Jaarverslag 2017 Jaarverslag 2017 Stichting Nederlands Literatuurmuseum en en Literatuurarchief Literatuurmuseum Stichting Nederlands Literatuurarchief Prins Willem-Alexanderhof 5 2595 BE Den Haag Postbus 90515, 2509 LM Den Haag telefoon 070 333 9666 Op de hoogte blijven? Volg ons: @litmuseum en/of @kinderboekenmus Stichting Nederlands Literatuurmuseum en www.literatuurmuseum.nl www.kinderboekenmuseum.nl Literatuurarchief Voorwoord 5 Aanwinsten 7 Archief Literatuurmuseum.nl 10 Onderzoek en wetenschap 13 Publicaties 14 6 Bruiklenen 15 Erfgoedinspectie en plannen 15 Literatuurmuseum en Tentoonstellingen 17 Educatie 21 Kinderboekenmuseum Evenementen 24 Marketing en Publieksbereik 28 16 Samenwerking 32 Organisatie Raad van Toezicht 36 Personeel 36 35 Financiën en cultureel Ondernemerschap 41 Huisvesting 41 ondernemerschap Prestatiedoelstellingen 41 39 Aanwinsten 42 Bijlagen Schenkers en bruikleengevers 48 42 Voorwoord at een jaar en wat een hoog bezoekcijfer: Met de komst van een hoofd Collecties W101.014 om precies te zijn. Ruim 50 % per 1 februari 2018 zullen deze plannen meer dan het aantal bezoekers van vorig jaar. voortvarend worden uitgevoerd. Het feit dat Een geweldige prestatie, vooral ook omdat de het museum nog altijd kampt met financiële gemiddelde toename van het museumbezoek in problemen als gevolg van de forse structurele Nederland 8,7% bedroeg. bezuinigingen in 2012 zullen we maar modieus als een ‘uitdaging’ typeren. Het is natuurlijk maar de vraag of deze aantallen in 2018 geconsolideerd kunnen De huisvesting ten slotte legde ook in het worden. Daar zullen we niettemin hard aan verslagjaar een groot beslag op de tijd. werken. De cijfers zijn in ieder geval een Bovendien frustreerde de onzekerheid op bemoedigende steun in de rug om de ingeslagen huisvestingsgebied de bedrijfsvoering in weg te vervolgen. Zoals beschreven in het hoge mate, met name op het gebied van “Hoofd in de Activiteitenplan 2017-2020 wordt deze weg investeringen in tentoonstellingen. Wetend vooral bepaald door enerzijds versterking van dat het Koninklijke Bibliotheek-complex het Kinderboekenmuseum als het gaat om binnen afzienbare tijd niet langer onderdak fysieke exposities en anderzijds door uitbouw kan bieden aan het museum is uitgezien naar wolken, voeten van het Literatuurmuseum via het gelijknamige alternatieve huisvesting. Het oog is gevallen online literair platform. Dat online platform op een prachtig pand en de sterren staan mocht zich verheugen in een hoog aantal gunstig. In de eerste helft van 2018 zal duidelijk op de grond!” bezoekers. In totaal konden er in 2017 150.000 worden of alle overwegingen, berekeningen en bezoeken worden genoteerd. Niet eerder in de beraadslagingen niet voor niets zijn geweest. geschiedenis van het museum werd de collectie Als de plannen door kunnen gaan, betekent zo succesvol naar de ogen, oren en het hart van dat overigens dat het museum niet eerder het publiek gebracht. dan in het eerste kwartaal van 2021 van adres wijzigt. Dat is dan wel een droomadres. Die tijd De organisatie is er ook in 2017 in geslaagd is hard nodig om een geheel nieuw museaal belangrijke schrijvers- en illustratoren- concept neer te zetten, niet alleen op basis van archieven te verwerven, ondanks het ontbreken spectaculaire plannen, maar ook gegrondvest van een structureel aankoopbudget. Op op een degelijk financieel-zakelijk fundament. het gebied van het collectiebeheer werden Hoofd in de wolken, voeten op de grond! er diverse beleidsdocumenten voltooid, zoals een digitaliseringsplan. door Aad Meinderts, directeur 5 Archief Archief eer dan 7.000 schrijvers en illustratoren Aanwinsten Mhuizen in het archief, dat ruim 6 strek- kende kilometer documenten en objecten omvat. Van manuscripten tot liefdesbrieven, Zo kwam het Nederlands Literatuurmuseum en van familiekiekjes tot staatsieportretten en van Literatuurachief afgelopen jaar in het bezit van kinderboekenillustraties tot typemachines. het ‘pre-debuut’ van Gerard Reve: een bundel Alles is er te vinden. Afgelopen jaar groeide met tien gedichten die hij op zestienjarige deze collectie met een kleine 120 strekkende leeftijd schreef voor zijn jeugdvriendin. Ze zijn meter, zo’n 30 strekkende meter meer dan de Reves oudst bewaarde geschriften. Reve tikte de prognose. Deze groei is niet alleen kwantitatief tien gedichten uit op gelinieerde velletjes van indrukwekkend, maar ook kwalitatief. een schoolschriftje. Hij schonk de bundel op 10 maart 1940 aan Christina (‘Stien’) Amende. Dit meisje, dat net als Reve op het Vossius Gymnasium zat, deed hij, zo het verhaal wil, een schriftelijk huwelijksaanzoek, dat overigens vriendelijk werd afgewezen. Tien jaar na de dood van Aad Nuis verwierf het museum diens literaire nalatenschap. Nuis was dichter, literair criticus, wetenschappelijk