View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk brought to you by CORE provided by Repository of the University of Rijeka SVEUČILIŠTE U RIJECI FILOZOFSKI FAKULTET Ana Žalac Običaji i kultura hrvatskih krajeva u udžbeničkoj literaturi za Hrvatski jezik (DIPLOMSKI RAD) Rijeka, 2017. SVEUČILIŠTE U RIJECI FILOZOFSKI FAKULTET Odsjek za kroatistiku Ana Žalac Matični broj: 0009062830 Običaji i kultura hrvatskih krajeva u udžbeničkoj literaturi za Hrvatski jezik (DIPLOMSKI RAD) Diplomski studij: Hrvatski jezik i književnost/Povijest Mentor: prof. dr. sc. Karol Visinko Rijeka, 2017. Sadržaj: 1. Uvod .................................................................................................................... 1 I. 2. Kultura i uloga kulture ............................................................................................ 3 2.1. Kulturni „mozaik“ ........................................................................................................... 3 2.2. Tradicijska kultura i kulturna baština .............................................................................. 4 3. Kultura hrvatskih krajeva – značajke hrvatske kulture .................................................. 5 3.1. Bogatstvo hrvatske kulture .............................................................................................. 5 3.2. Tradicijska kultura hrvatskih krajeva .............................................................................. 5 4. Hrvatska kultura i običaji u osnovnim školama Republike Hrvatske ............................... 7 4.1. Kultura i običaji hrvatskih krajeva u nastavi i udžbenicima Hrvatskoga jezika ............. 7 4.1.1. Načelo zavičajnosti ................................................................................................... 8 5. Hrvatska kultura i običaji u predmetima hrvatskih sveučilišta ..................................... 11 5.1. Hrvatska kultura i običaji u predmetima kroatističkih studija ....................................... 11 6. Nastavni plan i program ........................................................................................ 13 6.1. Nastavni plan i program za osnovne i srednje škole u Republici Hrvatskoj ................. 13 6.2. Nastavni plan i program Hrvatskoga jezika za osnovnu školu ...................................... 14 6.2.1. Hrvatska kultura i običaji u nastavnim jedinicama hrvatskoga jezika propisanima Nastavnim planom i programom 2006.............................................................................. 15 7. Udžbenici hrvatskoga jezika .................................................................................. 18 7.1. Udžbenik/čitanka književnosti ...................................................................................... 19 7.1.1. Književnometodički/literarni predložak ................................................................. 21 7.1.2. Metodički instrumentarij ......................................................................................... 22 7.2. Udžbenici iz hrvatskoga jezika ...................................................................................... 23 7.2.1. Lingvometodički predložak .................................................................................... 24 II. 1. Istraživanje .......................................................................................................... 26 1.1. Predmet istraživanja: ..................................................................................................... 27 1.2. Ciljevi istraživanja: ........................................................................................................ 27 1.3. Hipoteze istraživanja: .................................................................................................... 27 1.4. Uzorak istraživanja: ....................................................................................................... 28 1.5. Metoda rada ................................................................................................................... 28 2. Rezultati istraživanja ............................................................................................ 31 2.1. Udžbenici književnosti – tablični prikaz ....................................................................... 35 2.1.1. Književnometodički/literarni predlošci ................................................................. 37 2.1.2. Metodički instrumentarij ......................................................................................... 62 2.2. Udžbenici iz hrvatskoga jezika – tablični prikaz ......................................................... 151 2.2.1. Lingvometodički predlošci u udžbenicima iz hrvatskoga jezika .......................... 