UDK 94 ISSN 1840-3875 (497.6) Historijska traganja Historical Searches INSTITUT ZA ISTORIJU • Br. 2, 1-244, Sarajevo 2008. INSTITUTE FOR HISTORY • No. 2, 1-244, Sarajevo 2008 Historijska traganja · Historical Searches Izdavač · Publisher INSTITUT ZA ISTORIJU, Sarajevo, Bosna i Hercegovina INSTITUTE FOR HISTORY, Sarajevo, Bosnia and Herzegovina Međunarodna redakcija · International Editorial Board DAMIR AGIčIć, Filozofski fakultet, Zagreb / Faculty of Philosophy, Zagreb Aleš GABRIč, Inštitut za novejšo zgodovino, Ljubljana / Institute for Recent History, Lju- bljana ADNAN VELAGIć, Fakultet humanističkih nauka, Mostar / The Faculty of Humanities, Mo- star MUHIDIN PELESIć, Institut za istoriju, Sarajevo / Institute for History, Sarajevo Glavni i odgovorni urednik · Editor-in-chief VERA KATZ, Institut za istoriju, Sarajevo / Institute for History, Sarajevo [email protected] Sekretar · Secretary AIDA LIčINA, Institut za istoriju, Sarajevo / Institute for History, Sarajevo [email protected] Časopis izlazi dva puta godišnje / This is semi-annual magazine Rukopisi se šalju na adresu Instituta za istoriju Manuscripts to be sent to the Institute for History (sa naznakom) za časopis Historijska traganja / indicating that it is for Historical Searches 71000 SARAJEVO, Alipašina 9 Bosna i Hercegovina telefon/faks/phone/fax: 033/ 209-364 033/ 217-263 http://www.iis.unsa.ba e-mail: [email protected] Rukopisi se ne vraćaju / Manuscripts will not be returned to their authors Uredništvo ne odgovara za navode i gledišta iznesena u pojedinim prilozima. The Editorial board is not to be held responsible for the assertions and views presented in the contributions it publishes. Prijava o izdavanju časopisa Historijska traganja ubilježena je u Nacionalnoj i univerzitetskoj biblioteci Bosne i Hercegovine Application for the publishing of Historical searches has been registerd at: National and University Library of Bosnia and Herzegovina UDK 94 (497.6) ISSN 1840-3875 Historijska traganja, Br. 2, Sarajevo, 2008, [ str. 1-244 ] Sadržaj · Content Riječ redakcije ................................................................................................ 5 Članci · Articles Enver Redžić PISMA IVANA FRANE JUKIĆA UPUĆENA LJUDEVITU GAJU, STANKU VRAZU I FRA GRGI MARTIĆU LETTERS SENT BY IVAN FRANO JUKIĆ TO LJUDEVIT GAJ, STANKO VRAZ AND THE FRANCISCAN FRIAR GRGA MARTIĆ ............................................................................................. 9 Philippe Gelez VJERSKA PREOBRAĆENJA U BOSNI I HERCEGOVINI (c.1800-1918) RELIGIOUS CONVERSIONS IN BOSNIA AND HERZEGOVINA (cca. 1800-1918) ............................................................................................ 17 Hamiyet Sezer Feyzioğlu & Selda Kılıç PRVE MJERE PREDOSTROŽNOSTI KOJE JE PREDUZELO OSMANSKO CARSTVO PROTIV REVOLUCIJA 1848. U BOSNI I NA GRČKOJ GRANICI THE FIRST PRECAUTIONS TAKEN BY OTTOMAN EMPIRE AGAINST THE 1848 REVOLUTIONS IN BOSNIA AND THE BORDER OF GREECE ................................................................. 77 Vojka Besarović-Džinić SARAJEVSKO JEVREJSKO PJEVAČKO DRUŠTVO “LIRA’’ THE JEWISH SINGING SOCIETY “LIRA’’ IN SARAJEVO ............................ 