VERRE VAN THUIS COLLECTIEVE IDENTITEIT IN ROMANS VAN DRIE GROEPEN REPATRIANTEN UIT NEDERLANDS-INDIË Master scriptie geschiedenis Specialisatie: Cities, Migration and Global Interdependence Eva van der Spek, s0859060 Begeleider: Mevr. Prof. Dr. M.L.J.C. Schrover Universiteit Leiden, 5 januari 2018 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding ................................................................................................................................ 4 1.1 Theoretisch kader .................................................................................................................... 6 1.1.1 Koloniale literatuur ..................................................................................................................................................................... 7 1.1.2 Postkoloniale literatuur ............................................................................................................................................................ 8 1.1.3 De repatrianten ............................................................................................................................................................................. 8 1.2 Historiografie ......................................................................................................................... 11 1.3 Materiaal & methode ............................................................................................................ 13 1.3.1 Materiaal ........................................................................................................................................................................................ 15 1.3.2 Methode ......................................................................................................................................................................................... 16 1.4 Opzet scriptie ........................................................................................................................ 19 2. Historische context ........................................................................................................ 20 2.1 De totoks ............................................................................................................................... 21 2.2 De Indische Nederlanders ..................................................................................................... 22 2.3 De Molukkers ........................................................................................................................ 28 2.4 Conclusie ............................................................................................................................... 31 3. De totoks ............................................................................................................................ 33 3.1 De schrijvers en hun romans ................................................................................................. 33 3.2 Taal ........................................................................................................................................ 35 3.3 Eten ....................................................................................................................................... 36 3.4 Kleding ................................................................................................................................... 38 3.5 Familie ................................................................................................................................... 39 3.6 Religie en magie .................................................................................................................... 40 3.7 Thuis en thuisloosheid ........................................................................................................... 41 3.8 Conclusie ............................................................................................................................... 44 4. De Indische Nederlanders .......................................................................................... 46 4.1 De schrijvers en hun romans ................................................................................................ 46 [2] 4.2 Taal ........................................................................................................................................ 47 4.3 Eten ....................................................................................................................................... 49 4.4 Kleding ................................................................................................................................... 51 4.5 Familie en afkomst ................................................................................................................ 51 4.6 Religie en magie .................................................................................................................... 55 4.7 Thuis en thuisloosheid ........................................................................................................... 56 4.8 Conclusie ............................................................................................................................... 59 5. De Molukkers ................................................................................................................... 60 5.1 De schrijvers en hun romans ................................................................................................. 60 5.2 Taal ........................................................................................................................................ 62 5.3 Eten ....................................................................................................................................... 63 5.4 Kleding ................................................................................................................................... 64 5.5 Familie en afkomst ................................................................................................................ 66 5.6 Religie en magie .................................................................................................................... 68 5.7 Thuis en thuisloosheid ........................................................................................................... 69 5.8 Conclusie ............................................................................................................................... 73 6. Conclusie ............................................................................................................................ 75 7. Bronnenlijst ...................................................................................................................... 80 8. Literatuurlijst ................................................................................................................... 81 [3] 1. INLEIDING Tussen 1945 en 1963 arriveerden er ongeveer 300.000 repatrianten vanuit het voormalige Nederlands-Indië in Nederland. Het ging om een zeer heterogene groep wat betreft onder andere klasse, etniciteit, bekendheid met Nederland en het moment van aankomst.1 Ze worden gewoonlijk in drie verschillende groepen ingedeeld: de repatrianten van volledig Europese afkomst, ook wel totoks genoemd; de Indische Nederlanders, die zowel Europese als Indonesische voorouders hadden; en de Molukse soldaten van het oude Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) met hun families.2 De Tweede Wereldoorlog, de repatriëring en de daaropvolgende jaren in Nederland hebben het leven van de repatrianten sterk beïnvloed. Gedurende de Japanse bezetting van Nederlands-Indië tijdens Tweede Wereldoorlog werd een groot gedeelte van hen geïnterneerd. Ook voor hen die wel buiten de kampen konden blijven was dit geen gemakkelijke tijd. Onmiddellijk na de oorlog begon de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd die leidde tot onafhankelijkheid in 1949. De meeste Molukkers kwamen een paar jaar later in Nederland aan. In de jaren daarna verslechterde het klimaat voor hen die in Indonesië waren achtergebleven. In een periode van ongeveer twintig jaar zagen zij zich bijna allemaal gedwongen het land te verlaten.3 Direct na de Tweede Wereldoorlog waren het met name totoks die repatrieerden. Wat bedoeld was als een tijdelijke recuperatie van de internering, bleek veelal permanent. Opnieuw naar Indonesië terugkeren, bleek geen veilige optie. Naarmate de jaren verstreken, kwamen er meer repatrianten die in steeds mindere mate bekend waren met Nederland. Zij waren gedwongen om alles achter te laten. Het Nederland waarin zij aankwamen, bleek sterk te verschillen van het vaderland waarover zij op school hadden geleerd. Nederland zelf was daarbij bezig met het verwerken van de eigen Tweede Wereldoorlog en de wederopbouw. Hierdoor was er geen oor voor de verhalen van de repatrianten. 1 Andrea Smith, ‘Introduction’ in: Idem, Europe’s invisible migrants (Amsterdam 2003) 9-32, aldaar 13-14. 2 Ibidem; Gert Oostindie, Postkoloniaal Nederland: vijfenzestig jaar vergeten, herdenken, verdringen (Amsterdam 2010) 26-27; Charlotte Laarman, Oude onbekenden: Het politieke en publieke debat over postkoloniale migranten, 1945-2005 (Hilversum 2013) 32-33. 3 Oostindie, Postkoloniaal Nederland, 26-27; Wim Willems, ‘No sheltering sky: migrant identities of Dutch nationals from Indonesia’ in: Andrea Smith ed., Europe’s invisible migrants (Amsterdam 2003) 33-60, aldaar 37-38; Elsbeth Locher-Scholten, ‘From urn to monument: Dutch memories of World War II in