153 2.2.2. Cjelovite nastavne jedinice u udžbenicima hrvatskoga jezika ............................. 170 2.3. Kvalitativan i kvantitativan prikaz rezultata provedenog istraživanja: ....................... 174 2.4. Objašnjenje dobivenih rezultata istraživanja: .............................................................. 180 3. Zaključak ........................................................................................................ 181 4. Sažetak: Običaji i kultura hrvatskih krajeva u udžbeničkoj literaturi za Hrvatski jezik .. 184 5. Literatura: ...................................................................................................... 185 1. Uvod Od malih nogu moja velika ljubav bila je narodna tradicija – pjesme, plesovi, narodne nošnje i običaji moga kraja, Slavonije. Poseban užitak predstavljalo mi je slušati stare bake i djedove kako divane na starom slavonskom ikavskom govoru, kako se u svojim pričanjima sjećaju starih vremena i starih običaja i o njima govore s ponosom i suzom u oku. Polazak u školu samo je dodatno učvrstio strast i želju za širenjem znanja i očuvanjem narodne tradicije. A škola je postala iznimno važna u daljnjem razvijanju mojih interesa, šireći spoznaje i o narodnoj tradiciji, tj. običajima i ostalih hrvatskih krajeva. Posebno mjesto dobili su udžbenici iz hrvatskoga jezika i književnosti koji su pisanom riječi i slikom svjedočili hrvatsku kulturu i običaje. Prelazak u srednju školu značio je i sljedeće: rad i teme vezane za narodnu tradiciju bili su analizirani u puno manjoj mjeri, ali zahvaljujući nastavnici hrvatskoga jezika, otkrila sam novu strast. Ljepotu i ljubav prema svom hrvatskom jeziku i hrvatskoj književnosti. Slušajući, čitajući i analizirajući tekstove iz usmene književnosti te učeći o hrvatskim narječjima i zavičajnim govorima u nastavi jezika, stvari su se posložile. Postalo je jasno kako običaji, jezik i narodna i nacionalna književnost čine čvrstu vezu. Izbor u daljnjem školovanju bili su hrvatski jezik i književnost, a kao kruna školovanja izbor je teme diplomskoga rada koja se odnosi na običaje hrvatskih krajeva prisutne u udžbenicima za osnovnu školu, jer su upravo u njima ovi sadržaji, ili bi trebali biti, i najzastupljeniji. U dogovoru s mentoricom, prof. dr. sc. Karol Visinko, tema je prihvaćena, ali i produbljena na cjelokupnu kulturu hrvatskih krajeva, kojoj obilježja pronalazimo u osnovnoškolskim udžbenicima iz hrvatskoga jezika i književnosti predmetne nastave. Rad započinje uvodom, a završava sažetkom i popisom literature. Sam sadržaj rada podijeljen je na dva velika dijela, a unutar kojih je izvedena podjela na nekoliko poglavlja i potpoglavlja. Iza uvodnog dijela, slijedi prvi dio rada u kojemu se, na teorijskoj razini, po poglavljima donose podaci o kulturi i običajima na znanstvenoj razini; podaci o nastavnim predmetima/kolegijima na fakultetima hrvatskih sveučilišta, a na odsjecima (kroatistici) na kojima se poučava o kulturi i običajima hrvatskih krajeva. Kako se na temelju tih izvedbenih planova planiraju i izvode Nastavni planovi i programi za osnovne i srednje škole, sljedeći dio rada donosi prikaz Nastavnog plana i programa za osnovne škole s posebnim naglaskom na 1 Nastavni plan i program za Hrvatski jezik, a unutar njega na one nastavne jedinice koje uključuju običajne i kulturne sadržaje hrvatskih krajeva. Zatim se u radu prikazuju udžbenici s naglaskom na udžbenike iz hrvatskoga jezika i udžbenike književnosti. Slijede podaci o metodičkoj/didaktičkoj prilagođenosti kulture i običaja nastavnoj situaciji i njihovoj uključenosti u udžbenike hrvatskoga jezika i književnosti. Drugi dio rada ujedno je i najvažniji: odnosi se na provedeno istraživanje, tj. analizu odabranih udžbenika književnosti i jezika kojom se utvrđuje pojavnost sadržaja kulture i običaja hrvatskih krajeva. Istraživački dio počinje kratkim uvodom u istraživački dio, a iza kojega slijedi određivanje predmeta, ciljeva i hipoteza s kojima se ulazi u samo istraživanje, uzoraka na kojima će se istraživanje provoditi i objašnjavanjem metoda istraživanja. Rezultati istraživanja podijeljeni su na dva dijela: rezultate analize udžbenika književnosti i rezultate analize udžbenika iz hrvatskoga jezika, a donose se opisno i tabličnim prikazom te su kategorijalno podijeljeni. Istraživački dio završava donošenjem zaključka o ulozi sadržaja hrvatske kulture i običaja u nastavi i udžbenicima iz Hrvatskoga jezika i književnosti. Rad završava sažimanjem osnovnih odrednica, ciljeva i rezultata rada te popisom građe i udžbeničke literature na koju se ovaj rad pozivao. 2 I. 2. Kultura i uloga kulture Govoreći o kulturi govorimo o najvećim dosezima čovječanstva. Upravo je kultura, odnosno svi segmenti koji čine kulturu, a prema E. Tayloru riječ je o sklopu koji uključuje znanja, vjerovanja, umjetnost, moral, pravo,