XVIII SEMINARIUM ŚLASKIE` ORGANIZATORZY / VERANSTALTER: 18. SCHLESIENSEMINAR Kamień Śląski` / Groß Stein 25-28. 09. 2013 Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej Haus der Deutsch-Polnischen Zusammenarbeit Dziedzictwo Związek Niemieckich Stowarzyszeń Stowarzyszenie Pielęgnowania Dom „Śląsk” Duszpasterstwo Muzeum Ziemi Górnośląskiej Społeczno-Kulturalnych w Polsce Sztuki i Kultury Śląskiej Mniejszości Narodowych kulturowe Diecezji Opolskiej ` Slaska miejsca n architektura n FINANSOWANIE/ FINANZIERUNG: ludzie n zwyczaje n tradycje Das kulturelle Erbe Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Federalnej Niemiec oraz Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej / Dieses Projekt wurde gefördert mit Mitteln des Bundesministeriums Schlesiens des Innern der Bundesrepublik Deutschland und der Stiftung für Deutsch-Polnische Zusammenarbeit Orte n Architektur n Menschen n Bräuche n Polska - Śląsk - Niemcy DomDom WspóWspó³³pracypracy PolskoPolsko--NiemieckiejNiemieckiejTraditionen PATRONAT HONOROWY / SCHIRMHERRSCHAFT: HausHaus derder DeutschDeutsch---PolnischenPolnischen ZusammenarbeitZusammenarbeit Józef Sebesta Mirosław Sekuła Rafał Jurkowlaniec XI Seminarium Œl¹skie: Marszałek Województwa Opolskiego Marszałek Województwa Śląskiego Marszałek Województwa Dolnośląskiego l Marschall der Woiwodschaft Oppeln Marschall der Woiwodschaft Schlesien Marschall der Woiwodschaft Niederschlesien PATRONAT MEDIALNY / MEDIENSCHIRMHERRSCHAFT: Między Polską a Niemcami. Śląsk – pogranicze czy regionDziedzictwo pomostu? Między Polską a Niemcami. Śląsk – pogranicze czy region pomostu? Polskakulturowe – Śląsk – Niemcy Śląska Współpraca Polakówmiejsca i Niemców n architektura www.haus.pl wobec nowychludzie wyzwańn zwyczaje n tradycje XXVIII i XI Seminarium Œl¹skie Kamieñ Œl¹ski X Seminarium Œl¹skie: 20052013 i 2006 XVIII Seminarium Śląskie Kamień Śląski 2013 Dziedzictwo kulturowe Śląska miejsca n architektura ludzie n zwyczaje n tradycje Publikacja pokonferencyjna (wybór tekstów) Dom Wspó³pracy Polsko-Niemieckiej Gliwice-Opole 2015 Niniejsza publikacja zawiera wybór referatów wygłoszonych podczas XVIII Seminarium Śląskiego, zorganizowanego w dniach 25-28 września 2013 r. na Zamku w Kamieniu Śląskim. Poglądy autorów tekstów nie odzwierciedlają poglądów wydawcy. XVIII Seminarium Śląskie sfinansowano ze środków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Federalnej Niemiec oraz Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej Organizatorzy XVIII Seminarium Śląskiego: Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce Duszpasterstwo Grup Mniejszości Niemieckiej Diecezji Opolskiej Stowarzyszenie Bibliotek Caritas im. Św. Karola Boromeusza Stowarzyszenie Pielęgnowania Sztuki i Kultury Śląskiej Wydawca Dom Wspó ³pra cy Polsko-Niemieckiej e-mail: [email protected], http://www.haus.pl ul. Bojkowska 37, 44-100 Gliwice, tel. 32 461-20-70, faks 32 461-20-71 ul. 1 Maja 13/2, 45-068 Opole, tel. 77 402-51-05, faks 77 402-51-15 Publikacja wydana ze środków Mniejszości Niemieckiej będących w dyspozycji Fundacji Rozwoju Śląska oraz Wspierania Inicjatyw Lokalnych pochodzących z wcześniejszych dotacji Rządu Niemieckiego Copyright by Dom Wspó³pracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice-Opole, 2015 Redaktor dr Gerhard Schiller Tłumaczenie Waldemar Gielzok Korekta Grażyna Benduch Projekt okładki, sk³ad i druk ART-GRAPH JERZY GRYCZ ISBN 978-83-63995-28-7 SPIS TREŒCI n Od wydawcy .................................................................................... 9 Język i religia – inspiracja i podstawa niematerialnego dziedzictwa kulturowego ................................................................ 13 n Sławomir Łodziński Refleksyjne dziedzictwo? Dodatkowe nazwy niemieckie miejscowości jako symbol tradycji terytorializacji ojczyzny lokalnej (przykład województwa opolskiego) ...................................................... 15 n Rafał Biskup Dialekt śląski dziedzictwem. Dialekt jako miejsce pamięci i budulec tożsamości regionalnej ...................................................................... 21 n Grażyna Szewczyk Dziedzictwo kulturowe śląskich Luteranów po przełomie politycznym w 1989 roku ................................................................................... 27 n Anna Siemieniec, Edward Skubisz Bonhoeffer, Jacob, Stein, Staritz: spotkania z przedwojennymi wrocławskimi teologami – Projekt Religia – Kultura – Edukacja ...................................... 34 Niematerialne dziedzictwo kulturowe – tradycja, obyczaje, święta, wiedza, sztuka widowiskowa ............................................... 43 n Adam Jankiewicz Ochrona dziedzictwa kultury duchowej w oparciu o postanowienia Konwencji UNESCO z 2003 r. w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego – kilka uwag prawnych ...................................... 