PAÑSTWOWYINSTYTUTGEOLOGICZNY PAÑSTWOWYINSTYTUTBADAWCZY Opracowa³a:ZDZIS£AWASARNACKA Zreambulowali:DARIUSZWIECZOREK,ANDRZEJSTOIÑSKI G³ównykoordynatorSzczegó³owejMapyGeologicznejPolski—W.MORAWSKI KoordynatorregionuPolskiœrodkowej—D.GA£¥ZKA OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 ArkuszSzczerców(735) (z1fig.,3tab.i4tabl.) WARSZAWA 2019 Autorka:Zdzis³awaSARNACKA 1,1970r. Autorzyreambulacji:DariuszWIECZOREK2,ASTOIÑSKI2,2013r. 1 PañstwowyInstytutGeologiczny–PañstwowyInstytutBadawczy ul.Rakowiecka4,00-975Warszawa 2 PañstwowyInstytutGeologiczny–PañstwowyInstytutBadawczy Oddzia³ŒwiêtokrzyskiwKielcach ul.Zgoda21,25-953Kielce Redakcjamerytoryczna:JoannaB£ASZKIEWICZ ISBN978-83-66239-74-6 PIG-PIB,Warszawa2019 ul.Rakowiecka4,00-975Warszawa tel.(+48)224592000 [email protected] Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³awOLCZAK,SebastianGURAJ,EwaŒLUSARCZYK-KRAWIEC SPISTREŒCI I.Wstêp .......................................................... 7 II.Ukszta³towaniepowierzchniterenu.......................................... 10 III.Budowageologiczna ................................................. 13 A.Stratygrafia..................................................... 13 1.Karbon ..................................................... 13 a.Karbondolny ................................................ 13 2.Perm ...................................................... 14 a.Permdolny+œrodkowy........................................... 14 Czerwonysp¹gowiec ........................................... 14 Czerwonysp¹gowiecdolny+górny.................................. 14 b.Permgórny ................................................. 14 Cechsztyn ................................................. 14 3.Trias....................................................... 16 a.Triasdolny ................................................. 16 Pstrypiaskowiec .............................................. 16 Pstrypiaskowiecdolny+œrodkowy .................................. 16 Pstrypiaskowiecgórny(ret) ...................................... 16 b.Triasœrodkowy ............................................... 17 Wapieñmuszlowy ............................................. 17 c.Triasgórny ................................................. 17 Kajper ................................................... 18 Kajperdolny+górny ......................................... 18 Retyk.................................................... 18 4.Jura ....................................................... 19 a.Juradolna .................................................. 19 b.Juraœrodkowa ................................................ 19 c.Juragórna .................................................. 20 Oksford–kimeryd ............................................. 20 Oksfordgórny–kimeryddolny..................................... 20 5.Kreda ...................................................... 21 a.Kredadolna ................................................. 21 Alb ..................................................... 21 b.Kredagórna ................................................. 22 Cenoman–santon.............................................. 22 Kampan .................................................. 23 Mastrycht ................................................. 24 Mastrychtdolny ............................................ 24 6.Paleogen+neogen ............................................... 24 7.Paleogen–neogen ................................................ 25 a.Paleocen–miocen .............................................. 25 Paleocen–miocendolny .......................................... 25 8.Neogen ..................................................... 27 a.Miocen ................................................... 27 Miocendolny–œrodkowy ......................................... 27 Miocenœrodkowy–górny ......................................... 28 Miocengórny–pliocen ........................................... 29 9.Neogen–czwartorzêd .............................................. 31 a.Miocen–plejstocen ............................................. 31 Miocengórny–plejstocendolny ...................................... 31 10.Czwartorzêd .................................................. 31 a.Plejstocen .................................................. 32 Plejstocendolny–interglacja³augustowski ................................ 32 Zlodowaceniapo³udniowopolskie ..................................... 34 ZlodowacenieNidy .......................................... 34 ZlodowacenieSanu1 ......................................... 35 Interglacja³wielki ............................................. 37 Interglacja³mazowiecki ........................................ 38 Interglacja³Zbójna ........................................... 39 Zlodowaceniaœrodkowopolskie ...................................... 