A Fs :,i ia' 'tk: mr !r':' # 4rae!-- SARAWAK Eledg"ffi}Etr' lT*-ffi ffi€l i l il r, r,ii ITTO ffi,ffi FORESTRY MEN TNGKATKAN TARAF H TDUP MASYARAKAT LIJAR BANDAR DI SAIL{WAI( ME LALUT PROIEIGPROIEK SOKONGAN ITTO (I) PD2BB/04 REV.2 (F) _ PEMBANGUNAN SANKTUARI LANIAK ENTIMAU SEBAGAI KAWASAN YANG TERLINDUNG SEPENUHNYA, FASA IV (II) PD451/07 REV.I (F) - PEMELIHARAAN KEPELBAGAIAN BIOLOGI RENTAS SEMPADAN: TAMAN NEGARA PULONG TAU, SARAWAK MALAYSIA, FASA II Fertubuhan Kayur-Kayan Tropika ,Antarabangsa (ITTC ielar^ --:^-: dua buah projekpemeliharaan kepenbagaian biologioi -cara,,a' : ^ labatan Hutanr Sarawak nnerupakan Agensi Pelaksana bag '=:-=- pro.jek tersebut. Frojek -projek tensebut adalah'Pembanguna: S.-': Flidupan Liar Lanjak Enrtinnau sehagai Kawasan Terlindung Sec=- '-^ dan'Fernelihanaan Kepelbagaian tsioiogi Rentas Sem pada n: Ta rr,a n'\ eo - " : PulonE Taui Kedua-dua pro.jek ini rnennpurryai peningkatan taraf hicu: meialui pembangunan kornr.lniti setennpat sebagai salah satu objektri khusus projek. Sanktuari Hidupan Liar Lanjak Entin'lau (LEWS) rnerangkumi kawasan hutan dara seluas 193,300 hektar yang terletak di Daerah Lubok Antu, Julau, Kanowit dan Song dan ia merupakan kawasan Terlindung Sepenuhnya yang terbesar di Sarawak. Kawasan Sanktuari ini diliputi oleh B jenis hutan utarna, iaitu dari kawasan tanah rendah dipterokap sehingga ke hutan pergunungan di kawasan puncak tsukit l-anjak pada ketinggian i,300 m atas paras laut. Hidupan liar Lltarna yang mendiami Sanktuari ini adalah sub-spesis Orangutan Borneo Barat, iartu Pongo pygmaeus pygmaeus,yang dianggarkan berjunnlah sekitar i,500 ekor. Lebih daripada 'tr20 btrah runna['l panjang kaurn lban dengan anggaran popurlasi seramai '12,000 pemdtrdu.lk tinggal bertaburan di daeralr- Raja Udang (Actenoides concretus) daerah ini, dan kebanyakkanrlya tinEgal berdekatan dengan Sanktuari' Kehidupan masyarakat lban arnnya, arnat berkait rapat dengan hr-ltan dan masih rarnai penduduk yang tinggal di sekitar LEWS khususnya masih bergantung kepada hasil-hasil hutan sepertitunnbuh-ttlmbtrhan dan haiwan untuk menyara hidup. Oleh yang demikian, pihak kerajaan telah r"nernberi hak keistimewaan kepada penduduk-penduduk ini untuk memburu dan mernungut hasil ['lutan untuk kegunaan domestik sahaja di dalam kawasan yang telah diperuntukkan di dalarn Sanktuarl. Taman Negara pulong Tau (PTNP), dengan keluasan kira-kira 60,000 hektar rnerupakan taman negara yang terbesar dari 30 buah taman negara di Sarawak. la terletak di bahaEian utara tanah tinggi Ulu Baram. Mercu tanda baEi pTNp ialah Gunung Murud, gunung yang tertinggi di Sarawak dengan ketinggian 2,424 m atas Oleh kerana PulonE Taur tenletak di kawasan yang lebih tinggi 'berbandingparas lauiyanE terletak di Bahagian Limbang. Lanjak Entimau, ia rnempunyai ekosistem serta kepelbagaianr biologiyang lebih pelbagai dan kompleks. Cendawan O rkid (Bul bo phy ll u m m e m b ra n if ol i u m ) Air terjun berdekatan PTNP Katak (Rana cholconota) Komu niti-kom uniti tempatan yang tinggal berdekatan dengan T.N. Pu long Tau terdiri daripada kaum Kelabit, Lun Bawang dan Penan. Dianggarkan serannai 2,40A penduduk Kelabit tinggal di kawasan Tanah Tinggi Kelabit; Bario