Statystyczna karta historii Poznania Publikacja przygotowana w Wydziale Analiz Urzêdu Statystycznego w Poznaniu Koncepcja publikacji, zebranie i opracowanie materia³u Ÿród³owego: Emilia Bogacka, Ewa Kowalka, Gra¿yna Soja Wstêp i czêœæ II „Statystyka w Poznaniu”: Emilia Bogacka, Kazimierz Kruszka Komentarze w czêœci I „Poznañ w statystyce”: Emilia Bogacka, Gra¿yna Soja Wybrane daty z dziejów Poznania: Gra¿yna Soja Wspó³praca przy opracowaniu biogramów: Kazimiera Grzegorczyk Redakcja tablic: Marta Kowalczyk, Ewa Kowalka, Katarzyna Piêtak, Gra¿yna Soja oraz z zakresu produkcji sprzedanej, zatrudnienia i wynagrodzeñ w przemyœle w latach 1946–2000 – Marek Magdziarek Projekt ok³adki: Leszek Siwka Grafika i sk³ad komputerowy: Hanna Cieœliñska, Ewa Kowalka, Maciej Pilarski, Leszek Siwka Wersja elektroniczna publikacji: Wydzia³ Analiz, Wydzia³ Udostêpniania Informacji ISBN 978–83–61264–01–9 Prosimy o podanie Ÿród³a przy publikowaniu danych US PRZEDMOWA W historii polskiej statystyki, podobnie jak w historii Polski, rok 2008 jest rokiem jubileuszy. Mija w³aœnie 90 lat od chwili odzyskania niepodleg³oœci, a G³ówny Urz¹d Statystyczny jest pierwsz¹ jednostk¹ centralnej administracji niepodleg³ego pañstwa polskiego, powo³an¹ Reskryp- tem Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego ju¿ w lipcu 1918 r. Wpisuj¹c siê w ten rocznicowy kli- mat, Urz¹d Statystyczny w Poznaniu przygotowa³ publikacjê ³¹cz¹c¹ historiê i statystykê. W dorobku wydawniczym Urzêdu Statystycznego w Poznaniu trafiaj¹ca dziœ do Pañstwa r¹k Statystyczna karta historii Poznania jest opracowaniem szczególnym. Po raz pierwszy podjêto bo- wiem próbê opowiedzenia dziejów miasta za pomoc¹ liczb. Ponad tysi¹cletnia historia Poznania siêga pocz¹tków polskiej pañstwowoœci, a dzieje miasta lokacyjnego tocz¹ siê ju¿ 755 lat. Wpraw- dzie polska myœl statystyczna nie ma a¿ tak d³ugiego rodowodu, a pocz¹tki rozwoju instytucji sta- tystycznych datuj¹ siê na wiek XIX, jednak bazuj¹c na opracowaniach historyków uda³o siê stworzyæ szeregi czasowe o d³ugim horyzoncie i osi¹gn¹æ mo¿liwie najdalsz¹ retrospekcjê pozwa- laj¹c¹ nakreœliæ liczbowy szkic historii Poznania Publikacja Statystyczna karta historii Poznania sk³ada siê z dwóch czêœci. Pierwsza z nich – po- dzielona na kilka okresów – przedstawia Poznañ w statystyce. Czêœæ druga opisuje rozwój myœli statystycznej, tworzenie siê i przekszta³canie instytucji statystycznych oraz dzia³alnoœæ osób tworz¹cych zrêby i kszta³tuj¹cych obraz statystyki w Poznaniu. Inspiracj¹, a jednoczeœnie nieocenionym Ÿród³em informacji dla niniejszego opracowania by³y Roczniki Statystyczne Sto³. Miasta Poznania przygotowane i wydane w latach miêdzywojennych. Ich lektura umo¿liwi³a podró¿ w czasie, a zarazem da³a poczucie ci¹g³oœci pracy s³u¿b statystyki publicznej. Powstanie niniejszej publikacji nie by³oby mo¿liwe bez determinacji i olbrzymiego wk³adu pra- cy ca³ego Zespo³u, który j¹ przygotowa³. Wszystkim osobom zaanga¿owanym w realizacjê tego unikatowego dzie³a – gor¹co dziêkujê. Rekomenduj¹c Pañstwu opracowanie Statystyczna karta historii Poznania, przygotowane za- równo w formie ksi¹¿kowej, jak i w wersji elektronicznej na p³ytach CD, wierzê, ¿e spe³ni ono oczekiwania Czytelników i przybli¿y historiê miasta zapisan¹ w liczbach. Dyrektor Urzêdu Statystycznego w Poznaniu dr Jacek Kowalewski Poznañ, czerwiec 2008 r. PREFACE In the history of the Polish statistics, similarly as in the history of Poland, the year 2008 is a year of jubilees. There is just now 90 years from the moment of recovery of independence, and the Central Statistical Office is the first unit of central administration of the independent Polish state, established by Regulation of the Regency Council already in July 1918. Following this anniversary climate, The Statistical Office in Poznañ has prepared the publication combining history and sta- tistics. Presented you today the Statistical card of the history of the Poznañ City is an especial elabora- tion within the editorial achievements of the Statistical Office in Poznañ. First time a trial to relate of the history of city using the figures was undertaken. The over one-thousand-year history of The Poznañ City starts from the beginning of the Polish state. The Polish statistical thought has not, however, so long origin, and the beginning of development of statistical institutions is placed in the 19th century, but on the basis of works of historians we succeed in doing time series with a long perspective and achieving possibly the longest retrospection allowing for creation of numerical draft of the history of the Poznañ City. Presented you today the publication Statistical card of the history of the Poznañ City consists of two parts. First of them – divided into several periods – presents The Poznañ City in the statistics. The