PISMO POLSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYRODNIKÓW IM. KOPERNIKA WYDAWANE PRZY WSPÓŁUDZIALE: AKADEMII GÓRNICZO-HUTNICZEJ, MINISTERSTWA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO, POLSKIEJ AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI TOM 118 KWIECIEŃ – MAJ – CZERWIEC 2017 ZESZYT 4–6 ROK 135 2640–2642 PAMIĘCI PROFESORA JERZEGO VETULANIEGO Stanisław Knutelski, Barbara Morawska-Nowak, Irena Nalepa, Ryszard Tadeusiewicz, Elżbieta Pyza, Maria Śmiałowska (Kraków) Jerzy Adam Gracjan Vetulani (ur. 21 stycznia ... jeśli sobie nieświadomie postanowię, iż przejdę 1936 w Krakowie, zm. 6 kwietnia 2017) psycho- przez jezdnię, może to – jak i inne działania – skoń- farmakolog, neurobiolog, biochemik, profesor czyć się katastrofą. Bo co, jeśli na tej drodze w ostat- nauk przyrodniczych, członek Polskiej Akademii niej sekundzie pojawi się samochód? ... Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności. (Marcin Rotkiewicz: Mózg i błazen. Rozmowa z Jerzy Vetulanim. Wołowiec 2015, s. 128) W czwartek 6 kwietnia 2017 w godzinach wie- czornych zmarł w wieku 81 lat prof. dr hab. Jerzy Ve- tulani. Stało się to w Centrum Urazowym Medycyny Ratunkowej i Katastrof Krakowskiego Szpitala Uni- wersyteckiego. W szpitalu przebywał od czwartku 2 marca 2017, po tym, jak został potrącony przez sa- mochód i odniósł poważne obrażenia, wracając pie- chotą z Instytutu Farmakologii PAN ulicą Zielony Most do pętli tramwajowej w Bronowiczach. Odszedł od nas wybitny naukowiec, nauczyciel akademicki i przyjaciel młodzieży oraz populary- zator nauki i nasz dobry Kolega i przyjaciel. Profe- sor Vetulani związany był od wielu lat z Oddziałem Krakowskim Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika (PTPK) i był jego wiceprezesem w latach 1984–2016. Za zasługi dla tego Towarzy- stwa prof. Vetulani otrzymał Złotą Odznakę w 1986 r., a w 1996 r. został jego członkiem honorowym. Związany był też przez lata z wydawanym przez PTPK czasopismem popularno-naukowym Wszechświat, najstarszym polskim czasopismem popularyzującym wiedzę przyrodniczą. Działalność 88 ARTYKUŁY Wszechświat, t. 118, nr 4 ̶ 6 /2017 popularyzatorska prof. Vetulaniego miała swoje po- profesorem Małopolskiej Wyższej Szkoły im. J. Die- czątki w latach 60. XX w., gdy zaczął publikować tla, gdzie prowadził zajęcia z kosmetologii w aspek- artykuły przyrodnicze i drobne notki edukacyjne cie neurobiologicznym. w tym czasopiśmie. Później, w 1981 roku, został re- Największą pasją życiową pana Profesora była daktorem naczelnym Wszechświata i pełnił tę funkcję chyba popularyzacja nauki, której był niemal cał- do 2002 r. Przez kolejne lata (od 2003 do kwietnia kowicie oddany. Już w latach 60. XX w. publikował 2011) był przewodniczącym, a następnie (do chwi- krótkie teksty w najstarszym czasopiśmie polskim li tragicznej śmierci) wiceprzewodniczącym jego Wszechświat, poświęconym upowszechnianiu wiedzy Rady Redakcyjnej. Bez przesady można powiedzieć, przyrodniczej. Swoje artykuły podpisywał z reguły że przeprowadził to czasopismo przez trudne czasy. własnym imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem Najpierw okres stanu wojennego, a następnie przez J. Latini, prawdopodobnie na cześć swojej mamy Ire- najtrudniejszy dla tego typu towarzystwa naukowe- ny z