RADIO I GAZETY TRANSFORMACJA POLSKICH MEDIÓW REGIONALNYCH PO 1989 ROKU redakcja Bogusław Nierenberg S E R I A OBLICZA MEDIÓW REDAKT O R S ERII : Joanna Marszałek-Kawa SEKRETARZ S ERII : Joanna Orzeł RADA SERII: Jacek Dąbała, Leon Dyczewski, Rafał Habielski, Iwona Hofman (przewodnicząca), Marek Jeziński, Bogumiła Kosmanowa, Maria Łoszewska-Ołowska, Maria Magoska, Joanna Marszałek-Kawa, Włodzimierz Mich, Bogusław Nierenberg, Ryszard Pęczkowski, Wiesława Piątkowska-Stepaniak, Bronisław Siemieniecki, Jacek Sobczak, Marta Wrońska RECENZENCI : prof. dr hab. Marek Jeziński prof. dr hab. Wiktor Pepliński Re d a k t o R p R o w a d z ą c y : Joanna Orzeł Re d a k t o R t e c h n i c z n y : Ryszard Kurasz KO REKTA : Zespół pR o j e k t o k ł a d k i : Mirosław Głodkowski Projekt zrealizowano przy udziale finansowym Gminy Miejskiej Kraków www.krakow.pl © Copyright by Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń 2009 ISBN 978-83-7611-540-5 Wydawnictwo prowadzi sprzedaż wysyłkową: tel./fax 56 648 50 70; e-mail: [email protected] Wydawnictwo Adam Marszałek ul. Lubicka 44, 87-100 Toruń, tel. 56 664 22 35, 56 660 81 60 e-mail: [email protected], www.marszalek.com.pl Drukarnia nr 1, ul. Lubicka 46, 87-100 Toruń, tel. 56 659 98 96 Spis treści Wstęp ......................................................................................................................................................... 5 Radio Janusz Andrzejowski Zmiany w rozgłośniach regionalnych Polskiego Radia po 1989 roku ............................................ 9 Jan Beliczyński Rozwój radia w Polsce w latach 1989–2009 ...................................................................................... 21 Michał Drożdż Fenomen radiofonii katolickiej w przestrzeni wolności .................................................................. 34 Katarzyna Bernat Regionalne radio publiczne i stacje komercyjne oraz ich funkcjonowanie na rynku medialnym na przykładzie Kielc ........................................................................................................... 44 Magdalena Różycka Powinności obywatelskie regionalnych mediów publicznych w Polsce po 1989 r. .................... 53 Monika Białek Tematyka polskiego reportażu radiowego w pierwszym dziesięcioleciu wolnych mediów ..... 65 Joanna Bachura Współczesne słuchowiska na tle kultury konwergencji – Prolegomena do przyszłej syntezy ................................................................................................................................ 73 Aleksandra Mucha Współczesne tendencje rozwojowe adaptacji słuchowiskowych na tle uwarunkowań komunikacyjno-kulturowych ............................................................................................................... 85 Prasa Jolanta Kępa-Mętrak Lokalna (r)ewolucja. Charakterystyka rynku mediów lokalnych w Polsce ................................ 99 Jerzy Pałosz Gra o przetrwanie. Problemy prasy regionalnej w latach 1989–2009 na przykładzie „Gazety Krakowskiej” ........................................................................................................................... 109 4 Spis treści Jan Kreft Wpływ kapitału zagranicznego na rynek prasy codziennej – doświadczenia „Dziennika Bałtyckiego” w latach 1989–2009 ................................................................................. 120 Lucyna Szot Wpływ prywatyzacji prasy regionalnej na postawy dziennikarzy ................................................ 132 Adam Szynol Prasa regionalna w Polsce 20 lat po przełomie ze szczególnym uwzględnieniem Dolnego Śląska – stan obecny i perspektywy rozwoju .................................................................. 147 Joanna Mikosz, Piotr Fąka Sukces tkwi w sile tytułu ...................................................................................................................... 164 Michał Pienias Dwadzieścia lat wolnych mediów oczami łódzkich dziennikarzy ............................................... 174 Katarzyna Kadaj-Kuca Status dziennikarzy mediów regionalnych na przykładzie województwa podkarpackiego ............................................................................................................ 186 Anna Mlekodaj Dyskurs dziennikarski w wymiarze lokalnym na przykładzie „Tygodnika Podhalańskiego” .............................................................................................................. 193 Barbara Klimek Wpływ transformacji ustrojowej w Polsce po 1989 roku na rozwój radiofonii polonijnej w USA na przykładzie nowojorskiego Radia Most ........................................................................ 