TÜRKİYE’DE ETNİK AYRIMCILIK RAPORU MAZLUMDER/GENEL MERKEZ İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği Mithatpaşa Caddesi No:62/4 Kızılay/Ankara Tel: 90 (312) 418 10 46- Faks: 90 (312) 418 70 93 Http:www.mazlumder.org.tr-E-Posta: [email protected] TÜRKİYE’DE ETNİK AYRIMCILIK RAPORU MAZLUMDER 1 İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin DayanışmaDerneği 1 MAZLUMDER (İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği), 28 Ocak 1991 tarihinde avukat, gaze- teci, yazar, yayıncı ve iş adamlarından oluşan elli dört kişilik bir grup tarafından kurulmuştur. Genel merkezi Ankara’dadır. Derneğin Ankara, Ağrı, Akyazı, Batman, Bursa, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, İstanbul, İzmir, Kay- seri, Kocaeli, Konya, Malatya, Sakarya, Sivas, Şanlıurfa, Uşak ve Van’da şubeleri bulunmaktadır. Ayrıca, Kütahya, Mersin, Adana, Kahramanmaraş, Samsun, Hakkari’de de temsilcilikleri vardır. Devletten, siyasal parti ve gruplar- dan bağımsız çalışan bir insan hakları örgütü olan MAZLUMDER, “Kim olursa olsun zalime karşı, mazlumdan yana” olma ilkesiyle, insan haklarını -ayrım gözetmeksizin, tüm insanlık için, çifte standartsız- savunmaya kararlı insanların ortak girişimi olma amacıyla çalışır. 4 SUNUŞ......................................................................................................................9 ÖNSÖZ ...................................................................................................................10 GİRİŞ.......................................................................................................................12 GENEL OLARAK AYRIMCILIK...........................................................................14 1.1.Ayrımcılığın Tanımı............................................................................................14 1.2.Ayrımcılık Türleri...............................................................................................14 1.2.1.Doğrudan ve Dolaylı Ayrımcılık.....................................................................16 1.3.Ayrımcılık İle İlgili Kavramlar...........................................................................19 1.4.Sosyal Bilimler Perspektifi Ve Ayrımcılığın Önlenmesi....................................23 1.5.Ayrımcılığın Ülkemizde Algılanışı Ve Yurttaşlık Sorunu..................................27 TÜRKİYE’DE ETNİK AYRIMCILIĞIN TARİHİNE KISA BİR BAKIŞ..............32 Cumhuriyet Dönemi Irklara Yaklaşım Ve Kürt Meselesi.........................................33 2.1.1.Türkiye’de yaşayan etnik gruplar....................................................................34 2.1.2.Kürt tarihi........................................................................................................35 2.1.2.1. Kürtler:........................................................................................................37 2.1.2.2.Mezopotamya ve Kürtler-Subaru Krallığı....................................................37 2.1.2.3. Etimoloji......................................................................................................38 2.1.2.4.Dil................................................................................................................39 2.1.2.5.Kürtçe Konuşulan Bölgeler..........................................................................40 2.1.2.6.Kaynaklarda Kürdistan ve Yönetimler..........................................................41 2.1.2.7.Taşra idaresi.................................................................................................41 2.1.2.8.Kürt Edebiyatı..............................................................................................43 2.1.2.9.Din...............................................................................................................45 2.2.Yakın Tarihte Kürtler Ve Kürt İsyanları.............................................................45 2.2.1. “Şeyh Said İsyanı:..........................................................................................48 2.2.2.Çaresi Sürgün:.................................................................................................48 2.2.3.Ağrı’nın Tedavisi Zilan Deresi:......................................................................48 2.2.4.Sivas Kampı:..................................................................................................50 2.2.5.Kürtlere Özerklik Sözü Verildi Mi?................................................................50 2.2.6.Amasya Protokolü:..........................................................................................50 2.2.7.Irk Hukuku:......................................................................................................50 2.2.8.