Jaarverslag Stadsnatuurgebieden Maastricht 2015 Educatie I Voorlichting I Beheer I Advies Capucijnenstraat 21-C19 6211 RN Maastricht Tel: 043-3219941 Auteur: Lisa Op den Kamp & Cridi Frissen-Moors Layout: Lisa Op den Kamp Foto omslag: Lisa Op den Kamp: echte kamille, gallowayrunderen, Maaspunttoren, zoete kers Foto: Nigel Harle (Anna_Paulownaboom) Overige foto’s: Lisa Op den Kamp, Cridi Frissen en Olaf Op den Kamp INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE ..................................................................................................................... 1 INLEIDING .............................................................................................................................. 2 DEEL 1 RESULTATEN STADSNATUUR 2015 ........................................................................ 5 DEEL 2 MONITORINGSRESULTATEN ................................................................................. 21 MONITORINGSSYSTEMATIEK ......................................................................................... 21 GEBIEDEN ................................................................................................................................. 24 HOGE FRONTEN .............................................................................................................. 24 JEKERDALPARK ................................................................................................................ 37 REGENWATERVIJVER AMBY ......................................................................................... 46 NAZARETH SPOORZIJDE (WEST) ................................................................................... 54 WEIDE CAMPAGNE ........................................................................................................ 57 ZOUWDAL ......................................................................................................................... 61 NATUURTRANSFERIUM EN HONDENLOSLOOPGEBIED PIETERSBERG .................. 65 BERMEN: GROENE WIG AMBY ..................................................................................... 74 VESTINGWERKEN – MUUR LANGS DE MAAS (OOSTOEVER) ................................ 77 LITERATUUR ............................................................................................................................ 82 1 INLEIDING Meer ecologisch groenbeheer Gemeente Maastricht werkt aan de ecologische kwaliteit van het stadsgroen. De laatste jaren is het aantal gebieden, die ecologisch beheerd worden uitgebreid, met bijvoorbeeld het natuurtransferium op de Pietersberg. CNME Maastricht en regio voert voor de gemeente Maastricht het ecologische onderhoud van een 23 natuurgebieden in Maastricht uit. Vaak liggen deze gebieden echt in de buurten en wijken. En daarmee werken de gemeente en het CNME samen aan kwalitatief groen in de buurten. Hierbij gaat het bijvoorbeeld over het onderhoud van de oude stadsmuren, met respect voor de aanwezige muurflora en het bekende Jekerdalpark waar een mooi bloemrijk uitloopgebied voor de stad is ontstaan. Van alle deze stadsnatuurgebieden zijn door gemeente Maastricht streefbeelden bepaald (Hornman-Voesten, M. 2012). In een bestek zijn alle beheermaatregelen opgenomen om toe te werken naar de streefbeelden. De omschrijving van streefbeelden en doelsoorten is te vinden in het ‘Handboek streefbeelden voor natuur en water in Limburg’ (Provincie Limburg, 2002). In dit monitoringsverslag worden per gebied, monitoringsgegevens en kort de resultaten weergegeven. Impuls aan de biodiversiteit Op verschillende manieren is er een impuls gegeven aan de biodiversiteit in de stadsnatuurgebieden. Het ecologisch beheer is gericht op het verder ontwikkelen van de natuurwaarden. In sommige gevallen wordt dit proces een stuk geholpen, door bijvoorbeeld een gebied in te zaaien met lokaal bloemenmaaisel, of door inheemse bloembollen te planten. Zo zijn in 2015 het Geusseltpark, de Kanjelzone en de oevers van de Jeker in het stadspark ingezaaid. Verder zijn er bloembollen, zoals daslook en wilde narcis ingebracht in het Jekerdalpark en het Stadspark. Bij het natuurtransferium zijn er in de schanskorven wilde (muur)planten, zoals bergsteentijm en glaskruid ingebracht om de korven te verlevendigen. En bij Chateau Jerusalem is een insectenhotel 2 gerealiseerd. In 2015 werd tevens door de gemeente Maastricht een uniek nieuw leefgebied voor de muurhagedis gerealiseerd op de Belvédèreberg. Aandacht voor exoten CNME bestrijdt in bijna alle beheergebieden de aanwezige exoten, zoals Japanse duizendknoop, reuzenbereklauw, reuzenbalsemien. De Japanse duizendknoop komt voor in de Hoge Fronten, Jekerdalpark, Zouwdal, Stadspark en grondwal de Heeg. De bestrijding verloopt succesvol, al zal de bestrijding nog een aantal