08/10/2020 Similarity Report Savremene urbane i ruralne transformacije i upr... Similarity Index By: Biljana Mickovic As of: Sep 23, 2020 9:35:06 PM 15% 51,340 words - 284 matches - 127 sources Mode: Similarity Report paper text: UVOD Predmet, ciljevi i zadaci rada Doktorska disertacija pod nazivom „Savremene urbane i ruralne transformacije i upravljanje prostorom opštine Nikšić od sredine XX do kraja prve decenije XXI vijeka“ bavi se analizom urbanih i ruralnih transformacija i upravljanjem prostorom opštine Nikšić od sredine XX do kraja prve decenije XXI vijeka nastalih dejstvom 44 prirodnih i antropogenih faktora. Transformacije prostora, prirodne ili antropogene, bile su prisutne i u velikim gradovima svijeta, ali ipak, najveće promjene u njima su se desile zahvaljujući snažnom razvoju industrije, tercijalizacije i urbanizacije. U evropskim, azijskim i američkim gradovima taj proces je počeo mnogo ranije, neposredno nakon industrijske revolucije. U drugoj polovini XIX i u XX vijeku, evropski gradovi su gravitaciono privlačili sve životne potencijale geografske sredine, stanovništva, kapital, inicijative, ali i prehrambene izvore. Veći gradovi Evrope su „iscrpili“ migracijama manja naselja, čije je stanovništvo „prerano“ ostarilo. I na početku XXI vijeka, dinamizam gradova u Evropi je utoliko veći ukoliko je on naseljeniji.1 Decentralizacija i relokacija industrije i organizovanje službi koje urbanizuju naselja mogu smanjiti razlike između sela i grada, predodređenog da bude napušteno, i grada u kome se mogu naći najprivlačniji izvori prihoda.2 U Kini, je u drugoj polovini XX vijeka veća pažnja poklanjana urbanim sistemima i urbanom razvoju, kako bi se smanjila razlika između gradova i sela. Preveliki porast stanovništva u gradovima rješavao se politikom povratka na selo poznatom pod nazivom „hsian fang“, koja se sprovodila tako, da je određeni broj mladog stanovništva bio poslat u seoske komune i radne zadruge, da tamo „uče“.3 U zemljama Jugoistočne Evrope i bivše Jugoslavije, bila je slična situacija. Cjelokupni prostor Hrvatske u postsocijalističkom i tranzicijskom razdoblju, doživio je brojne i značajne 65 promjene, i u smislu zičkih transformacija, ali ponajviše onih socijalnih. 4 1 D.Šabić, M.Pavlović, Globalni i regionalni razvoj Evropske Unije, Univerzitet u Beogradu, Geografski fakultet, 2008. str.146. 2 Isto, str.147. 3 R. Bakić, M.Doderović, D. Vujačić, Naselja u prostoru, Geografski institut Filozofskog fakulteta, 19 Nikšić, 2009. https://app.ithenticate.com/en_us/report/62915705/similarity 1/115 08/10/2020 Similarity Report str. 184. 4 A.Svirčić Gotovac, J.Zlatar, Urbani procesi u Zgrebu.Stambena i poslovna gradnja, Hrvatski geografski glasnik, Vol.77 No.1.2015. str.29. Ljubljana i njena urbana regija, imali su vrlo dinamičan demografski razvoj u razdoblju nakon 1945. 28 godine. Sve do kraja sedamdesetih godina, brz porast stanovništva bio je posljedica snažnog useljavanja iz ruralnih dijelova Slovenije i ostatka Jugoslavije. 5 U Mostaru su glavni pokretači ovakvih promjena bili industrijalizacija i urbanizacija. Industrijska postrojenja, rudnici, te fabrike za preradu sirovina, u Mostaru i Širokom Brijegu, 41 privukli su veliki dio stanovništva, naročito, mladih i radno sposobnih ljudi. Broj stanovnika u Mostaru je povećan, sa 18 000 u 1941. godini, na 126 067 stanovnika u 1991. godini. Promjene koje je donijela industrijalizacija i s njom povezana urbanizacija odrazile su se kroz 41 deagrarizaciju i deruralizaciju. 6 To je dovelo do smanjenja udjela poljoprivrede, sa oko 60% sedamdesetih godina XX vijeka, na svega 15% početkom XXI vijeka. Prostor Nikšića, zahvaljujući povoljnom geografskom položaju i prirodnim uslovima, bio je naseljen još u praistorijsko doba, i kasnije kroz sve istorijske periode. Od tog vremena do danas, na ovom prostoru su se smenjivale razne civilizacije i svaka je ostavila svoje tragove, većinom materijalne. Ipak, najveće promjene ovaj prostor je doživio u drugoj polovini XX vijeka, zahvaljujući snažnom razvoju industrije i društvenih djelatnosti. Nikšić je demografsko populaciono uvećan za 299,3%, pa je njegov topografski areal sada dosegao 10 km sa 10 km.7 Broj stanovnika u Nikšiću je porastao sa 6 013. 1948. godine, na 56 970 stanovnika 2011. godine. U isto vrijeme, ruralni prostor Nikšića doživio je masovno napuštanje stanovništva i deagrarizaciju, jer je proces migracija stanovnika, iz sela u grad, obuhvatao najvitalniji dio radno sposobnog stanovništva. Pošto su na ruralnom prostoru mahom ostali stari ljudi, poljoprivreda je gotovo, potpuno zamrla. Sredinom 90 – tih godina XX vijeka, dolazi do političke, društvene i socijalne krize, izazvane prestankom rada velikih industrijskih preduzeća. Posljednjih petnaestak godina, zbog kolapsa moćne industrije Nikšić nije više imigraciono atraktivan, pa je prisutno i opadanje broja stanovnika. 