenbaum-Alföldi 1971, 3; Er-Scarborough, 1998, 78. 10 teşekkür ederim. Zoroğlu 1994, 40-41. 3 Girginer 2004, 63-67. 11 Machatschek 1967, 101-102; Durukan 2003, 225, dn. 4 Machatschek, 1967, 85-86, dn. 390. 27. 5 Keil – Wilhelm 1931, 23-28. 12 Machatschek 1967, 101-102. 6 Keil – Wilhelm 1931, 35-36. 13 Machatschek 1967, 80; Rosenbaum-Alföldi 1971, 3. 92 Anadolu / Anatolia 31, 2006 F. Yurtseven da Kilikia’da az sayıda örneği olan korun- rinin belirlenmesi, bölgedeki pişmiş toprak muş bir mezar kontekstini oluşturması ba- lahit kullanımını açıkça yansıtmaktadır. Ay- kımından ilginç ve çalışmaya değer bulun- rıca Tarsus Köylü Garajı Mezarı pişmiş top- muştur. rak lahitleri, bunların taş mezar mimarisi A- PİŞMİŞ TOPRAK TORPİDO içinde kullanımını da doğrudan yansıtması LAHİTLER bakımından önemlidir ve burada inhumasyon geleneğinde gömü yapıldığını Müzede, Tarsus Köylü Garajı Mezarı’na göstermektedir. ait altı tane tam ve üç tane kırık olmak üzere toplam dokuz adet torpido formlu pişmiş B- CAM BULUNTULAR toprak lahit bulunmaktadır (Kat. No: 1-9; Res. 1-2)14. Lahitlerin üzerinde süsleme ola- Çeşitli işlevlerle kullanılan ve farklı rak baş ve orta kısımlarında kırık çizgi ka- formlara (küresel, armut biçimli, prizmal bartma bezemeleri yer alır. Pişmiş toprak la- vb.) sahip cam şişeler Roma camcılığında hitler, burada olduğu gibi oda mezarın içine sıkça rastlanan vazolardır. ya da doğrudan toprağa açılan çukurlara yer- 1. Unguentaria: leştirilirler15. Lahitlerin üzerlerine yapılan süslemeler ise genellikle kabartma rozet, ka- Tarsus Köylü Garajı mezar buluntusu bartma değişik süslemeler ya da boya beze- örneklerinden küresel gövdeli, silindir uzun mesidir16. boyunlu ve katlanmış ağız kenarları olan şi- şeler (Kat. No: 10-13; Res. 3-5, Çiz. 1-2), Mermer ve kireçtaşı lahitler Kilikia Böl- grubun muhtemelen en erken tiplerinden- gesi’nde yoğun olarak ortaya çıkmaktadır. dir19. Bu formdaki şişeler üfleme tekniğinin Bu lahitlerin yanı sıra pişmiş toprak ve kur- kullanılmaya başlandığı ilk dönemlere yani 17 şun örnekleri de bulunmaktadır . Mersin, Augustus Dönemi’ne (M.Ö. 27-M.S. 14) ta- Adana ve Tarsus Müze’lerindeki pişmiş top- rihlenir20. Formun kısa boyunlu olan örnek- rak lahitler bu tipin bölgedeki yaygınlığına leri (Res. 6) Anadolu’da en erken M.Ö. 1. işaret eder. Özellikle Tarsus Köylü Garajı yüzyıl sonları ile M.S. 1. yüzyıl başlarına ta- 18 Mezarı ile Pompeiopolis’te in situ örnekle- rihlendirilir21. 14 Bugün Tarsus Müze müdürü akeolog A. Yıldız’dan öğ- farklı lahit, mezar ve seramik ele geçer. Yağcı 2003, 51- rendiğimiz kadarı ile lahitlerin içlerinde iskeletlerin de 52; Yağcı 2003a. bulunduğunu biliyoruz ve söz konusu iskeletler bugün 19 Harden 1936, 193. Harden’in Karanis örneğini kıyasla- Tarsus Müzesi deposunda bulunmaktadır. dığı Morin-Jean-Kisa’nın form grupları ise bu tipin 15 Evren 1985, 4. benzer örnekleridir. Kisa 1968, form A 37-41, 54-62; 16 Örneğin Klazomenai, Pitane, Tire Müzesi ve çevresin- form B 77-78. den ele geçen pişmiş toprak lahitler üzerinde çok güzel 20 Harter 1999, 89-90. Ornavasso’da bir mezarda bulunan süslemeler yer alır. Erythrai örekleri için bkz. sikkeler doğrultusunda tarihlendirilmiş küresel biçimli Bayburtluoğlu 1977, 26-27, lev. XLIII/1, lev. XLV/2; şişeler (mezar 1, 6 ve 10 dan) Augustus sikkeleri ve Cn. Pitane örnekler için bkz. Cook-Bayburtluoğlu 1966, Calpurnius Piso Cn.f. (M.S. 15) ve Cassius Celer (M.S. 179-192; Tire örnekleri için bkz. Evren 1985, 9. 15) sikkeleri ile birlikte bulunmuştur: Vessberg 1952, 17 Koch 2001, 25 vd.; Adana Müzesi’ndeki kurşun lahitler 131, dn. 1. için bkz. Aydın 2007, 271-283. 21 Sardis örneği de Augustus-Tiberius Dönemi’ne ait sik- 18 Roma Dönemi’ne ait M.S. 1. yüzyıldan 3. yüzyıla kadar ke ile