Jos van der Lans Jos van Op 2 november 1868 De geschiedenis van Woonstichting De Key 1868 - 2018 besloten zo’n vijfhon- derd Amsterdamse arbeiders om elke week een dubbeltje opzij te leggen om woningen te kunnen bouwen. Dat was het begin van de Bouwmaatschappij tot Verkrijging van dubbeltjes… met begon Het Eigen Woningen, in Nederland de eerste Het vorm van arbeiders- zelforganisatie op het terrein van de volks- huisvesting. In 2018 viert haar rechts- opvolger De Key het begon 150-jarig bestaan. Uit de arbeidersdubbeltjes van de 19e eeuw is een moderne organisatie voortgekomen die zich in de 21e eeuw met opnieuw hard maakt voor één van de meest kwetsbare groepen op de woningmarkt: starters. dubbeltjes … … Jos van der Lans Bouwmaatschappij tot Verkrijging van Eigen Woningen 1868 Bouwvereniging Het Westen 1910 Woningbouwvereniging Stichting Onze Woning Eendracht Maakt Macht 1919 (Zandvoort) 1919 Stichting Studentenhuisvesting Amsterdam (SSHA) 1945 Stichting Lieven de Key (landelijk) 1969 Woningbouwvereniging Onze Woning Stichting 1989 De Doelen 1990 Woonstichting De Key 1996 Woonstichting De Key 2008 Woonstichting Lieven de Stad BV De Key Onderwerp van dit boek 2018 De geschiedenis van Woonstichting De Key 1868 - 2018 Het begon met dubbeltjes… De geschiedenis van Woonstichting De Key 1868- 2018 is in oktober 2018 in een eenmalige editie van 1.000 exemplaren in druk verschenen ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van Woonstichting De Key. De inhoud van dit boek is digitaal beschikbaar via: www.dekey.nl/150jaar Het Opdrachtgever: © 2018 Woonstichting De Key Jos van der Lans / De Key Beeldredactie: begon Jos van der Lans Op de tekst rust copyright. Maar Vormgeving: De Key en de auteur stellen het op prijs Van Rosmalen & Schenk, Amsterdam als zoveel mogelijk mensen kennis Productiebegeleiding: kunnen nemen van de inhoud. Om Sienke Wolters, Daan Jansen – De Key die reden is het boek in zijn totaliteit Uitgever: ook digitaal ter beschikking gesteld. Woonstichting De Key Zie: www.dekey.nl/150jaar. met Tekstjes Key-woonprojecten: Christine van Eerd Voor het gebruik van teksten uit Foto voorkant: of delen van deze uitgave wordt Faas Dakriet naamsvermelding en verwijzing naar Foto achterkant: de bron door auteur en uitgever op Beeldbank Stadsarchief Amsterdam prijs gesteld. Zij worden daarover Drukwerk: graag in kennis gesteld. Bariet Ten Brink BV dubbeltjes Over de auteur: De auteur en de uitgever hebben Jos van der Lans (1954) is cultuur­ getracht alle rechthebbenden van psycholoog en publicist. Van zijn de illustraties te achterhalen en te hand verscheen een groot aantal vermelden. Mochten er desondanks publicaties over de publieke sector. … mensen zijn die menen dat er ten Hij is initiatief nemer van de Canon onrechte in hun rechten is getreden, sociaal werk, en co­auteur van de dan kunnen zij daarover met De Key Canon volks huis vesting. Op het terrein contact opnemen. van de volkshuisvesting schreef hij eerder Het rode geluk. Een geschiedenis Woonstichting De Key van de Algemene Woningbouwvereniging. Hoogte Kadijk 179 Zie: www.josvdlans.nl 1018 BK Amsterdam Jos van der Lans www.dekey.nl ISBN/EAN 978­90­9031281­1, NUR 130 020 6214333 [email protected] Voorwoord 150 jaar DeKey 5 Dit is een spannend boek. Een boek met een begin maar zonder eind. En daar tussenin lees je – soms met dichtgeknepen billen – over volkshuisvestelijke