jaren gecontinueerd moeten worden. Enkel op grondwal de Heeg vindt nog geen bestrijding plaats. CNME maakte in 2015 een advies voor de gemeente over de bestrijding van de duizendknopen aanwezig bij de nieuw aangelegde Belvédèrelaan. En er werd aanvullend de bestrijding van de duizendknoop op een locatie aan de bunderruwe in Malberg uitgevoerd. Participatie – betrokkenheid bij de natuur Onderdeel van de beheerwerkwijze van CNME is, dat er altijd aandacht is voor betrokkenheid vanuit de bevolking. Zo is er een activiteitenprogramma stadsnatuur, met een gevarieerd aanbod van activiteiten in de verschillende gebieden, zoals fruitsnoei-workshop, beverwandeling, workshop insectenhotel, etc. De activiteiten zijn gericht op ‘activering’. We willen deelnemers graag enthousiasmeren om zelf aan de slag te gaan met natuur en duurzaamheid in Maastricht. In 2015 waren er vele natuurwerkdagen, en ook een groene fietstocht langs stadsnatuurgebieden in Maastricht. Schaapskuddes van Maastricht In 2015 werd er voor het eerst ook een aantal bermen aan de Via Regia begraasd. Tevens wordt weide Campagne nu ook door de grote stadskuddes begraasd. De stadskuddes begraasden in 2015 ook de graslanden bij het Milleniumbos, voor Stichting Limburgs Landschap. Beheer door schapenbegrazing heeft ten eerste een ecologisch doel: het verder ontwikkelen van de biodiversiteit van de graslanden. In de graslanden komen door de begrazing met en met meer bloemsoorten en diversiteit. De schaapskuddes zijn tevens een goed middel om burgers bij de natuur te betrekken, omdat veel mensen de dieren fascinerend en aantrekkelijk vinden. Dit gebeurt op verschillende manieren, bijvoorbeeld via de verkoop van lokaal, diervriendelijk en natuurlijk vlees (o.a. via Pura Loca, Preuve Festival en Chateau Maastricht). De schaapskuddes van Maastricht hebben in 2015 tevens geparticipeerd aan de voorstelling ‘De parade’ van Tout Maastricht. Ook zijn de kuddes te volgen via de facebookpagina van Sjoen graas. 3 Leve de biodiversiteit! 2015 was alweer een bijzonder zonnig jaar. Veel soorten in de stadsnatuurgebieden zijn warmteminnende soorten, met als beste voorbeeld de muurhagedis. Maar ook veel muurplanten, graslandsoorten en insectensoorten zijn gebaat bij zonnige en warme omstandigheden. In bijna alle gebieden is, door de monitoring een ontwikkeling te zien, waarbij de graslanden minder ruig worden en er meer plaats komt voor bloemen en bijzondere soorten. In de Hoge Fronten bleek bijvoorbeeld in het onderzochte gebied de ruigere vegetatie omgevormd naar marjoleinruigte of glanshavergrasland t.o.v. 5 jaar geleden. Ook werden er 29 soorten meer gevonden als 5 jaar geleden. Ook in het Jekerdalpark verschenen een aantal nieuwkomers, zoals de gulden en slanke sleutelbloem en de vleugeltjesbloem. Andere bijzondere soorten zoals bevertjes en klavervreter breidden zich uit in het park. Ook in de andere gebieden kwamen nieuwe soorten voor, zoals de beemdooievaarsbek op weide campagne en knolsteenbreek in het Zouwdal. Het natuurtransferium en hondenlosloopgebied werden dit jaar voor het eerst gemonitoord, waar bijvoorbeeld klavervreter en kantig hertshooi voorkomen. De totale populatie van de muurhagedis in de Hoge Fronten was in 2015 groter dan ooit geteld, in totaal 684 dieren. Alleen het aantal adulte (volwassen) dieren was afgenomen. Qua vlinders werden in 2015 weer het zeldzame klaverblauwtje en kaasjeskruiddikkopje waargenomen in het Jekerdalpark. In een wateropvangbekken aan de Schorsmolen in Heugem broedde dit jaar een paartje kleine plevier. In deel I van dit rapport is van alle stadsnatuurgebieden een beschrijving opgenomen over de bijzonderheden van de natuurwaarden, ontwikkelingen per gebied en evt. kansen en bedreigingen. In deel II zijn de monitoringssystematiek en monitoringsresultaten beschreven. 4 DEEL 1 RESULTATEN STADSNATUUR 2015 In 2015 werden in totaal 23 gebieden, met een oppervlakte van ca. 113,5 ha ecologisch onderhouden in opdracht van de gemeente Maastricht (zie Figuur 1 en Figuur 2). Een groot deel van de gebieden bestaat uit bloemrijke graslanden. Deze graslanden worden op dergelijke wijze beheerd, dat de soortenrijkdom kan toenemen. Hierbij is aandacht voor gunstige tijdstippen van maaien en begrazen, het goed afvoeren van het maaisel, en ook duidelijke fasering in de uitvoering. Maaibeheer wordt uitgevoerd met kleinschalige machines, die goed passen bij het kleinschalige karakter van de stadsnatuur, zoals een alpentrekker, maaibalk en bosmaaiers. De begrazing wordt door CNME ingehuurd. In 2015 trokken er 2 kuddes van 200 schapen door Maastricht. Bij de begrazing worden duidelijke keuzes gemaakt in planning, fasering en uitrastering. Tevens vindt er in natuurpark Nazareth begrazing met Gallowayrunderen plaats. Overige beheermaatregelen die worden uitgevoerd bestaan