medewerker, columnist en in 1994-1998 staatssecretaris van het ministerie van OCW. In het overgedragen archief bevinden zich diverse dossiers, onder andere gewijd aan Renate Rubinstein, Breyten Breytenbach en Friedrich Weinreb, foto’s en gedichten, essays en toespraken in handschrift of typoscript. Naast privé-correspondentie met zijn ouders en jeugdvrienden zijn er tal van brieven van onder meer Jeroen Brouwers, Chris J. van Geel, Maarten ’t Hart, Frans Kellendonk, Anton Koolhaas, Renate Rubinstein en Elly de Waard. Bijzonder zijn de drie schetsportretjes van de lange, bedacht- zame man die op het ministerie de bijnaam had ‘twee meter twijfel’. Nuis koesterde die bijnaam als geuzennaam. Boven: Aad Nuis. Handschrift van Anna Enquist. Onder: Cahier van Gerard Reve. 6 7 Archief Boven: Remco Campert door F. Harmsen van Beek, 1956. Midden: Brieven van Hein Boeken aan Willem Kloos. Onder: Illustraties van Margriet Heymans voor Annetje Lie in het holst van de nacht Op de avond van zijn derde sterfdag droeg de A. Alberts was, zo schrijft Graa Boomsma in Verder vonden in 2017 de literaire nalaten- Vroman Foundation het beeldende werk van zijn recente biografie, ‘een groot schrijver en schappen van onder meer Miep Diekmann, Leo Vroman over aan het museum. Vroman een bescheiden mens, die in ogenschijnlijk Jaap Harten en Evert Hartman hun weg was naast een van Nederlands bijzonderste openhartige vraaggesprekken toch zijn tong naar het Nederlands Literatuurmuseum en en veelzijdigste dichters, ook bioloog, achter zijn tanden hield’. Zijn oeuvre werd Literatuurarchief en werden (delen) van de joods, eigenzinnig, nieuwsgierig en geestig. in het jaar van zijn overlijden bekroond met literaire archieven van J.M.A Biesheuvel, En begenadigd tekenaar. Het Nederlands de P.C. Hooft-prijs. In het verslagjaar werd Remco Campert, Judith Herzberg en Leon Literatuurmuseum en Literatuurachief aan de collectie van het museum Alberts’ de Winter aan de instelling overgedragen. beheerde reeds zijn literaire archief. Op nalatenschap toegevoegd, bestaande uit onder De organisatie verwierf vele brieven en Literatuurmuseum.nl was de aanwinst aan- andere handschriften, typoscripten, knipsels en correspondenties, waaronder kladbriefjes van leiding voor een nieuw verhaal over Vroman. diverse oorkondes van literaire prijzen. Voorts Menno ter Braak, brieven van Jan Engelman In deze digitale presentatie is Vromans literair vele losse (familie)foto’s en een fotoalbum. aan Lucebert, en van Gerard Reve aan Aya en beeldend archief in een thematische context Zikken, correspondentie tussen Hein Boeken geplaatst. Het prachtig geïllustreerde verhaal Ook werd in 2017 de omvangrijke collectie en Lodewijk van Deyssel en de zeer omvangrijke is tot stand gekomen in samenwerking met kinderboekenillustraties van de organisatie en innige briefwisseling tussen Frans Coenen Vromans biograaf Mirjam van Hengel en de uitgebreid, soms met enkele illustraties van en Clare Lennart. De iconografische collectie Vroman Foundation. bijvoorbeeld Fleur van der Weel of Rie Cramer, werd uitgebreid met onder meer een portret en soms met een heel archief. Zo droeg het van Remco Campert door F. Harmsen van Bijzonder is ook de literaire nalatenschap koningspaar van het Nederlandse prentenboek, Beek en S. Carmiggelt door Frank Lodeizen en van Lotte Ruting. Zij was een kunstenaar die Ingrid & Dieter Schubert, het overgrote deel de instelling verwierf voorts fotoalbums van onder andere boekomslagen voor De Bezige Bij van hun indrukwekkende archief over aan het Hans Lodeizen en het fotoarchief van Leo van ontwierp en de aankleding van het Boekenbal museum en ook Margriet Heymans, die in 1973 Velzen, dat prachtige schrijversportretten bevat verzorgde; zij was een graag geziene gast op de allereerste Gouden Penseel in ontvangst van onder meer C. Buddingh’, Jules Deelder, menig literair feest. Ook illustreerde zij Klein mocht nemen voor Hollidee de circuspony en Willem Frederik Hermans, Cees Nooteboom, TerReurspel (1946) van Jan G. Elburg, met later nog een voor Imme Dros’ Annetje Lie in het Christine Otten, Elly de Waard en Jan Wolkers. wie zij een jarenlange relatie onderhield. Tot holst van de nacht, heeft haar gehele illustratie- De collectie werd eveneens verrijkt met de het schitterende archief van Ruting behoren archief overgedragen aan het museum. handgeschreven gedichten ‘Een Liefde’ en jeugdtekeningen vanaf 1922 op losse bladen en ‘Zondagmorgen’ van Ed. Hoornik en een cahier in tekencahiers en met aquarelverf ingekleurde met het handschrift van ‘De gravin zonder neus’ ansichtkaarten uit circa 1925-1927. Voorts door Hella S. Haasse; tekencahiers, portrettekeningen, houtsneden deze opera in twee en etsen, ontwerpschetsen en illustraties voor bedrijven werd in boek omslagen voor werk