39 ZlodowacenieOdry .......................................... 39 Interglacja³lubawski ......................................... 40 ZlodowacenieWarty .......................................... 41 Interglacja³eemski ............................................. 45 Zlodowaceniapó³nocnopolskie ...................................... 46 b. Czwartorzêdnierozdzielony ........................................ 49 c.Holocen ................................................... 50 B.TektonikairzeŸbapod³o¿aczwartorzêdu ..................................... 52 C.Rozwójbudowygeologicznej ........................................... 59 IV.Podsumowanie .................................................... 67 L i t e r a t u r a ...................................................... 69 SPISTABLIC TablicaI—Szkicgeomorfologicznywskali1:100000 TablicaII—Szkicgeologicznyodkrytywskali1:100000 TablicaIII—PrzekrójgeologicznyC–D TablicaIV—PrzekrójgeologicznyE–F I.WSTÊP Obszar arkusza Szczerców (735) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 (SMGP) wyznaczaj¹ wspó³rzêdne geograficzne: 19°00'–19°15' d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 51°10'–51°20' szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Obejmuje on powierzchniê oko³o 324 km2, s¹siaduj¹c z arkuszami SMGP: od pó³nocy – Zelów (Baliñski i Gawlik, 1985, 1986), od wschodu – Kamieñsk (Baraniecka, 1971a, b; Bartczak, 2015, 2016), od po³udnia – BrzeŸnica Nowa (Skompski, 1971a, b), a od zachodu – Osjaków (Ziomek, 2013; Ziomek, Ga³¹zka, 2014). Wed³ug podzia³u Polski na regiony fizycznogeograficzne (Kondracki, 2009) teren badañ jest po³o¿ony na pograniczu mezoregionów Kotlina Szczercowska i Wysoczyzna Be³chatowska, nale¿¹cych odpowiednio do makroregionów Nizina Po³udniowowielko- polska i Wzniesienia Po³udniowomazowieckie. Administracyjnie obszar opracowania znajduje siê w województwie ³ódzkim, powiatach be³chatowskim (gminy: Kleszczów, Kluki, Rusiec i Szczerców) i pajêczañskim (gminy: Kie³czyg³ów, Pajêczno, Rz¹œnia, Strzelce Wielkie i Sulmierzyce). Jedynie niewiel- ki fragment w po³udniowo-zachodniej czêœci terenu arkusza nale¿y do gminy Lgota Wielka w obrêbie powiaturadomszczañskiego. Pierwsza wersja arkusza Szczerców SMGP zosta³a opracowana przez Sarnack¹ (1970, 1971), azdjêciegeologicznewykonaliZ.SarnackaiS.Maksiakwlatach1964–1965. Ze wzglêdu na nap³yw wielu nowych danych geologicznych i koniecznoœæ zaktualizowania stratygrafii osadów czwartorzêdowych wed³ug obowi¹zuj¹cych standardów (Badura i Urbañski, 2009; Krzywicki, 2009) arkusz Szczerców SMGP zosta³ poddany reambulacji. Reambulacjê wykonano zgodnie z projektami prac geologicznych (Badura i Urbañski, 2009; Krzywicki, 2009), które zosta³y zatwierdzone przez Ministra Œrodowiska decyzj¹ nr DGiKGgs-475-12/3846/sekr/10/JJ z dnia 22.01.2010 r. W Narodowym Archiwum Geologicznym PIG-PIB w Warszawie nie uda³o siê odnaleŸæ kompletu materia³ów terenowych pierwszej wersji arkusza Szczerców SMGP. Archiwum dysponuje jedynie ze- szytami z opisami profili sond, szurfów i wkopów, brakuje natomiast map terenowych z lokalizacj¹ wy- konanych prac. W zwi¹zku z tym przy interpretacji geologicznej posi³kowano siê opublikowan¹ map¹ geologiczn¹omawianegoarkusza(Sarnacka,1971). 7 W ramach reambulacji arkusza Szczerców SMGP przeprowadzono prace kartograficzne i kame- ralne zgodnie z Instrukcj¹ opracowania i wydania Szczegó³owej mapy geologicznej Polski z 2004 r. Uzupe³niaj¹ce kartowanie geologiczne wraz z sondami rêcznymi o ³¹cznym metra¿u 300,0 m i sonda- mi mechanicznymi o ³¹cznym metra¿u 100,0 m, wykonano w latach 2011–2012. Wykaz wybranych punktówdokumentacyjnychprzedstawionowtabeli1. W ramach prac laboratoryjnych przebadano wiele próbek osadów pobranych z odkrywek: KuŸniaki, Markowizna oraz Szczerców, nale¿¹cej do Kopalni Wêgla Brunatnego (KWB) Be³chatów (Pazdur, 2011; Dobosz, 2012; Kuszell i Iwanuœ, 2012; Michczyñski, 2012; Adamiec, 2013). Badania te obej- mowa³y: datowania metodami radiowêglow¹ (14C) i luminescencji (TL – termoluminescencji, OSL – optycznie stymulowanej luminescencji) oraz analizy mineralogiczno-petrograficzne i palinologiczne. T a b e l a 1 Wykazwybranychpunktówdokumentacyjnych Numerpunktu Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi namapie wnotatniku punktu* (miejscowoœæ) (mn.p.m.) (m) geologicznej terenowym 1 pkt.73 od KuŸnica 170,0 4,5 badania metodami TL i OSL 2 WH10 sm Koz³ówki 167,5 11,0 przekrójgeologicznyA–B 3 WH9 sm LeœniakiChabielskie 170,5 11,0 przekrójgeologicznyA–B 4 WH8 sm Stanis³awówII/I 172,0 10,0 przekrójgeologicznyA–B 5 WH7 sm Stanis³awówII 174,0 12,0 przekrójgeologicznyA–B 6 WH6 sm Kieruzele 173,0 12,0 przekrójgeologicznyA–B Podlas 7 PodlasI od 184,0 14,0 badaniamineralogiczno-petrograficzne (Zielêcin-Zabrzezie) Podlas 8 PodlasII od 181,0 20,0 badania mineralogiczno-petrograficzne (Zielêcin-Zabrzezie) ParchlinyC