merupakan penempatan mereka danr terdiri dari 17 buah kampung serta beberapa buah kampung terletak berharnpiran dengan sempadan lndonesia. Long Lellang yang terletak di bahagian barat laut Pulong Tau didiami oleh suku kaum Kelabit dan Penan. Wanita lban dengan hasil tangkapannya Suku kaum Lun Bawang pula mendiami kawasan Tanah Tinggi Maligan yanE terletak di bahagian utara Tanah Tinggi Kelabit. Ba' Kelalan merupakan penempatan utama bagi kaum ini, yang terdiri daripada 1000 orang penduduk daripada 12 buah kampung. Menanam paditanah tinggiatau lebih dikenalisebagai beras Bario di tsario dan padi Adan di Ba'Kelalan, serta menternak kerbau dan menghasil garam merupakan pekerjaan utama komuniti Kelabit dan Lun Bawang. Dianggarkan seramai 450 komuniti Penan tinggal di luar sempadan, di sebelah selatan dan barat PTNP. Beberapa buah keluarga daripada komuniti ini masih lagi hidup secara berpindah-randah. Walaupun kebanyakkan kaum ini sudah mulai belajar menanam padi dan ubi kayu, mereka masih lagi bergantung kepada hasil hutan untuk mendapatkan sumber kanji (daripada sagu), sayur-sayuran dan daging. Wanita Lun Bawang mengumpul daun pandan untuk membuat tikar Strategi Jabatan Hutan dan ITTO dalam memperbaiki taraf hidup kornuniti adalal'l melalui pelaksanaan aktiviti-aktiviti berasaskan komuniti di Lanjak Entimau sejak tahun 1 998 dan di Pulong Tau sejak 2005. Aktiviti- aktiviti ini dilaksanakan setelah sesi rundingan diadakan bersama-sar-rra dengan kornuniti-kornuniti yang mempunyai tahap keperluan yang berbeza-beza. SAN.KTUART HTpUT*.N Ltnn LANTAK ENTIMAU (IEWS) 1. PENTERNAKAN IKAN'VALLEY POND' Penternakan ikan merupakan pilihan yang paling popular di kalangan penduduk lban di Lanjak Entimau bagi memenuhi keperluan protein dan sebagai pendapatan sampingan nrereka. Mernandangkan spesis ikan tempatan seperti ikan semah (Tor dourensis) mengambil masa yang agak lama untuk mencapai saiz pasaran, penternakan ikan tilapia (Oreochromrs sp.) diperkenalkan dengan rujukan pihak Jabatan Pertanian. Dengan penjagaan yang teratur, spesis ini mampu mencapai saiz pasaran selepas 6 bulan. Kolam lembah yang rnelibatkan penambakan air sungai lebih digemari berbanding kolam konkrit kerana alr sungai yang sentiasa mengalir adalah lebih sesuai untuk perkembangan ikan. Memandangkan kos pembinaannya yang tinggi, penternakan ikan menggunakan sistem ini mesti melibatkan seluruh komuniti rumah panjang dan haruslah dijalankan secara bergotong-royong. Sebagai contoh, komuniti tempatan yang berminat akan membantu memilih anak sungaiyang sesuai rnanakala Jabatan Hutan dan ITTO pula akan menganggar dan membekalkan bahan-bahan binaan seperti simen, batang besi, jaringan besi dan saluran paip, serta menghantarnya ke tapak pembinaan. Komuniti tersebut juga bertanggungjawab untuk mengumpul batu-batuan dan pasir di sungai yang berdekatan bagitu.juan pembinaan. Kakitangan projek yang terlatih dan berpengalaman dariJabatan Hutan akan membantu menyelia pembinaan dan melatih penduduk tempatan di tapak binaan. Anak-anak ikan serta makanannya pula akan diberi secara percuma pada peringkat permulaan. Komuniti rumah panjang yang terlibat dikehendaki menandatangani Memorandum Persefahaman (MoU) untuk