93 Historijska traganja • Historical searches 3 UDK 94 (497.6) ISSN 1840-3875 Historijska traganja, Br. 2, Sarajevo, 2008, [ str. 1-244 ] Ivana Dobrivojević PRIVATNOST POD NADZOROM – Ograničavanje ličnih sloboda u Kraljevini Jugoslaviji (1929-1935) PRIVACY UNDER SCRUTINY – Limitation of individual freedoms in the Kingdom of Yugoslavia (1929-1935) ................................................... 117 Husnija Kamberović POLITIČKA DJELATNOST MEHMEDA SPAHE OD 1929. DO 1939. GODINE POLITICAL ACTIVITY OF MEHMED SPAHO FROM 1929 TO 1939 ........ 143 Denis Bećirović O POLOŽAJU ISLAMSKE VJERSKE ZAJEDNICE U KRALJEVINI JUGOSLAVIJI (1929-1941) ON THE POSITION OF ISLAMIC RELIGIOUS COMMUNITY IN THE KINGDOM OF YUGOSLAVIA (1929-1941) ................................... 190 Admir Mulaosmanović PRILOG PROUČAVANJU PRIVREDNIH I DEMOGRAFSKIH KRETANJA NA BIHAĆKOM PODRUČJU OD 1948. DO 1961. GODINE A CONTRIBUTION TO THE STUDY OF ECONOMIC AND DEMOGRAPHIC TRENDS IN THE BIHAĆ REGION FROM 1948 TO 1961 ........................... 209 PREDAVANJA sa Tribine Instituta za istoriju u Sarajevu LECTURES on the Tribune of Institute for history in Sarajevo Edin Radušić STEREOTIPI O MRŽNJI MEĐU NARODIMA – britanski konzuli o ruskoj i austrijskoj politici u Bosni i Hercegovini u drugoj polovini XIX stoljeća THE STEREOTYPES ABOUT ANCIENT HATRED – The British Consul commenting Russian and Austrian politics in Bosnia and Herzegovina in the second half of the 19 th century .................................................................... 227 Upute autorima priloga ...................................................................... 243 4 Historijska traganja • Historical searches RIJEČ REDAKCIJE Historijska traganja, 2, 2008., [ str. 5-6 ] Riječ Redakcije Cijenjeni čitatelji ! a zadovoljstvom vam predstavljamo drugi broj časopisa Historijska traganja za 2008. godinu. Potaknuti pohvalama za prvi broj, potrudili Ssmo se i ovaj put za vas izdvojiti devet zanimljivih članaka izvornog naučnog i preglednog karaktera, i autorizirano predavanje održano na Tribini Instituta za istoriju u Sarajevu Dijalog s prošlošću. Prezentirani radovi uvršteni su u dvije rubrike: Članci i Predavanja sa Tribine. Zahvaljujući historijskim traganjima, u ovom broju možete saznati o di- jelu prepiske koju je Ivan Frano Jukić imao sa svojim znamenitim savreme- nicima o vizionarskom pogledu na Bosnu i Hercegovinu. S obzirom na mul- tikonfesionalni sastav Bosne i Hercegovine, jedno od zanimljivih pitanja je i istraživanje o vjerskim preobraćenjima tokom 19. stoljeća, naročito kada su u pitanju pojedinačne sudbine ljudi iz različitih društvenih slojeva. Godina koja uvijek plijeni znanstvenu pozornost je revolucionarna 1848, a kako se re- flektirala na Bosanski ejalet u vojnom pogledu, moći ćete saznati u ovom bro- ju časopisa. Osim vjerske raznolikosti, bosanskohercegovačko stanovništvo odlikuje i višenacionalno obilježje. O samo jednom malom dijelu kulturnog djelovanja jednih od njih govori se u radu o Jevrejskom pjevačkom društvu Lira u Sarajevu. Stvaranje Kraljevine Jugoslavije bilo je okvir za promatranje Bosne i Hercegovine u novom državno-političkom sustavu, o stanju ličnih sloboda, odnosno o policijskom nadzoru nad podanicima