domu Latinik. Potem w 1981 r. został redaktorem go okres transformacji ekonomicznej w latach 90. tego czasopisma i funkcję tę pełnił ponad 20 lat do XX w. Mariaż prof. Vetulaniego z Wszechświatem 2002 r. O nauce profesor Vetulani potrafił pisać i mó- trwał nieprzerwanie do ostatnich dni jego życia. Do wić w przystępny i pasjonujący sposób, jak mało kto, końca pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Rady a na jego odczyty, wykłady i pogadanki przychodziły Redakcyjnej czasopisma i współredagował dział zawsze tłumy osób, czy to podczas spotkań wtorko- Wszechświat przed 100 laty, przemianowany potem wych (raz w miesiącu) Oddziału Krakowskiego PTP na Wszechświat sprzed wieku. Są w nim przytaczane im. Kopernika, czy w trakcie współorganizowanego fragmenty XIX-wiecznych tekstów opublikowanych przez nasze Towarzystwo i Uniwersytet Jagielloński na łamach tego czasopisma w różnych latach. corocznego cyklu „Tygodnia Mózgu” w Krakowie, Był profesorem nauk przyrodniczych (psychofar- gdzie 18 marca br. miał wygłosić wykład pt. „Neuro- makolog, neurobiolog, biochemik), kierownikiem biologiczne podstawy altruizmu i współpracy”. Nie- Zakładu Biochemii (1976–2006), zastępcą dyrektora stety leżał już w tym czasie w szpitalu, po wypadku, ds. naukowych (1994–2001), a od 2002 wiceprze- ale treść wykładu przeczytać możemy w numerze 1–3 wodniczącym Rady Naukowej Instytutu Farmako- Wszechswiata (tom 18, 2017), obok innych wykła- logii PAN w Krakowie, a także członkiem Polskiej dów z Tygodnia mózgu. W innych okolicznościach Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności chętnie też spotykał się z młodzieżą szkół średnich oraz doktorem honoris causa Śląskiego Uniwersytetu i akademicką, jak również ze starszymi osobami na Medycznego i Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, uniwersytetach trzeciego wieku, itp., a jego „najfaj- a także członkiem honorowym Indian Academy of niejszą publicznością”, jak mówił, były dzieci, które Neuroscience. Był autorem kilkuset publikacji na- „mają bardzo żywe umysły i zadają najfantastyczniej- ukowych o zasięgu międzynarodowym, współtwórcą sze pytania”. Dlatego chętnie przychodził do nich na hipotezy β-downregulacji jako mechanizmu działania „Uniwersytet Dzieci” i do szkół podstawowych. Zna- leków przeciwdepresyjnych i jednym z najczęściej ny był najbardziej z wykładów popularnonaukowych cytowanych naukowców polskich w dziedzinie bio- poruszających najczęściej tematykę funkcjonowa- medycyny. Jego dorobek naukowy obejmuje ponad nia ludzkiego mózgu oraz zależności pomiędzy 240 prac oryginalnych, kilkanaście prac przeglądo- neurobiologią a różnymi aspektami społecznymi wych, ponad 100 prac popularno-naukowych, liczne i kulturowymi. Wiedzę neurobiologiczną promował recenzje książek naukowych oraz inne opracowania też przez liczne wywiady lub felietony i pogadanki i drobne notki popularyzatorskie oraz prawie 280 pu- w różnego rodzaju mediach, a także przez estradę, blikowanych abstraktów zjazdowych. Jest także auto- np. wraz z krakowskim piosenkarzem i poetą Lesz- rem lub współautorem 7 książek. kiem Długoszem wystawiali koncert „Rozumie mój Za swoją wybitną pracę naukową otrzymał wie- – pieśń i poezja z komentarzem neurobiologicznym”. le znakomitych nagród, w tym w 1983 r. Między- Za