I T. C. SÜLEYMAN DEM İREL ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ TAR İH ANAB İLİM DALI XV-XVI. YÜZYILLARDA MENTE ŞE, HAM İD VE TEKE SANCA ĞI YÖRÜKLER İ DOKTORA TEZ İ Serkan SARI Tez Danı şmanı: Prof. Dr. FAHRETT İN TIZLAK ISPARTA, 2008 II III ÖZET XV-XVI. YÜZYILLARDA MENTE ŞE, HAM İD VE TEKE SANCA ĞI YÖRÜKLER İ Serkan SARI Süleyman Demirel Üniversitesi, Tarih Bölümü Doktora Tezi, 417 sayfa, A ğustos, 2008 Danı şman: Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK Bir kavram olarak Yörük kelimesi, Türklerin Anadolu’ya akmaya ba şlamaları ve aynı zamanda yerle şik hayata hızla yönelmeleri ile ortaya çıkmı ştır. Eski geleneksel tarzını devam ettirmek isteyen Türkmen gurupları bu adla adlandırılmaya ba şlanılmı ştır. Yörüklü ğü, yalnızca üretim tarzına ba ğlı olarak, konargöçer hayatı devam ettiren guruplar olarak nitelendirmek meselenin tam anlamıyla anla şılmasına imkan vermez. Bunlar, yüz yılların geli ştirdi ği bir anlayı ş ve hayat tarzını devam ettiren guruplar olarak görülmelidir. Elbette ki Yörükler için hayvanları ve onlar için verimli otlaklar bulmak olmazsa olmaz şartların ba şında gelir; ama Yörüklü ğü yalnızca bu boyutla alakalı bir mesele olarak görmek Yörüklerin hayat tarzını tam olarak açıklamaz. Konargöçer hayat Yörüklü ğün önemli bir hususiyetidir. Lakin bu gün bile yıllardır konargöçerli ği bırakmı ş fakat Yörüklü ğünü unutmamı ş guruplar bulmak mümkündür. Bilindi ği üzere Osmanlı’nın uyguladı ğı tımar sisteminde topra ğı işleyen reayanın göç etmesine müsaade edilmemi ştir. Göç edenlere ise çift bozan resmi gibi cezalar verilmi ştir. Böyle bir yapı içerisinde Yörüklerin durumu ilgi çekicidir. Çalı şmalarımızda Yörük cemaatlerinin azımsanmayacak nüfuslara sahip oldukları görülmektedir. Öyle ki ço ğu zaman bir Yörük cemaatinin nüfusu o bölgedeki birçok köyden daha büyük olabilmektedir. Kalabalık gurupların hayvanlarıyla birlikte bir yerden ba şka bir yere göç etmesi elbette ki ekonomik ve sosyo-kültürel açıdan önemli sonuçlar do ğurmu ştur. Osmanlı’nın bu gurupları yerle ştirebilmek için giri şti ği büyük gayretlere karşı Yörüklerin amansız direni şleri, sadece yerle şik veya konar-göçer üretim tarzı IV arasındaki seçimlerle alakalı bir olay de ğildir. İran’da kurulan Safevi Devleti’nin etkileri, gerek bu devletin kurulu şundaki Yörük cemaatlerinin etkisi gerek ise daha sonraki Osmanlı-Safevi mücadelelerindeki tutumları da meseleye eklendi ğinde, sorunun yalnızca bir üretim tarzı tercihi ile alakalı bir durum olmadı ğı görülecektir. Anahtar Kelimeler: Yörük, Hamid, Mente şe, Teke, Konargöçer….. V ABSTRACT İN XIV-XVI. CENTUR İES, YORUK OF MENTE ŞE, HAM İD AND TEKE SANJAKS Serkan SARI Süleyman Demirel University, Department of History Ph. D, 417 pages, February, 2008 Supervising Professor : Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK Concept of Yoruk have appeared when Turks began to fit in Anatolia and went towards live style of endemic . Turkomans groupes that wanted make traditional style continue have been begun called by this name. Describing being groups that they continue live being nomadic, do not make to be understood of issue possible. They must received being groups that they cotinue life style and a understanding which devoloped by years.Certainly, their animals and pasture (for grazing animals) are important for Yoruks but, to look at problem from this point do not explain live style of Yoruks. Life style of nomadic is a important feature for Yoruks. To find groups that left life style of nomadic but not forgot Yorukness is possible. Such as be known, farmer is left to migrate in the Ottoman Empire. People migrated are punished. İn like a structure, situation of Yoruks is intersting. İn my study, it is saw that groups of Yoruks have extermely population. To migrate of crowd groups is important economic and socio-cultural points. Whole efforts of Ottoman Empire for fit in this groups to the contrary cruel resistance of Yoruks is not a phenomenon related to their preference among life style nomadic and endemic. Key Words: Yoruk, Hamid, Mente şe, Teke, Nomadic ... VI I İÇİNDEK İLER İÇİNDEK İLER ..........................................................................................................I KISALTMALAR.....................................................................................................VI ÖNSÖZ................................................................................................................... VII KONU VE KAYNAKLAR.....................................................................................IX I. KONU............................................................................................................................................. IX II. KAYNAKLAR ............................................................................................................................. XI 1. AR Şİ V KAYNAKLARI ............................................................................................................ XI 1.1 TD 14 ....................................................................................................................................... XI 1.2 TD 30 ......................................................................................................................................XII 1.3 TD 39 .....................................................................................................................................XIII 1.4 TD 51 .....................................................................................................................................XIII 1.5 TD 61 .....................................................................................................................................XIII 1.6 TD 107 .................................................................................................................................. XIV 1.7 TD 121 .................................................................................................................................. XIV 1.8 TD 176 .................................................................................................................................. XIV 1.9 TD 337 ....................................................................................................................................XV 1.10 TD 994 ..................................................................................................................................XV 1.11 TD 1082 ................................................................................................................................XV 1.12 MAD 14 .............................................................................................................................. XVI 1.13 MAD 253 ............................................................................................................................ XVI 2. TEL İF ESERLER.................................................................................................................... XVI GİRİŞ .................................................................................................................XVIII I. ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMES İ....................................................................................... XVIII 1. MENTE ŞE BEYL İĞİ ............................................................................................................XXV 2. HAM İDO ĞULLARI BEYLİĞİ VE ANTALYA ŞUBESİ....................................................XXX II. YÖRÜKLÜK VE TÜRKMENL İK KAVRAMLARI .....................................................XXXVII BİRİNC İ BÖLÜM MENTE ŞE SANCA ĞI YÖRÜKLER İ I. XV. VE XVI. YÜZYILLARDA MENTE ŞE SANCA ĞININ İDAR İ DURUMU ...................- 1 - II. MENTE ŞE SANCA ĞI YÖRÜKLER İ.................................................................................- 4 - 1. OTURAK BARZA...................................................................................................................- 4 - 2. İSKENDER BEY ...................................................................................................................- 11 - 3. KAYI CEMAAT İ...................................................................................................................- 17 - II 4. KIZILCA KEÇ İLÜ ................................................................................................................- 25 - 5. HORZUM CEMAAT İ ...........................................................................................................- 31 - 6. YAH Şİ BEY...........................................................................................................................- 39 - 7. KIZILCA BALKIC (BALIKCI) ............................................................................................- 43 - 8. GÜRE BARZA ......................................................................................................................- 48 - 9. GÜNE BARZA ......................................................................................................................- 57 - 10. KARACA KOYUNLU ........................................................................................................- 59 - 11. YAYLACIK.........................................................................................................................- 66 - 12. ALAYUNDLU.....................................................................................................................- 68 - 13.KÖSTEN...............................................................................................................................- 71 - 14. BAYA BOLU.......................................................................................................................-