govori se na pla- stičan način individualnih sudbina kako uglednijih, tako i “običnih ljudi”. S obzirom na potrebu pronalaženja najpovoljnijeg položaja u Kraljevini Jugo- slaviji, u Bosni i Hercegovini postojale su mnoge ličnosti koji su djelovanjem u političkom životu ostavile značajnog traga u bosanskohercegovačkoj povijesti, a jedan od njih je i Mehmed Spaho, o kojem se ovdje govori, te se, između Historijska traganja • Historical searches 5 RIJEČ REDAKCIJE Historijska traganja, 2, 2008., [ str. 5-6 ] ostalog, problematizira pitanje njegove smrti. Povezanost vjerske i nacional- ne problematike u bosanskohercegovačkoj historiji otvara mnoga pitanja, a položaj Islamske vjerske zajednice u Kraljevini Jugoslaviji jedno je od značaj- nih i nezaobilaznih. Radom o privrednom i demografskom razvoju bihaćkog područja tokom dvadesetak godina poslije Drugog svjetskog rata završava se rubrika Članci. Tokom prošlosti u bosanskohercegovačkoj historiji nastalo je dosta mito- va i stereotipa. O jednom, dosta raširenom – da se narodi u Bosni i Hercegovini mrze stoljećima – govori članak u rubrici Predavanja sa Tribine. Prema tome, devet znanstveno utemeljinih radova sadržaj je drugog broja časopisa Historijska traganja. Nakon ovih kratkih naznaka o sadržaju časopisa, pozivamo vas na sarad- nju u pronalasku tragova prošlosti, njihovom prezentiranju i učenju o nama i drugima. Redakcija 6 Historijska traganja • Historical searches Članci · Articles Enver Redžić, PISMA IVANA FRANE JUKIĆA UPUĆENA LJUDEVITU GAJU, STANKU VRAZU I FRA GRGI MARTIĆU Historijska traganja, 2, 2008., [ str. 9-16 ] UDK 930.2 (497.6) ”18” 94 (497.6) ”18” Pregledni rad PISMA IVANA FRANE JUKIĆA UPUĆENA LJUDEVITU GAJU, STANKU VRAZU I FRA GRGI MARTIĆU Enver Redžić Sarajevo, Bosna i Hercegovina ◆ Autor se osvrnuo na 22 pisma koja je Ivan Frano Jukić uputio svojim znamenitim savremenicima Ljudevitu Gaju, Stanku Vrazu i fra Grgi Martiću. Svakom od njih se obraćao sa različitim temama, a zajedničko im je vizionarstvo na različitim poljima djelatnosti s ciljem dobrobiti i napretka Bosne. Ključne riječi: Ivan Frano Jukić, Ljudevit Gaj, Stanko Vraz, fra Grga Martić, Bošnjak vaj prilog je zasnovan na Dokumentarnoj građi o Ivanu Frani Jukiću, koju je objavio Muzej književnosti Bosne i Hercegovine 1970. godi- One.1 Građa sadrži ukupno 144 dokumenta, od kojih su 132 Jukićeva pisma upućena značajnim ličnostima u javnom životu njegova vremena, a ostatak predstavljaju ona napisana samom Jukiću. Za prezentaciju u ovom prilogu odabrao sam 22 pisma, od kojih je jedanaest upućeno Ljudevitu Gaju, sedam Stanku Vrazu i četiri fra Grgi Martiću. U njima se Jukić predstavlja kao 1 Jukić Ivan Frano. 1970. Dokumentarna građa. Sarajevo: Muzej književnosti Bosne i Herce- govine. Historijska traganja • Historical searches 9 Enver Redžić, PISMA IVANA FRANE JUKIĆA UPUĆENA LJUDEVITU GAJU, STANKU VRAZU I FRA GRGI MARTIĆU Historijska traganja, 2, 2008., [ str. 9-16 ] bosanski Ilirac, pokretač inicijativa i akcija, te kao protagonist preporoda i napretka Bosne. U Krležinoj Enciklopediji (5, 1962.) zabilježeno je da je Jukić školovanje započeo u Fojničkom samostanu, u kojem je nastava bila posvećena grčkim i rimskim starinama,