całokształt działalności popularyzatorskiej profe- narodową Nagrodę Anna Monika II klasy za bada- sor Vetulani uzyskał wiele nagród, w tym w 2012 r. nia nad mechanizmami działania elektrowstrząsu. nagrodę specjalną VIII edycji konkursu „Populary- Profesor Jerzy Vetulani przez lata był związany zator Nauki” organizowanego przez Ministerstwo z wieloma uczelniami wyższymi Krakowa, gdzie Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz PAP, w 2014 r. regularnie wykładał na kierunkach medycznych został Człowiek Roku 2013 „Gazety Krakowskiej”. Collegium Medicum oraz w Instytucie Psychologii Najbardziej jednak trwałym świadectwem jego pasji Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także na popularyzującej wiedzę naukową jest jego ogromny Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II. Był również dorobek książkowy, w tym: „Dzień dzisiejszy i jutro Wszechświat, t. 118, nr 4 ̶ 6/2017 ARTYKUŁY 89 neurobiologii”, „Jak usprawnić pamięć”, czy „Piękno Pedagogicznej. Jednym z 32 kolegów był Jurek Ve- neurobiologii”. W 2011 r. profesor został laureatem tulani, ponadto w klasie było 6 dziewcząt. Jurek Nagrody Krakowska Książka Miesiąca za publikację dał się nam zapamiętać z wygłaszanych pogadanek „Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice”. o motylach, notatki wyciągał zza pazuchy. Byliśmy Profesor był też osobowością sceniczną, konfe- też wówczas na wyjeździe w Sidzinie koło Jordano- ransjerem i jednym ze współtwórców Piwnicy pod wa, już późną jesienią (dzisiaj zwie się taki pobyt zie- Baranami (1954–1961), a także działaczem opozycji loną szkołą) i taki wyjazd jeszcze bardziej zintegro- demokratycznej w okresie PRL, a od 1980 członkiem wał uczniów VII i VIII klasy. Ćwiczeniówka to była NSZZ „Solidarność”. W 2002 r. kandydował na pre- naprawdę wspaniała szkoła. zydenta Krakowa w wyborach samorządowych. Zo- stał odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W Zmarłym tracimy wybitnego uczonego, znako- mitego neurofarmakologa i neurobiologa oraz świet- nego popularyzatora nauki, wieloletniego członka Pol- skiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. Pogrzeb Profesora Vetulaniego odbył się 18 kwiet- nia 2017 na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, gdzie został złożony do grobu w Aleji Zasłużonych. Dnia 9 maja 2017 r odbyło się w Instytucie Zoolo- gii i Badań Biomedycznych UJ, ul.Gronostajowa 9, spotkanie poświecone pamięci zmarłego, na którym zabrały głos osoby związane od lat z profesorem Ryc. 1. Jerzy Vetulani z różnych okresow swego naukowego zycia. Zdję- Vetulanim: dr hab. Stanisław Knutelski, sekretarz cia z archiwum profesor Ireny Nalepy będące częścią kolażu złożonego z 80 zdjęć i zatytułowanego "80 twarzy na 80-te urodziny". Wykonany Rady Redakcyjnej Wszechświata, pracownik Instytu- przez koleżankę Martę Kowalską, był prezentem urodzinowym dla Profe- tu Zoologii i Badań Biomedycznych UJ, wieloletni sora od Zakładu Biochemii Mózgu. Zdjęcie pierwsze od lewej w górnym współpracownik i autor Wszechświata; prof. dr hab. rzędzie zostało wykonane w czasach dzialania w Solidarności, w latach 80. XX wieku. Irena Nalepa, przewodnicząca Rady Redakcyjnej Wszechświata oraz wieloletnia współpracowniczka Rodzina Vetulanich przybyła do Polski ok. 250 z Instytutu Farmakologii PAN i