4 VVD-voorzi Hoekzema treedt jaarlijkse algemene in 199~9 af. Hij licht toe in een brief aan Máar çle komendè maanèlen zal hij · inzetten voor de voor de Provinciale kie-zingen en.het E -8498 2 Voor velen kwam het terugtreden van Frits Bolkestein ol? 30 juli als politiek leider volstrekt onverwacht. Het waarom en hoe liCht Frits Bolkestein toe in een uitvoerig interview. Hij wilde eerst u als VVD-lid op de hoogte stellen in het eigen partijblad. Naadloos sluit daar de presentatie van Hans Dijkstal op aan . .Twee mannen met verschillende karakters, die het echter wel op essentiële zaken volstrekt met elkaar eens zijn 9 De nieuwe lnternatio­ , / naal secretaris Zsolt Szabo :.yerhaalt hoe hij invulling wil aan zijn portefeuille ·tenlands beleid. Het .v .......... .u."'"van goede contacten landen staat buiten Dat geldt zeker nu uitbreiding van de Europese Unie met lidstaten niet meer zo ver in het verschiet ligt • Jan Mulder over onze en de Europese landbouw' • het activiteitenschema voor 1999 • ·de cursussen van de Haya van Somerenstichting en een oproep voor nieuwe tráiners • Uit de regio's 11 Een korte presentatie van alle VVD-ministers, staats­ • de kandidatenlijsten voor de secretarissen, het nieuwe fractiebestuur en de nieuwe Tweede­ r Eerst Kamer en het Europees Kamerleden met hun voornaamste taken Parlement (bijlage) Van de ene op de andere dag wisselde de WD van politiek leider. Onder regie van Frits Bolkestein koos de WD-fractie in een extra vergade­ ring op 30 juli Hans Dijkstal als zijn opvolger. Frits verdween gelijk in de schaduw en gaf Hans alle ruimte zijn eigen toon te zetten. Heel bewust bleefhij weg uit de fractievergadering over het debat over het Regeerakkoord. Tijdens het fractieweekend sprak hij voor de Duitse liberalen, de FDP, in Bonn. Frits Bolkestein: De ultieme t~st van een politicus is hoe hij zijn partij overdraagt aanZIJD•• opvolger door Reny Dijkman, foto's Theo Meijer ( Dat besluit om terug te treden heb ik in de vroege herfst van 1997 genomen. Van Hans Dijkstal wist ik dat hij bereid was mij op te volgen. Nadat wij samen hadden gesproken heb ik met enige mensen in de partijtop overlegd. Het was dus alleen nog een kwestie van wanneer.' Bolkestein had in de jaren zeventig bij de PvdA en bij het CDA in een veel recenter verleden gezien hoe het niet moest. 'We leren niet alleen van onze eigen fouten, maar ook van die van andere partijen. Den Uyl kon geen afstand doen van de macht. Lubbers had te lang van te voren Brinkman tot zijn kroonprins bestempeld. Toen het grote uur U kwam had ook hij moeite afstand te doen van de macht en verklaarde hij openlijk dat hij op nummer drie van de lijst zou stemmen. De verwarring die daarop ontstond heeft het CDA tot op heden geschaad. Brinkman werd vrij snel opgevolgd door Heerma, die drie jaar de kans kreeg. Vervolgens werd in 1997 De Hoop Scheffer gekozen. Je kunt rustig stellen dat voor Jaap de Hoop Scheffer de verkiezingen een paar jaar te vroeg zijn gekomen. Die fouten wilde ik met de VVD niet maken. Hans Dijkstal moest de eerste de beste gelegenheid krijgen zich te profileren. Dat was dus onmiddellijk na de totstandkoming van dit kabinet. Ik heb eens gelezen dat de ultieme test van een politicus is hoe hij zijn partij overdraagt aan zijn opvolger. Van kiezersbedrog is geen sprake. Gesteld dat ik minis­ Frits Bolkestein ter van Buitenlandse Zaken was geworden. Die post is niet te combineren met het politiek leiderschap. Kijk vond dat het heellang duurde. Het had best eind juni Bolkestein paste dat al vaker toe. Zo stimuleerde hij bij naar D66. Nog afgezien van het feit dat in de VVD de klaar kunnen zijn. Ik heb een dagboek bijgehouden de vorige verkiezingen zijn twee beste medewerkers uit fractievoorzitter de politiek leider is. Had ik mij dan ook vanaf de uitslag van de Gemeenteraadsverkiezingen tot de Happy Hourgroep, Clemens Cornielje en Hans schuldig gemaakt aan kiezersbedrog? het moment waarop het kabinet op het bordes stond. Hoogervorst, op te gaan voor het kamerlidmaatschap. Bovendien blijf ik in de Tweede Kamer tot eind volgend Margriet Brandsma van de NOS heeft dat ook gedaan. Nu zijn zij respectievelijk vice-fractievoorzitter en staats­ jaar. In die tijd zal ik Hans Dijkstal helpen voor zover hij Die dakboeken worden naast elkaar gepubliceerd. De secretaris. dat wil. Daarnaast blijf ik President van de Liberale teksten zijn klaar en ik verwacht dat het boek eind sep- Hij is voor functiewisseling. Dat blijkt ook uit de roula­ Internationale tot het CQngres in Ottawa in oktober tie van de liberale bewindslieden in het kabinet. 