45 n Sławomir Ratajski Implementacja Konwencji UNESCO w sprawie ochrony kulturowego dziedzictwa niematerialnego w Polsce ................................................... 55 n Marta Paszko Hobby, tradycja czy coś więcej? O rybnickim gołębiarstwie słów kilka ............ 62 n Izabela Jasińska Opolski etno design – strategia promocji kroszonki, malowanej porcelany i Opolszczyzny ................................................................................ 68 Dziedzictwo światowe w muzeach i archiwach – waloryzacja zasobów i ich udostępnianie .................................... 75 n Ksenia Stanicka-Brzezicka Rozproszone, digitalizowane materiały dawnego urzędu Konserwatora Prowincji Dolnośląskiej jako źródło dla powiatu brzeskiego ....................... 77 n Henryk Niestrój Krajowy Urząd Dokumentacji Fotograficznej – Górny Śląsk (Landesbildstelle Oberschlesien) w zasobie Narodowego Archiwum Cyfrowego .................... 81 n Piotr Greiner Tradycyjne i informatyczne systemy korzystania z zasobu Archiwum Państwowego w Katowicach w badaniach śląskoznawczych ...................... 89 n Leszek Jodliński Niemieckie dziedzictwo Śląska – dzieli czy łączy? .................................... 94 n Monika Czok Izby regionalne na Śląsku Opolskim – ich wartość poznawcza dla dzieci i młodzieży .................................................................................. 101 n Julita Zaprucka Willa Łąkowy Kamień – dawniej rezydencja śląskiego noblisty, dziś muzeum i międzynarodowe centrum dialogu kulturowego ................. 106 Spisane dziedzictwo kulturowe: wspomnienia, literatura, historiografia i biografia ............................................................. 115 n Izolda Topp Odzyskiwane dziedzictwo. Kulturowe krajobrazy we wspomnieniach Dolnoślązaków ............................................................................ 117 n Edmund Nowak Śląska wieś rodzinna po 1945 r. widziana moimi oczami ......................... 125 n Mariusz Sawicki Ocalić od zapomnienia – dzieje Kocur i Malichowa. Zrealizowane projekty i plany na przyszłość ..................................................................... 132 n Justyna Szlachta-Misztal Pograniczny charakter Górnego Śląska w perspektywie współczesnej literatury tożsamościowej ............................................................... 137 n Barbara Ochendowska-Grzelak Hans Lutsch (1854-1922) konserwator zabytków Śląska i Prus ................. 143 Architektoniczne dziedzictwo kulturowe – zachowanie, przepadek i ideologizacja ................................. 151 n Magdalena Lachowska Strategie w obchodzeniu się z materialnym dziedzictwem. Jak obchodzimy się z niemieckim dziedzictwem materialnym w województwie śląskim – problemy konserwatorskie związane z ochroną poniemieckiej architektury ............................................ 153 n Bogdan Kloch Dziedzictwo kultury materialne (na przykładzie architektury) miasta Rybnika z czasów Królestwa Pruskiego – bilans epoki, współczesność, niepewna przyszłość? ............................................................... 161 n Elżbieta Oficjalska Od pomnika polskości do muzeum wielokulturowego. Ewolucja Muzeum Wsi Opolskiej na przestrzeni lat ................................................... 168 n Przemysław Dominas Architektura kolejowa na Śląsku jako dziedzictwo kulturowe regionu ...... 176 n Bogdan Jasiński Zakłady przemysłowe na Śląsku Opolskim przed 1945 r. i ich aktualny stan zachowania ...................................................................... 184 n Program Seminarium ............................................................... 196 7 8 OD WYDAWCY Seminarium Śląskie organizowane jest rokrocznie przez Dom Współpra- cy Polsko-Niemieckiej wraz z partnerami z Polski i Niemiec w zachęcających i inspirujących kuluarach Pałacu w Kamieniu Śląskim. Jest to jedna z ważniej- szych inicjatyw i platform wymiany myśli w naszym regionie, dedykowanych dialogowi polsko-niemieckiemu. Stanowi także swoistego rodzaju forum dyskusji i wzajemnego poznania dla przedstawicieli mniejszości niemieckiej i większości polskiej oraz zaproszonych gości z zagranicy. W 2013 r. omawiano różnorodność śląskiego życia kulturalnego oraz jego zagrożenia. Panowała zgodność w kwestii, że tylko to będzie uważane przez samych mieszkańców i odwiedzających region za dobro kultury i jako takie postrzegane jako godne ochrony, co w swych przejawach będzie znane i zrozumiałe. Nasze Seminarium Śląskie ma właśnie dopomóc w zrozumieniu wyjątkowości różnorodnego śląskiego dziedzictwa kulturowego, a w dalszej kolejności w zainicjowaniu wymiany myśli na temat możliwości działania i strategii jego zachowania. Co należy właściwie rozumieć pod pojęciem dziedzictwa kulturowego? Niemiecki słownik wydany w oficynie