Universidad de Deusto Deustuko Unibertsitatea Hizkuntzalaritza arloa [IZEN + EGIN] ADITZ-LOKUZIOAK: A INKORPORAZIO MAILAK DOKTORE-TESIA Arantzazu Martinez Etxarri Donostia, 2015 Hizkuntzalaritza arloa [IZEN + EGIN]A ADITZ-LOKUZIOAK: INKORPORAZIO MAILAK doktore-titulua lortzeko aurkeztutako TESIA ZUZENDARIA: Miren Azkarate Villar DOKTOREA: Arantzazu Martinez Etxarri Donostia, 2015eko iraila ESKERRAK aitari eta amari Eskerrak Xabier Falcon eta Mario Saltarelli irakasleei, hizkuntzalaritzaren munduan murgiltzen laguntzeagatik. Xabier Falconek Estatu Batuetako zenbait unibertsitatetara ikasketekin jarraitzeko eskaerak bidaltzeko aholkatu zidan, Euskal Filologiako azken urtean nengoela, eta halaxe egin nuen. Mario Saltarellik, University of Southern Californiako (USC) hizkuntzalaritza departamentuko buruak, begi onez ikusi zuen jasotako eskaera eta USCn masterra egiteko onartu ninduten. Oroitzen dut Mariorekin Donostiako Isla hotelean lanpostuari buruz izandako elkarrizketa. Esker bereziak, Miren Azkarate tesiaren zuzendariari. Haren laguntza eta aholkuak ezinbestekoak izan dira lan hau burutu ahal izateko eta eskerrak sor dizkiot hasieratik niregan izan duen konfiantzagatik. Esker mila tesiari buruz iruzkinak egin dizkidaten Jon Ortiz de Urbina (lehen zuzendaria), Patxi Goenaga, Andolin Eguzkitza, Itziar Laka, Juan Gartzia, Mark Baker, Ken Hale, Alec Marantz, Angelika Kratzer, James Higginbotham, James Huang, David Lebeaux, Alain Rouveret, Reineke Bok-Bennema, Geraldine Legendre, Johan Van Niekerk, Zygmunt Frajzyngier, Igone Zabala, Xabier Artiagoitia, Andoni Duoandikoetxea, Iñaki Aristondo eta Iñaki de los Mozos, hizkuntzalariei. Xabier Artiagoitiak emandako aholkuak funtsezkoak izan dira aurrera egiteko. Eskerrik asko, aztergai honi buruzko elkarrizketak direla eta, Txomin Peillen, Sandra Thomson, Susana Cummings, Barbara Fox, Richard Kayne, Richard Taraldsen, Beth Levin, Marianne Mithun, Juan Uriagereka, Robert Dixon, Maria Bitner, Marcel del Dikken, Bernard Comrie, Virginia Hill eta Ricardo Etxepare hizkuntzalariei. Agur bero bat hizkuntzalaritzako emanaldi eta ikastaroetan ezagutu eta egun lagunak ditudan, Martine Van der Vlugt, Fusa Katada, Jelly Julia de Jong, Phyllis Bellver, Thomas Bak, Charles Yang eta Johan Van Niekerk, lankideei. Esker bereziak Saint Johneko New Brunswick unibertsitatean izandako APLA 18 jardunaldietan haien etxera gonbidatu ninduten Jory senar-emazteei. Eskerrak Asun Martinez lehengusuari, elkarlanean egindako ikerketa lantxoa dela eta gauza berri asko ikasi ditut. Eskerrik asko Deustuko Hizkuntzalaritza Mintegiko hizkuntzalari taldeari. Eskertu nahi ditut lan hau garatzeko funtsezkoak izan diren unibertsitate eta erakunde hauek: Deustuko Unibertsitatea, University of Southern California (Los Angeles), Euskal Herriko Unibertsitatea, University of Boulder (Colorado), Cornell Linguistic Institute (Ithaca), Alburquerque Linguistic Institute (New Mexico), Atlantic Provinces Linguistic Assotiation (APLA 18), Societas Lingüística Europea (SLE 95), Universitat de Girona (GISSL 96), Universitat Rovira I Virgili (ICML 96), Universidad de Lleida, University of Zagred (SWL V), Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Saila, IRALE, eta HABE liburutegia, besteak beste. Eskerrik asko diseinu argi bat ematen lagundu didan Sabin Oregiri, baita Julio Urkaregi itzultzaileari ere. Badira aipatu ez ditudan eskertu beharreko hizkuntzalari eta lankideak ere. Mila esker, epaimahaia osatzen duten Pello Salaburu, Patxi Goenaga, Xabier Alberdi, Elixabete Perez eta Esther Zulaika irakasleei. Eskerrik asko Garazi, Adriana eta Juancarri, tesiagatik behin baino gehiagotan alde batera utzi behar izan ditudan nire bihotzei. Eskerrik beroenak, Gurutze eta Fernando nire gurasoei, haien babesa beti izan dut eta haiengandik jaso dudan indarra funtsezkoa izan da momentu zailenetan aurrera egiteko. AURKIBIDEA HITZAURREA ..................................................................................................................................... 1 1. [IZEN + EGIN]A ADITZ-LOKUZIOAK .................................................................................. 7 1.0. SARRERA ............................................................................................................................ 7 1.1. ADITZ-LOKUZIOAK LITERATURAN ................................................................................... 9 1.1.1. ADITZ-LOKUZIOAK EUSKAL GRAMATIKETAN ............................................................. 9 1.1.2. [IZEN + EGIN]A LOKUZIOAK ETA DE RIJKEN (2008) SAILKAPENA ........................... 21 1.2. [IZEN + EGIN]A LOKUZIO EGITUREN AURKEZPENA . .................................................. 33 1.3. OSAGAIEN DESKRIBAPENA . .......................................................................................... 