memastikan semua ahli bekerjasama dan bekerja dengan tekun bagi menjayakan aktiviti penternakan ikan ini. Di antara syarat-syarat yang dikenakan ialah, sekiranya salah seorang ahli gagal melaksanakan tugas pada hariyang ditetapkan, beliau akan dikenakan denda sebanyak RM 2.00 dan wang tersebut akan dimasukkan ke dalam akaun bank bersama. Selain daripada itu, 500/o daripada hasiljualan ikan akan dimasukkan ke dalam akaun bank bersama, sementara25o/o akan digunakan sebagai modal pusingan untuk penyelenggaraan kolam, membeli anak ikan serta makanannya, dan baki 25o/olagi akan dibahagikan sama rata di kalangan ahli yang terlibat. Pada masa sekarang ikan-ikan tersebut dijual di kalangan penduduk kampung dengan harga RM 8.00 sekilogram. Di kawasan UIu Mujok, rumah- n1'55!E 1 11215',0E 112%O'E ri rumah panjang yang terlibat telah bersetuju untuk menuai hasil ternakan ikan pada masa- masa yang berbeza. lni membolehkan mereka untuk membeli hasil ikan daripada satu sama lain dan seterusnya memastikan bekalan Protein sentiasa ada sepanjang tahun. Jnm \ Komuniti perintis sePerti f,Kd / \ q ,**"- ,r.i^ t-t Rumah Anthony Bau telah * '"*IH**T",,- merekodkan hasil tuaian 4 RMs-a.- R,Md,.x.5E-.-aA[,v- I sebanyak lebih daripada 250 R. &tryono f**," i_&h R.h kilogram setahun. l-:'o*. R M'b ..;,. iM: -V-,1 -- irl'# ed'' I hh. 'l,-.-*\"R_M ' -R Sehingga kiniterdapat 29 buah '*/ kolam ikan telah dibina di sekitar kawasan LEWS untuk 27 komuniti dan 2 buah sekolah rendah di Ulu Mujok dan Ulu re Kanowit di Daerah Julau dan Ulu Ngemah di Daerah Kanowit. Peta 1 menunjukkan lokasi LEWS dan kawasan penempatan di sekitarnya. Penternakan ikan turut diperkenalkan kepada komuniti di Kelabit di Bario dan Lun Bawang di Ba'Kelalan melalui lffi! projek PTNP. m Laniak En[6au Wildife Sam6,y 'y[ RangerSa{on :l N I d{ofred 1:400,000 BsEng Ai Nrtbnel P* 0t.5f1/ rc ffi eeOng Xmnun Utlmt Ca* ffi'. Peta I: Lokasi LEWS dan penempatan di sekelilingnya 2. Srsrru TAcnNc Populasi ikan yang semakin berkurangan seringkali disebabkan oleh penangkapan ikan yang tidak terkawal serta pemendapan sungai. Sistem tagang yang bertujuan untuk mengembalikan sumher ikan sungai secara semulajaditelah diperkenalkan kepada 3 buah komuniti rumah panjang di Ulu Engkariyang terletak di luar kawasan Lanjak Entimau. Melalui sistem ini, sungai dibahagikan kepada 3 zon, iaitu merah, kuning dan hijau. Zon merah merupakan zon ikan bertelur, dimana aktiviti menangkap ikan adalah dilarang sama sekali. Zon kuning pula adalah zon terkawal, manakala zon hijau merupakan zon dimana aktiviti penangkapan ikan dibenarkan. Dialog bersama penduduk rumah panjang Lokasi'Tagang'di ulu 59. Engkari Penduduk-penduduk di Rumah Bada, Rumah Jaong dan Rumah Patrick telah mengamalkan sistem ini dengan bersetuju untuk tidak menangkap ikan di Sungai Engkari sehingga bekalan ikan, yang kebanyakkannya terdiri daripada ikan semah bertambah. Sejak pelancaran sistem ini pada bulan Febuari 2010, bekalan ikan di dalam Sungai Engkari telah bertambah. Komun iti-komu niti ya ng terlibat dijangka akan mendapat hasil pendapatan yang lumayan apabila hasil-hasil tuaian ikan tersebut sedia untuk dijual sekitar 2 tahun lagi. Harga pasaran terkini bagi ikan