İzmit Basın Konferansı:...................................................................................51 2.3.Kürt Meselesi Bağlamında Sayısal Veriler:.......................................................53 2.4.Yakın Ve Büyük Bir Tehlike: Toplumsal Linç Girişimleri Ve Türk-Kürt Çatışması:................................................................................................................54 2.5.Cumhuriyet Dönemi Azınlık Kavramı Ve Azınlıklar:.......................................59 2.5.1.Tarih Boyunca Azınlık Kavramı.....................................................................59 5.2.Türkiye’de Azınlık............................................................................................60 2.5.2.1.İlgili Anayasa Mahkemesi ve Siyasal Parti Kapatma Kararları...................64 2.5.2.2.Yargıtay’ın ve Danıştay’ın İlgili Kararları...................................................65 2.5.2.3.Kuramsal Neden: Türkiye Cumhuriyeti’nde Alt-Üst Kimlik İlişkisi...........66 2.5.2.4.Tarihsel ve Siyasal Neden: Sevr Sendromu.................................................67 2.6.Avrupa Müktesebatında Azınlıklar Ve Hakları..................................................70 2.7.Türkiye’de Etnik Köken Konulu Araştırmalar...................................................71 3.TANIKLIKLAR IŞIĞINDA ETNİK AYRIMCILIK ÖRNEKLİKLERİ 3.1.Kürtlerin Uğradığı Etnik Ayrımcılık Ve Mağduriyetler......................................77 3.1.1.Mazlumder Heyetinin Yapmış Olduğu Görüşmeler........................................80 3.1.1.1.Tevkürd Derneği kurucusu İbrahim GÜÇLÜ ile Mazlumder heyetinin 10.05.2008 tarihinde yaptığı görüşme:.....................................................................80 3.1.1.2. Diyarbakır Sur Belediye Başkanı iken görevden alınan Abdullah Demirbaş 5 ile 12.05.2008 tarihinde Mazlumder Heyetinin yaptığı görüşme:...........................85 3.1.1.3. İzmir’de Bulunan Eşit Özgür Yurttaş Derneği Yetkilileri ile Mazlumder Heyetinin 30.05.2008 tarihinde yaptığı görüşme:....................................................93 3.1.1.4. Mazlumder Heyetince, İzmir Kadifekale semtinde yaşayan ve sokakta, rastgele seçilen 55 yaşındaki Şükriye Mencik ile yapılan görüşme:.......................96 3.1.1.5. Mazlumder Heyetince, İzmir Kadifekale semtinde yaşayan ve sokakta, rastgele seçilen, evli ve 8 çocuk sahibi Türkan IŞIK adlı, 40 yaşında, işsiz, kadın vatandaşla yapılan görüşme:....................................................................................96 3.1.1.6. Mazlumder Heyetinin tarafından Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) yöneticilerinden Coşkun ÜSTERCİ ile yapılan görüşme:.......................................97 3.1.1.7. Mazlumder Heyeti Tarafından, Demokratik Toplum Partisi İzmir İl Başkanı Nametullah EPÖZDEMİR İle İl Başkanlığı Binasında, 16.06.2008 Tarihinde Yapılan Görüşme:..................................................................................................................98 3.1.1.8. Mazlumder Heyetin Tarafından, Eğitimsen Yönetim Kurulu üyesi ve İzmir Barosu’na bağlı avukat olan Ali AYDIN ile yapılan görüşme:................................101 3.1.1.9. Mazlumder Heyeti Tarafından, Demokratik Toplum Partisi Mersin İl Başkanlığında İl Başkanı Filiz Yılmaz ve Yürütme Kurulu üyelerinden Cemil İnci İle 24.05.2008 Tarihinde Yapılan görüşme:................................................................103 3.1.1.10. Mazlumder Heyeti Tarafından, Van İlinde İkamet Etmekte Olan İsmi Bizde Saklı Bir İşadamıyla Yapılan Görüşme:..................................................................104 3.1.2.Kürt Göçü, Sonuçları Ve Ayrımcılık Şikâyetleri...........................................104 3.1.2.1.Mazlumder Heyeti Tarafından, İstanbul GÖÇ-DER Merkezinde Yönetim Kurulu Başkanı Şefika GÜRBÜZ ile 04.07.2008 tarihinde yapılan görüşme:................................................................................................................106 3.1.2.2. Mazlumder Heyeti Tarafından, Akdeniz’e Göç Edenler Bilim-Kültür-Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği (AKDENİZ GÖÇ-DER) Başkanı Selahattin Demir Ve Yönetim Kurulu Üyeleriyle Dernek Genel Merkezinde, 24.05.2008 Tarihinde Yapılan Görüşme:...................................................................................107 3.1.2.3. Mazlumder Heyeti Tarafından, Göç-Der İzmir Şubesi Yöneticileri İle 10.06.2008 Tarihinde Yapılan Görüşme:................................................................108 3.1.2.4. Mazlumder Heyeti Tarafından, Karabağlar Eski Çamlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği Başkanı Osman Doğan Ve Dernek Yöneticileri İle Dernek Merkezinde 30.05.2008 Tarihinde Yapılan Görüşme:......................................................................................................................124 3.2.Lazların Uğradığı Etnik Ayrımcılık Ve Mağduriyetler.....................................138 3.2.1. Genel Durum:...............................................................................................138