42 1.3.1. IZENA ............................................................................................................................... 43 1.3.1.1. DETERMINATZAILEA ................................................................................................ 51 1.3.1.2. ERREFERENTZIALTASUNA ...................................................................................... 61 1.3.1.3. FUNTZIO SINTAKTIKOA .......................................................................................... 65 1.3.2. ADITZA .............................................................................................................................. 75 1.3.2.1. EGIN ARINA EUSKARAZ - LIGHT VERB CONSTRUCTION BESTE HIZKUNTZA BATZUETAN ............................................................................................................... 76 1.3.2.2. ASPEKTUA (AKTIONSART) ...................................................................................... 84 1.4. BESTELAKO EGITURAK . ............................................................................................... 112 2. [IZEN + EGIN]A ADITZ- LOKUZIOAK TEORIA MAILAN ................................................ 129 2.0. SARRERA ......................................................................................................................... 129 2.1. IZEN INKORPORAZIOARI BURUZKO TEORIAK: .......................................................... 130 2.1.1. KROEBER (1909) ETA SAPIR (1911) ........................................................................... 130 2.1.2. MITHUN (1984): IZEN INKORPORAZIOA SINTAKTIKO IZATETIK GERTUEN DAGOEN PROZESU MORFOLOGIKO GISA ............................................................................... 136 2.1.3. SADOCK (1985 1991): IKUSPUNTU MORFOSINTAKTIKOA ..................................... 144 2.1.4. LIEBER (1992): X-MARRAren TEORIA MORFOSINTAKTIKOA .................................. 148 2.1.5. BAKERREN ADJUNKZIOA (1985 1988a 2005 2008) ................................................... 150 2.1.6. MASSAM (1998 2001) ETA VAN GEENHOVEN (2002): MUGIMENDURIK GABEKO TEORIA SINTAKTIKOA ................................................................................................. 160 2.1.7. HALE ETA KEYSER (1993 2002): TEORIA LEXIKOA .................................................. 162 2.1.8. ROSEN (1989): TEORIA LEXIKOA ............................................................................... 164 2.2. [IZEN + EGIN]A LOKUZIOEN BERRI EMATEKO TEORIA: BAKERREN ADJUNKZIOA (1985 1988a 2005 2008) ................................................................................................... 167 2.2.1. KROEBER (1909) ETA ADITZ-LOKUZIOAK ................................................................. 167 2.2.2. SAPIR (1911) ETA ADITZ-LOKUZIOAK ........................................................................ 168 2.2.3. MITHUN (1984) ETA ADITZ-LOKUZIOAK .................................................................... 169 2.2.4. SADOCKEN (1985 1991) IKUSPUNTU MORFOSINTAKTIKOA ETA ADITZ- LOKUZIOAK .................................................................................................................... 173 2.2.5. LIEBERREN (1992) X-MARRA ETA ADITZ-LOKUZIOAK ............................................ 174 2.2.6. BAKERREN (1988a) ADJUNKZIOA ETA ADITZ-LOKUZIOAK .................................... 176 2.2.7. HALE ETA KEYSER (1993) HIZKUNTZALARIEN TEORIA LEXIKOA ETA ADITZ- LOKUZIOAK ................................................................................................................... 180 3. [IZEN + EGIN]A LOKUZIOAK ETA TEST SINTAKTIKOEN APLIKAZIOA: LOKUZIOEN SAILKAPENA .................................................................................................................. 185 3.0. SARRERA ......................................................................................................................... 185 3.1. GALDEGAI EZAUGARRIARI LOTUTAKO TESTAK ........................................................ 188 3.1.1. GALDEGAIAREN KOKAPENA ORO HAR ETA [I+EGIN] HITZ-ORDENA ................. 191 3.1.2. GALDERA-HITZA GALDEGAI GISA ETA [I+EGIN] HITZ-ORDENA .......................... 220 3.1.3. ADITZA GALDEGAI GISA ETA ZER EGIN DU? GALDERARI ERANTZUNAK .......... 240 3.2. PARTITIBOA .................................................................................................................... 247 3.3. ELIPSIA KOORDINAZIO EGITURETAN: EGITURA KOPULATIBOAK, EGITURA DISJUNTIBOAK ETA EGITURA ADBERTSATIBOAK .................................................... 278 3.4. AGINTERA ......................................................................................................................... 289 3.5. MENDEKO PERPAUS KONPLETIBOAK ......................................................................