'Ik ben 2000. Die functie heb ik tijdens de campagne een beetje natuurlijk zeer beïnvloed door Shell. Meer dan olie, che­ verwaarloosd. Ik ben altijd een voorstander van de LI mie of energie is dé specialiteit van Shell het manage­ geweest en dat werk doe ik met plezier. Dit najaar ga ik Zo gezond ment. In die grote onderneming ben ik gevormd. Dat voor de LI weer naar Bulgarije en Roemenië. heeft mij ertoe gebracht bepaalde mensen er bij te In de Kamer ben ik lid van enkele commissies. Maar als een vis betrekken en hen te zeggen: "Jij kunt het? Een ander kan men moet mij nu maar als een vliegende kiep beschou­ het ook! Jij doet het goed? Een ander doet het ook goed! wen. Je zult begrijpen dat ik alles wil doen om te vermij­ Misschien anders, maar ook goed!! Ik kon het voorzit­ den dat ik Hans Dijkstal voor de voeten loop. En de temher in de boekhandel ligt.' terschap van deze fractie aan, een ander, Dijkstal, kan Hij is onthutst als hij hoort dat er dankzij een roddel­ het ook aan." Dat heb ik ook in praktijk gebracht. Dit blad geruchten lopen dat hij wegens ziekte is terug getre­ afgezien vanGerrit Zalm (minister van Financiën), den. 'Ik ben kerngezond en ik speel zo vaak ik kan ten­ omdat hij echt een ronde plug in een rond gat is. Hij Dagboek over de formatie nis ... Mijn vrouw en ik hebben vijf dagen in Frankrijk past zo zeer op die post dat ik dat niet wilde veranderen.' gefietst... Alles werkt! Uit zo'n gerucht blijkt dat men moeite heeft mijn terugtreden te begrijpen. Men denkt dat ik verkleefd ben aan de macht. Het tegendeel is het publiciteit zal ik beslist niet missen.' geval. Het liberalisme gaat niet over het verzamelen van Belangrijkste invloed Terugblikkend op de formatie leek het in die laatste fase macht, maar over het delegeren en decentraliseren van of hij er een beetje genoeg van kreeg. Frits Bolkestein: 'Ik macht.' is die der feiten 2 Bolkestein verwisselde Shell- 'met spijt'- voor de poli­ aan het glijden. De druk was groot. Ik heb toen een paar '81) als een moeilijke. Niet dat de mensen onaardig tiek omdat hij onvrede had met het algemene opiniekli­ goede t.v.-optredens gehad en in het slotdebat was ik waren, maar de sfeer was niet goed. Toen werd ik staats­ maat van de jaren zeventig ten tijde van het kabinet-Den naar mijn gevoel geheel ontspannen.' secretaris in het eerste kabinet-Lubbers. De sfeer is ver­ Uyl. 'Peter Rauwerda heeft mij in het begin geholpen. Ik der gedaald. Daarna kwam dat treffen in 1986. Maar heb tegen hem gezegd: ik weet dat ik maar een klein per­ sinds 1990 is het toch heel aangenaam geweest. Natuur­ soon op het politiek speelvlak word, maar ik wil er bij Ik ben de fractie lijk waren er ook wel eens probleempies. Ik heb mis­ zijn. Dat is de laatste 20 jaar dus het geval geweest. schien wel eens iemand te hard in de hoèk gezet. Dat wil Daarnaast is het politieke klimaat in Nederland veran­ buitengewoon ik best geloven. Maar in grote lijnen was het een aardige, derd omdat de hele westerse wereld in politiek opzicht constructief werkende, redelijke, vriendelijke fractie en veranderd is. Het socialisme heeft zijn aantrekkings­ dankbaar dat is ook onderdeel van het succes ... ' kracht verloren. Het liberalisme is opgekomen en vooral Nederland werd met de neus op de feiten gedrukt. In het Bolkestein realiseert zich dat hij na Oud het langst frac­ Frits Bolkestein weigerde een sfeer over te nemen die begin van de jaren tachtig waren wij totaal in een dood­ tievoorzitter (en politiek leider) is geweest. 'Oud leefde hem niet aanstond. Die negeerde hij en hij zette dan zijn lopend slop terecht gekomen. In dat hele proces heb ik in een andere tijd. Die tijd was minder geagiteerd. Ik heb eigen sfeer neer. Daarvoor moet je een sfeermens zijri. mijn rolletje gespeeld. Ik heb geprobeerd dat opiniekli­ ergens gelezen dat Oud één keer een televisie-optreden De zo vaak ten onrechte als "afstandelijk" afgeschilder­ maat te wijzigen. Op bepaalde punten denk ik dat mijn heeft gehad. Dat was geen succes. Een tweede optreden de, geeft dat toe: 'Ik geloof dat het een heel belangrijk invloed zichtbaar is, maar de belangrijkste invloed is die heeft hij geweigerd. Oud is afgetreden in 1963 in het onderdeel is geweest in het succes. Een gelukkige fractie der feiten. Zoals Jan Pronk zegt: "Feiten zijn rechts". pre-televisietijdperk Mijn eerste optreden was ook geen werkt goed en straalt dat uit!' • Maar het ontstaan van het opinieklimaat in Nederland is succes, maar ik moest het wel leren. Nu heb je niet één een mysterieuze zaak. Wat is van eigen bodem? Wat camera maar vijf camera's; niet één microfoon, maar komt uit het buitenland? Dat is niet zo makkelijk vast te vijf; niet één journalist, maar minimaal vijf.' stellen.' Bij zijn weten heeft hij geen fractievergadering in die Frits Bolkestein zoekt een stagiaire die goed thuis is in het Frans periode gemist.