5 D.Rebernik, Demografske promjene i urbanizacijski procesi u Ljubljanskoj urbanoj regiji nakon 28 2002. g., Acta Geographica Croatica, Vol.39. No .1. 2014.g. str.45. 6 M.Miličević, Socioekonomska https://app.ithenticate.com/en_us/report/62915705/similarity 2/115 08/10/2020 Similarity Report preobrazba Mostarskog blata, Fakultet prirodoslovno-matematičkih i odgojnih znanosti, 100 Sveučilište u Mostaru, 2008.g. str.57. 7 R.Bakić, M.Doderović, D.Mijanović, Naselja u prostoru, Geografski institut Filozofskog fakulteta, 19 Nikšić, str.473. U zemljama Jugoistočne Evrope, poslije krize devedesetih godina, nastupila je kriza u većini urbanih centara, što je uticalo na pojavu da pojedini ruralni prostori postaju interesantni za razvoj seoskog turizma. Do tada, ruralni prostori bili su neatraktivni, jer se u njih nedovoljno investiralo za razliku od ruralnih prostora Zapadne Evrope (Alpi, skijaški centri Italije, Francuske, Njemačke). U zemljama Jugoistične Evrope, glavni uzrok migracija selo – grad je ekonomski prosperitet i urbani uslovi života.8 U Prostorno - urbanističkom planu Nikšića, sa periodom važenja do 2025. godine, navodi se da su prioritetne grane razvoja Nikšića poljoprivreda i turizam. Nikšić je bio jak industrijski centar, ali je sada situacija izmijenjena, pa su planeri imali u vidu nezaposlenost, teško stanje u privredi i niske investicije, što su pokazali rezultati sprovedene ankete. I pored svih teškoća, Nikšić koji je ovim planom prepoznat kao regionalni centar u Crnoj Gori, raspolaže prirodnim potencijalom, poljoprivrednim površinama koje treba valorizovati na pravi način uz jasno naglašen akcenat na zaštiti životne sredine.9 Uz to treba naglasiti da je Nikšić i gravitacioni centar teritorija opština Plužine, Šavnik i Žabljak. U radu će se analizirati i to, u kojoj su mjeri na transformaciju prostora uticali prirodni faktori, a koliko društveno-ekonomska i istorijska previranja. Predmet analize prirodnih faktora prevashodno će se odnositi na uticaje endogenih (epirogeni pokreti, zemljotresi, vulkanizam) i egzogenih sila (kraška erozija, glacijacija, rječna erozija, denudacija), kao i ekstremnih klimatskih vrijednosti (temperature, padavine, vjetrovi). Društveno-ekonomska previranja analiziraće se preko djelovanja ekonomskog razvoja (opštih kretanja, razvoja industrije i rudarstva, turizma i ostale privrede), demografsko populacionih kretanja, uticaja društvenih djelatnosti, tehničkih infrastrukturnih sistema, zatim uticaja civilizacijskih tokova i načina kako se upravljalo prostorom, posebno preko prostornog i urbanističkog planiranja i strategijama upravljanja površinama (namjenom površina, prirodnim resursima, kulturnim nasljeđem i životnom sredinom). Posebna pažnja biće posvećena burnim transformacijama na urbanom i ruralnom prostoru opštine Nikšić u periodu druge polovine XX pa sve do kraja prve decenije XXI 8 P. Jordan, Development of rural space in post – communistsoutheast europe after 1989: a comparative 78 analysis, Journal for Geography, 4-1, 2009.g. str.91. 9Prostorno – urbanistički plan opštine Nikšić, Republički zavod za urbanizam i projektovanje, Open plan 113 https://app.ithenticate.com/en_us/report/62915705/similarity 3/115 08/10/2020 Similarity Report consulting, Abita, Confservizi Cispel.Toskana, Silvia Viviani – architetto, Regional Environmental Center, Podgorica, 2015.g. vijeka, u kome je Nikšić izrastao u veliki industrijski i univerzitetski centar, raskrsnicu važnih saobraćajnica, i poslije Podgorice, postao najveći grad Crne Gore. Predmet analize biće pitanja: Zbog čega su se javljali određeni stihijni procesi na urbanom prostoru? Kako je i zašto došlo do velikog zahvatanja obradivih površina, demografsko-populacione eksplozije grada sa učešćem 21.3% u 1948. na 78.64% u 2011. godini? Zašto su se desile ogromne migracije sa ruralnog na urbani prostor? Zašto je došlo do demografsko-populacione erozije na ruralnom prostoru (sa 78. 7% u 1948. na 21. 34% u 2011. godini)? Zašto su ti procesi posljednje dvije decenije posmatranog perioda gotovo stagnirali? Zašto je na ruralnom prostoru došlo do demografskog starenja, kao i zašto je na urbanom prostoru došlo do pojave devastacije, degradacije i entropije prostora i ugrožavanja životne sredine? Aktuelnost i značaj teme Tema „Savremene urbane i ruralne transformacije i upravljanje prostorom opštine Nikšić od sredine XX do kraja prve decenije XXI vijeka“ je veoma značajna za obradu. U okruženju i šire, demografska pustoš sela je opšti trend, a urbanizacija eksplozivan trend. U studiji Razvoj urbanih sistema u svijetu navodi se da je u Africi porast gradskog stanovništva vrlo visok. Uslovljen je migracijama radne snage iz sela u gradove. Pretjerana i ekonomski i socijalno