en bestuurlijke achtbanen. Drie halve eeuwen historie van De Key blijken niet saai. Onthutsend zijn de hoofdstukken over de eerste halve eeuw. Er wa- ren toen nog nauwelijks corporaties in Nederland. Door de industri- ele revolutie kantelde de samenleving; een nieuw tijdperk brak aan. Het was de tijd waarin arbeiders ten strijde trokken tegen het groot- kapitaal. De ‘Bouwmaatschappij tot Verkrijging van Eigen Woningen’ werd vanaf 1868 met dubbeltjes opgebouwd maar dreigde binnen enkele jaren weer in te storten. De redding kwam van liberale nota- belen. De Bouwmaatschappij – een unieke vorm van zelforganisatie – kon blijven voortbestaan. Maar die dreigende mislukking liet wel zijn sporen na. De maatschappelijke elite werd bevestigd in haar oordeel: je kan arbeiders geen eigen woningbezit toevertrouwen. Nu begrijp ik beter waarom Nederland geen sociale koopsector heeft. Huren was goed genoeg voor de arbeiders. In de Woningwet LIEVEN van 1901 werd deze overtuiging verankerd. De foto op de voorkant laat GROOTSTE CORPORATIE de bouwplaats zien in de In haar tweede halve eeuw ontwikkelde de Bouwmaatschappij een Delflandbuurt in Amsterdam­ bijzondere haat-liefde verhouding met de overheid. De Bouwmaat- West, waar De Key onder de schappij functioneerde zelfstandig, dus zonder steun of regels van naam Lieven woningen bouwt voor 1200 woonstarters van de overheid. Vanuit die zelfstandigheid werd de grootste corporatie 18 tot en met 27 jaar. Lieven van Amsterdam opgebouwd. En die zelfstandigheid werd gekoesterd. moet een plek worden waar De prijs van die zelfstandigheid was wel dat ze niet de financiële volop ruimte is voor verschil­ steun ontving die andere corporaties op basis van de Woningwet lende activiteiten, bedacht wel kregen. Om dat probleem te omzeilen werd naast de Bouw- door bewoners en buurt­ maatschappij de ‘toegelaten instelling’ Onze Woning opgericht. Zo bewoners. De bouw geschiedt in verschillende fasen en is kon er zowel met én zonder staatsteun worden gebouwd. Dat ging naar verwachting in 2021 goed tot eind jaren tachtig, toen de gemeente Amsterdam er genoeg klaar. van had en de twee tot een fusie dwong. 1860-1880 | DE DUBBELTJESDROOM 1860-1880 | DE DUBBELTJESDROOM In de derde halve eeuw, zeg maar vanaf 1970, raken woningcorpora- TIEN VERNIEUWENDE waar ze al vele jaren goed in is. De focus is gelegd op Amsterdam en ties hun wortels kwijt. Zij waren het product van de verzuiling. Elke WOONPROJECTEN op woonstarters, in de hoop daarmee onze legitimatie te versterken. maatschappelijke stroming had zijn eigen corporatie. Dat veranderde Daarbij richt De Key zich niet alleen op het verhuren van woningen. De Key en haar voorgangers onder invloed van de democratiseringsgolf in de jaren zeventig. In We bekijken ook hoe onze huurders meer voor elkaar kunnen be- (Bouwmaatschappij, de hele samenleving brokkelde de verzuiling af. Aan het eind van de Onze Woning, Het Westen, tekenen. Hoe we met eigentijdse vormen van zelforganisatie vitale 20e eeuw waren ook in de corporatiesector de zuilen opgelost. Stichting Studentenhuis­ communities kunnen vormen. Het is spannend om te zien waar Corporaties fuseerden op grote schaal met achterlating van hun vesting en Lieven de Key) deze keuze De Key de komende jaren gaat brengen. naam en ideologische identiteit. Dat geldt ook voor De Key. hebben de afgelopen anderhalve eeuw steeds NIEUWE WOONVRAAG