Carlos Casares. Cadro de Antón Pulido O Roteiro Carlos Casares en Ourense Afonso Vázquez-Monxardín Catedrático de lingua galega Presentación cun percorrido a pé desde a Alameda de Santiago ata a casa da Matanza en Pardón. Nela participa- Os roteiros preséntansenos na actualidade como ron moitos dos galeguistas activos da época e foi unha forma de achegamento á realidade do patrimo- recollida nunha película artesanal con guión de nio -sexa este natural, arqueolóxico, histórico, arqui- Celso Emilio Ferreiro e foi recuperada, comenta- tectónico, literario, etc.- que funciona dun xeito lú- da e montada en 2001 co apoio da Caixa Galicia e dico e participativo todo ao longo de Occidente. En dos xornais El Progreso e Faro de Vigo. Máis alá, Galicia moitos son os concellos e institucións públi- tamén as míticas “Pelerinaxes” de Ourense a San cas e privadas que ofrecen estas posibilidades de ocu- Andrés de Teixido, en 1929 de Otero, Risco e Ben pación de ocio, e mesmo hai webs e apps especializa- Cho Shey, pode ser considerada tamén un roteiro das que nos guían por estes espazos de confluencia amplo, como, dalgún xeito o foron tamén moitas entre o paseo, a cultura e o turismo. Especial men- das “xeiras” dos galeguistas no seo do Seminario de ción merecen arestora os roteiros nos que están invo- Estudos Galegos ou as promovidas polos Ultreyas lucrados alumnos e profesores, maiormente de tipo tamén en tempos de antes da guerra. Incluso temos natural e literario. un escrito, simpático e de case imposible realiza- ción, redactado por Otero Pedrayo para o seu ami- En Galicia existe unha certa tradición de roteiros go Silvio Santiago na segunda metade dos sesenta, desde hai tempo. A propia palabra, especializada que supón unha volta a Galicia, saíndo e chegando en Portugal nesta función, e relacionada co verbo a Santiago, a través dunha homenaxe a sete per- rotar, con rotación etc. foi moi querida e usada des- soeiros da nosa historia (Nicomedes Pastor Díaz, de os tempos da xeración Nós. Otero Pedrayo, por Eduardo Pondal, Castelao, Pedro Madruga, Curros exemplo, úsaa constantemente. Dentro das máis Enríquez, o Padre Feixoo e Rosalía de Castro), en clásicas voltas ao redor da vida e obra dun literato, sete días onde vai sinalando poemas, menús de literata neste caso, temos a “Pelerinaxe lírica aos xantares, homenaxes a realizar, lugares de banque- lugares rosalianos” feita no Día de Galicia de 1951, te, sesta e durmida, etc. 71 ~ C ARLOS C ASARES Os roteiros de Ourense e Marcos claro. Carlos Casares visitábao vido da ultratumba e Valcárcel convidábao a un paseo no que percorrían xuntos os espazos literarios máis emblemáticos da cidade. En En 1995 e 1996 durante ese tempo do Entroido que paradas no Liceo, na Praza Maior, Praza da Madalena, sempre aproveitaba Antón Risco para vir a Ourense Praza da Barreira, Museo Arqueolóxico, Praza do fixéronse dous paseos urbanos, dous roteiros Vicente Correxedor, Alameda e Paseo íanse encontrando cos Risco pola cidade. Baixo as indicacións de Marcos vellos escritores de Ourense e evocando as súas vidas Valcárcel, Antón Risco, Ruco Lezcano e outros ami- e actividades. O texto, fermosísimo, foi editado nas gos, visitáronse, medianamente disfrazados, as rúas páxinas da Revista das Letras de El Correo Gallego e espazos relacionados en Ourense con don Vicente. do 21 de xuño dese 2007. Porén, o primeiro que se materializou fisicamente foi, en 1998, o “Roteiro da Esmorga”, que dalgún xeito foi Uns meses despois, o día 15 de decembro de 2007 o iniciador da consolidación dos roteiros literarios na concretouse por primeira vez un paseo pola cida- Galicia contemporánea. Foi impulsado polo Clube de en memoria de Carlos Casares. Baixo a dirección Cultural Alexandre Bóveda, baixo o liderado cons- de Marcos e coa presenza de Kristina Berg e Xavier trutivo de Marcos Valcárcel. Foi el quen seleccionou Casares pola familia, e dun considerable número de os textos e mobilizou un grupo de amigos: Manolo especialistas e amigos participantes no Seminario Figueiras deseñou as placas; Xesús Costa e Xoán que sobre o escritor se celebrara o día anterior no Torres, realizáronas fisicamente; eu mesmo redactei Liceo, percorréronse nove espazos do Ourense vello os textos dun folleto que fixemos baseándonos no es- (Liceo, Museo Arqueolóxico da Praza Maior, Rúa da quema espacial da guía de lectura d'A Esmorga, obra Paz-Lepanto-Santo Domingo, antiga casa de Vicente de Manuel Forcadela; e contou tamén o deseño gráfico Risco en Santo Domingo, Casa natal de Carlos do folleto, coa participación de Xosé Lois Vázquez. O Casares, Cafe do Hotel Parque, antiga Librería Tanco, Concello foi moi receptivo coa idea e aínda hoxe, case Café Miño e La Región, Cardeal Quiroga) con lectu- vinte anos despois, conserva a