202 Wstęp Transformacja prasy i radia w Polsce po 1989 r. miała swoje umocowanie w od- miennych aktach pranych. Prasa, najpierw centralna, a potem regionalna i lokalna już w 1989 r. nabrała cech charakterystycznych dla wolnych mediów. Gazeta Wy- borcza – jako forum wymiany niczym nie skrępowanych poglądów, ale też afirma- cja kandydatur obozu wolnościowego w wyborach z 4 czerwca 1989 r. – jest tego najlepszym przykładem. Natomiast media elektroniczne, w tym także radio mogły tuż po 1989 r. albo nadawać nielegalnie, albo cierpliwie czekać na przyznanie kon- cesji na nadawanie. Organ, który z mocy prawa mógł to uczynić powstał dopiero w 1993 r. na mocy ustawy z grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji. Tym co łączy za- równo proces transformacji zarówno prasy jak i radia w Polsce po 1989 r. jest proces mediamorfozy opisany przez Rogera Fidlera. [Fidler, 1997, s. 22–23]. Wprawdzie autor posłużył się przykładem radia, ale opisane przez niego zjawisko ma charakter uniwersalny. Autorzy poszczególnych rozdziałów zamieszczonych w niniejszej monografii przedstawili paletę rozmaitych zagadnień składających się na obraz przemian, jakie dokonały się w polskiej rasie i radiofonii. Warto przywołać choćby kilka z nich. Jan Beliczyński przedstawia kolejne etapy rozwoju polskiego radia w minionym dwu- dziestoleciu oraz podstawowe determinanty, które ten rozwój warunkowały. Z kolei Janusz Andrzejowski koncentruje się na przemianach w polskim radiu publicznym. Jednakże przemiany ostatnich dwudziestu lat umieszcza w kontekście historycz- nym, co pozwala Autorowi na antycypowania przyszłości rozgłośni regionalnych Polskiego Radia. Pytania o fenomen rozgłośni katolickich w Polsce stawia Michał Drożdż. Autor upatruje sukces radiofonii katolickiej w jej dobrze pojętej misyjności. Na uwagę zasługują także rozważania Moniki Białek, Joanny Bachury i Aleksandry Muchy odnoszące się do radiowych słuchowisk i reportaży. Warto przypomnieć, że polska radiofonia jest prawdziwą potęgą w tej dziedzinie. W ostatnich latach pol- scy reportażyści otrzymywali najbardziej prestiżowe nagrody: prix Italia i Premios Ondas, którymi zostali wyróżnieni między innymi: Anna Sekudewicz, Katarzyna Michalak, Jolanta Krysowata czy Cezary Galek. Ciekawe rozważania dotyczące konkretnych uwarunkowań funkcjonowania ra- dia snują w swoich artykułach Katarzyna Bernat i Barbara Klimek. Pierwsza z au- torek porównuje działalność stacji publicznych i komercyjnych w Kielcach, druga 6 Wstęp opisuje wpływ polskich przemian ustrojowych na funkcjonowanie polonijnego Ra- dia Most w Nowym Jorku. Druga część tomu poświęcona jest prasie. Rozpoczynają ją rozważania Macieja Kawki poświęcone językowi wolnych mediów. Także o języku wolnych mediów, a raczej ich braku, pisze Ksenia Kakareko, ilustrując stawiane przez siebie tezy sytu- acja Polaków i polskiej prasy na Wschodzie. Autorzy rozdziałów zamieszczonych w drugiej części monografii wiele uwagi poświęcają sytuacji ekonomicznej omawianych Łącznikiem między częścią pierw- szą a drugą monografii jest artykuł Jolanty Kępy-Mętrak opisujący rewolucję bądź ewolucję, jaka się dokonała na rynku lokalnej prasy, radia, telewizji, a także interne- tu. Najwięcej uwagi autorzy prac zamieszczonych w drugiej części tomu poświęcili wpływowi kapitału na funkcjonowanie regionalnych czy lokalnych gazet i czaso- pism. Jest to swoista „gra” o wolność i przetrwanie zarówno tytułów prasowych, jak i samych dziennikarzy. Ta problematyka jest obecna w artykułach między innymi: Lucyny Szot, Anny Mlekodaj, Katarzyny Kadaj-Kucy, Jerzego Pałosza, Jana Krefta czy Michała Pieniasa. W tej części monografii nie zabrakło również próby antycy- pacji regionalnej prasy, czego przejawy znajdzie Czytelnik w artykułach Joanny Mi- kosz i Piotra Fąka czy Adama Szynola. W niniejszej monografii adresowanej zarówno do teoretyków, jak i praktyków rynku medialnego odnajdzie Czytelnik kompetentny i rzeczowy obraz polskich przemian ostatnich 20 lat w obrębie lokalnego radia i prasy. Redaktorzy Radio Janusz Andrzejowski Zmiany w rozgłośniach regionalnych Polskiego Radia po 1989 roku ok 1989 przyniósł Europie niespodziewane i niewyobrażalne wcześniej zmiany polityczno-społeczne. Zmiany te zostały zapoczątkowane w Pol- sce,R a potem następowały lawinowo we wszystkich krajach tzw. „bloku wschodnie- go”. Jeżeli do tego dołożyć zmiany technologiczne w zakresie teleinformatyki oraz procesy globalizacyjne – mamy do czynienia z efektem porównywalnym tylko do rodzenia nowej gwiazdy we wszechświecie – nic już nie jest takie jakie było, a nowe przynosi coraz to nowe niespodzianki. W roku 1989 w Polsce wszystko było jeszcze proste: podział w społeczeństwie na MY–ONI, były gazety i czasopisma w ramach koncernu RSW Prasa–Książka– – Ruch, było Polskie Radio i Telewizja funkcjonujące jako Komitet ds. Radia i Tele- wizji, komputery były tylko na uczelniach i w niektórych ośrodkach badawczo-ro- zwojowych, był też Główny Urząd Kontroli Publikacji i