opnieuw gepoogd om met KENTERING hun plannen in te spelen Vast staat dat daarbij de relatie met huurders verandert. De jongeren 6 In dit tijdperk herziet de overheid stapsgewijs haar relatie met cor- op wat er in Amsterdam die we huisvesten voelen zich niet thuis in traditionele organisatie- 7 poraties. De grootste kentering vond plaats in 1972 toen het kabinet nodig was. Een fors aantal vormen. Hun leven is daarop niet meer ingericht, hun woonbehoefte Den Uyl de huursubsidie introduceerde. Het subsidiëren van huur- vernieuwende woonprojecten verloopt niet meer lineair. Vanuit het leven als een ‘single’ wordt elke was daarvan het gevolg. ders vond men effectiever dan het subsidiëren van woningen van keer uitgestapt naar een andere samenlevingsvorm. Er ontstaan De Key selecteerde tien van corporaties. Deze omslag in het denken heeft niet alleen zijn weerslag deze complexen die in dit nieuwe, meer flexibele woonbehoeften, waar De Key op wil inspelen. op de De Key maar op de gehele sector. In onze 3e halve eeuw zijn boek verspreid over de subsidies voor corporaties afgebouwd en vanaf 2010 zelfs vervangen verschillende hoofdstukken Overleeft De Key daarmee als instituut de komst van een nieuw tijd- door een verhuurdersbelasting. Ook de doelgroep van corporaties worden gepresenteerd. perk? Ik heb zo mijn twijfels maar voel me wel gesterkt door dit boek. werd versmald. De corporatiesector moest en zou krimpen! Het toont aan dat De Key in staat is om mee te bewegen met haar omgeving. De beschrijving daarvan maakt dit boek een must voor Corporaties hebben er van alles aan gedaan om dit te voorkomen. elke liefhebber van de volkshuisvesting. En eerlijk gezegd, de opeen- Ze anticipeerden op elke nieuwe maatschappelijke en politieke vraag, stapeling van intriges en bestuurlijke valkuilen maakt dat dit boek ook in de hoop daarmee hun legitimatie te vernieuwen. De Key bevond voor elke historicus of bestuurskundige meer dan lezenswaardig is. zich daarbij in de voorhoede. Groots en meeslepend waren de ambities. Dat was ook zichtbaar in Amsterdam. Samen met andere Dat is absoluut de verdienste van de schrijver van dit boek, Jos van der corporaties werd de verloedering van de stad een halt toegeroepen. Lans. Als een terriër beet hij zich vast in alle dossiers op zoek naar Amsterdam staat er nu weer mooi bij. Maar dat zegt nog weinig over feiten en historische kantelpunten. Over ons functioneren tijdens de toekomst van De Key. Die blijft onzeker, het vertrouwen in cor- de 2e wereldoorlog vond hij onthutsende feiten. Veel van zijn be- poraties is fragiel. schrijvingen zijn zo indringend, dat het lijkt of hij er zelf bij aanwezig was. Daarbij overstijgt hij voortdurend het niveau van de anekdotes NIEUW TIJDPERK door het verhaal van De Key in een historische context te plaatsen. Na 150 jaar staat De Key voor een nieuw tijdperk. De informatie- Juist die combinatie maakt dit boek extra boeiend. technologie en interneteconomie halen de hedendaagse samenleving overhoop op een manier die zich goed laat vergelijken met de ge- 150 jaar historie van De Key is opgeschreven voor onze opvolgers, volgen van de industriële revolutie. We zien heel andere vormen ons nageslacht. Om van te genieten, te overdenken en te leren. van bedrijvigheid, nieuwe maatschappelijke initiatieven en andere Hopelijk kan over vijftig jaar weer een aantal sprekende hoofdstukken eigendomsvormen.