súa vitalidade. Todos os ras de textos e evocacións pertinentes aos amigos e anos centos os estudantes de toda Galicia que veñen a ao labor de creación, seguindo a liña do pregón lido Ourense a facer o Roteiro da Esmorga e, complemen- había uns meses na Alameda. Cremos que foi unha tariamente, outras actividades na cidade e proximida- das últimas actividades de Marcos nas que gozou en des (Termas, San Cibrán de Las, etc.). plenitude, antes de que a enfermidade o acabase por retirar da vida pública. Xa naquela altura de 1998, pensaramos no Clube Alexandre Bóveda en seguir coa elaboración doutros Ao longo de 2008, e mentres se esforzaba contra o roteiros que enchesen de sentido o lugar común de infortunio, un grupo de amigos organizamos o li- ser Ourense, dalgún xeito, a capital fundacional da bro Marcos Valcárcel, o valor da xenerosidade, narrativa galega contemporánea. Pero os camiños da con colaboracións de máis de 300 persoas do ámbi- vida non foron propicios e moitas cousas quedaron to cultural do país e que lle entregamos nunha cea daquela no tinteiro. o 29 novembro 2008 no restaurante San Miguel de Ourense, no medio dunha homenaxe que titulamos En 2007, ano no que empezou a manifestarse a terri- “De Cea con Marcos Valcárcel”. Non era casual, pois ble enfermidade que acabaría con Marcos Valcárcel era o lema das ceas que organizábamos no Clube no prazo de tres anos, houbo dous antecedentes moi Alexandre Bóveda e cuxa primeira edición, en 1994, relacionados coa súa persoa e con este roteiro e que estivera dedicada, precisamente, a Carlos Casares, a hoxe queremos lembrar. proposta de Marcos. Por unha banda, o 30 de maio de 2007, no pregón A partir dese momento, houbo unha verdadeira fer- inaugural da feira do Libro, Marcos ditou un fermosí- venza de homenaxes e recoñecementos á súa persoa simo discurso titulado “O divino roteiro” e era unha da que me comprace deixar constancia aquí e agora. homenaxe persoal ao seu amigo Carlos Casares, mor- O 9 maio 2009 a Asociación de Escritores en Lingua to había xa cinco anos. O argumento era emotivo e Galega, outorgoulle o premio a “As uvas na solai- 72 ~ D ÍA DAS L ETRAS G ALEGAS Marcos Valcácel, Benito Losada, Carlos Casares, José A. Outeiriño e Afonso Vázquez-Monxardín (20 de maio de 1994) na” como o mellor blog literario galego. O 22 maio, Así, este roteiro que hoxe presentamos nesta revista a sección galega do Pen Club concedeulle tamén o ten unha inspiración no traballo xeral e concreto do seu recoñecemento máximo como “Voz da liberda- noso amigo Marcos e, dalgún xeito, este artigo con de”. Uns días despois, o 11 de xuño, recibiu a me- esta evocación inicial, une as memorias de dous ami- dalla Castelao da Xunta de Galicia. O 18 de xuño o gos que o foron, que marcharon antes de tempo e cu- Liceo de Ourense fíxolle entrega da insignia de Socio xas vidas foron exemplo de bonhomía, compromiso de Honra como recoñecemento ao moito que colabo- e traballo a prol da cultura do país. rara coa institución, mesmo recollendo o testemuño da organización das Semanas Literarias do Liceo que o amigo Carlos Casares impulsara ata o ano da súa Intencións deste Roteiro Carlos Casares morte 2002. O vinte de xuño recibiu nun entrañable en Ourense acto no Teatro Principal de Ourense, o Premio Otero Pedrayo das deputacións galegas, que, na súa primei- Para empezar, lembremos que Carlos Casares na- ra edición, tamén fora entregado a Carlos Casares, en ceu en Ourense en 1941, que estudou no Seminario 1980. O sete de setembro en Celanova, recibiu a ho- Menor entre o ano 1952 e 58 e que aquí comezou o menaxe da Fundación Curros Enríquez nun acto aso- seu interese na literatura e o despertar como escritor, ciado á entrega do premio Celanova Casa dos Poetas participando do ambiente cultural da cidade de for- entregado naquel momento á Real Academia Galega e ma moi activa nos anos sesenta e incios dos setenta. da que Marcos era académico correspondente. O de- Realmente, ata que despois de aprobar a oposición e zanove de decembro deste 2009 a asociación de edi- comezar a docencia en Cangas, en 1975, foi Ourense tores de Galicia outorgoulle un premio especial pola a súa cidade, e en moitos sentidos, como o familiar e súa traxectoria de compromiso co libro e a edición. o amical, nunca deixou de selo. Por iso, e aínda que A última das homenaxes que recibiu en vida foi o se realicen con moita xustiza outros roteiros literarios día 18 de novembro de 2010 no que lle impuxeron o vinculados á vida de Casares en Xinzo ou en Vigo- seu nome á Biblioteca do IES da Carballeira e no que Nigrán-Baiona, este terá como especial a vinculación un Marcos moi maliño quixo volver ao seu centro. da propia urbe co autor a través da presenza da cidade Menos dun mes despois, o 5 de decembro, falecía.