second part describes development of statistical thought, creation and transformation of sta- tistical institutions as well as activity of persons creating fundaments and picture of the statistics in Poznañ. An inspiration and simultaneously invaluable source of information for this publication were the Statistical Yearbooks of the Capital City Poznañ, prepared and published in inter-war years. Their reading enabled a travel in time and simultaneously gave a sense of continuity of work of the public statistics services. Preparation of this publication could be not possible without determination and great effort of the whole Team, which has prepared it. I thank very much all persons involved in realization of this unique work. Recommending you the elaboration Statistical card of the history of the Poznañ City, prepared both in the form of book as well as in the electronic version on CD, I believe that it will satisfy expectation of the Readers and will approach of the history of the city written in figures. Director of the Statistical Office in Poznañ Dr. Jacek Kowalewski Poznañ, June 2008 SPIS RZECZY CONTENTS Strona Page Przedmowa ................................. Preface ..................................... 3 Objaœnienia znaków umownych. Wa¿niejsze skróty Symbols. Major abbreviations ................... 17 WSTÊP .................................... INTRODUCTION ........................... 18 CZÊŒÆ I CHAPTER I POZNAÑ W STATYSTYCE POZNAÑ CITY IN STATISTICS 1. POZNAÑ W LATACH 1800–2006 1. POZNAÑ CITY IN YEARS 1800–2006 Wybrane dane o Poznaniu w latach 1900–2006 ..... Selected data on the Poznañ City in years 1900–2006 27 Powierzchnia miasta wed³ug nowych i starych Area of the city by new and old quarters in years dzielnic w latach 1895–2006 ................. 1895–2006 ............................... 28 Poznañ city against the background Poznañ na tle wybranych miast of selected cities Ludnoœæ (1860–2006) ......................... Population (1860–2006) ....................... 32 Ludnoœæ wed³ug wyznania (1921, 1931) .......... Population by religious denomination (1921, 1931) .. 32 Przyrost naturalny ludnoœci (1931–2006) .......... Natural increase of the population (1931–2006) .... 33 Gospodarstwa domowe (na podstawie spisów); (1950–2002) .............................. Households (on the basis of censuses); (1950–2002) 33 Residential buildings, which construction is currently Budynki mieszkalne nowo rozpoczête wed³ug starting by materials used for construction of walls materia³ów budowy œcian (1932, 1937) ......... (1932, 1937)............................... 34 Budynki mieszkalne wyposa¿one w instalacje w 1931 r. Residential buildings fitted with installations in 1931 34 Mieszkania wed³ug liczby izb i ludnoœæ w mieszka- Dwellings by number of rooms and population niach (1927–1950) ......................... in dwellings (1927–1950) .................... 35 Zasoby mieszkaniowe zamieszkane (1950–2006) . Inhabited dwelling stocks (1950–2006) ........... 36 Studenci szkó³ wy¿szych (1950–2006) ............ Students of higher education institutions (1950–2006) 36 Biblioteki publiczne (1960–2006) ............... Public libraries (1960–2006) ................... 36 Czasopisma w jêzyku polskim wed³ug miejsca Magazines published in Polish by place of edition wydania w 1913 r. ......................... in 1913 .................................. 37 Ksi¹¿ki w jêzyku polskim wed³ug g³ównych oœrod- Books published in Polish by main editorial centres ków wydawniczych (1794–1913) .............. (1794–1913) .............................. 37 Beds in general hospitals per 10 thous. population £ó¿ka w szpitalach na 10 tys. ludnoœci (1960–2006) (1960–2006) .............................. 38 Wodoci¹gi i kanalizacja oko³o 1913 r. ............ Water-line and sewerage systems about 1913 ....... 38 Zu¿ycie gazu oko³o 1913 r. ..................... Consumption of gas about 1913 ................. 38 Zu¿ycie energii elektrycznej oko³o 1913 r. ......... Consumption of electricity about 1913 ............ 39 Zu¿ycie wody z wodoci¹gów, gazu i energii Consumption of water from water-line systems elektrycznej (1913–1937) .................... (1913–1937) .............................. 39 Sieæ i zu¿ycie wody z wodoci¹gów, gazu i energii Network and consumption of water from water-line elektrycznej (1960–2006) .................... system, gas and electricity (1960–2006) ......... 40 Miejskie tramwaje elektryczne w 1938 r. .......... Municipal electrical trams in 1938 ............... 41 Tramwaje w komunikacji miejskiej w 1985 r. ...... Trans in the municipal communication in 1985 ..... 41 Komunikacja miejska w 1947 r. ................. Municipal communication in 1947 ............... 42 Punkty sprzeda¿y detalicznej (1960, 1970) ......... Places of retail sales (1960,