SZKICE ARCHIWALNO-HISTORYCZNE ARCHIWUM PAŃSTWOWE W KATOWICACH SZKICE ARCHIWALNO-HISTORYCZNE nr 7 KATOWICE 2011 Komitet naukowy: prof. dr hab. Marek Czapliński, prof. dr hab. Edward Długajczyk, dr hab. Joanna Januszewska-Jurkiewicz , prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek Redaktor naczelny: Piotr Greiner Sekretarz naukowy: Sławomira Krupa Opracowanie redakcyjne: Grażyna Benduch Tłumaczenia: Łukasz Kansy (j. angielski), Joanna Czuma-Sitek (j. niemiecki) Opracowanie graficzne: Katarzyna Kwaśniewicz Współpartnerzy projektu wydawniczego: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Towarzystwo Przyjaciół Archiwum © Copyright by Archiwum Państwowe w Katowicach Wydanie I, Katowice 2011 ISSN 1508–275X Nakład 300 egzemplarzy Adres redakcji: Archiwum Państwowe w Katowicach, ul. Józefowska 104, 40–145 Katowice e-mail: [email protected] http://www.katowice.ap.gov.pl Skład: Frodo sp.j. Druk: D&D sp. z o.o. SPIS TREŚCI ARTYKUŁY I MATERIAŁY Barbara Kalinowska-Wójcik, Etapy uwłaszczenia gospodarstw chłopskich w majątku książąt Hohenlohe-Ingelfingen na przykładzie Koszęcina . 11 Jacek Kurek, „Lud, który nie ma ojczystej ziemi pod stopami, narodem być nie może”. Spór o patriotyzm w polskiej literaturze a postawy narodowe Ślązaków u progu XX wieku . 25 Grzegorz Bębnik, „Bo to my jesteśmy myśliwymi!” . Górnoślązacy w afrykańskich koloniach cesarstwa niemieckiego podczas I wojny światowej . 33 Michał Jarnot, Metodyka poszukiwań uczestników I wojny światowej z terenu gminy Brzeszcze w aktach sądowych Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Oświęcimiu . .43 Tomasz Hajewski, Rok 1945 w Archiwum Państwowym w Katowicach . 51 Adam Dziuba, Wzlot i upadek. Polska Partia Socjalistyczna w powiecie tarnogórskim w latach 1945–1948 . 59 Krzysztof Langer, Język propagandy w ustach władzy na ziemi raciborskiej w latach 1945–1956 – czyli obłuda w natarciu – w świetle archiwaliów Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Raciborzu . 79 Joanna Januszewska-Jurkiewicz, Józef Opacki – działacz niepodległościowy, wychowawca, organizator Archiwum w Gliwicach po II wojnie światowej . 93 Bogusław Tracz, Hipisi na obszarze województwa katowickiego (do połowy lat 70.) . 109 Bogusław Tracz, „Powstrzymać elementy spekulujące”. Działalność Wojewódzkiej Komisji do Walki ze Spekulacją w Katowicach (1981–1987) . 123 Ewa Stelmach, Organizacja kancelaryjno-archiwalna specjalistycznej poradni lekarskiej . 147 KOMUNIKATY Zdzisław Jedynak, Katarzyna Salomonowa i dwa dokumenty fundacyjne dla kościołów parafialnych w Bogucicach i w Mysłowicach z 1614 roku . 161 Piotr Greiner, Mapa warzywniaka pana na Pszczynie, księcia Friedricha Ferdinanda von Anhalt-Cöthen z 1805 roku . .165 Mirosław Węcki, „Alarm w powiecie…!”, czyli rozważania na temat totalitaryzmu i insektów . 171 SPRAWOZDANIA Sprawozdanie Dyrektora Archiwum Państwowego w Katowicach za 2010 rok (Piotr Greiner) . .181 IN MEMORIAM Bożena Husar, Zofia Rączka – historyk i archiwista, pracownik Archiwum Państwowego w Katowicach i Archiwum Państwowego w Krakowie . 197 Noty o autorach . 203 Publikacje Archiwum Państwowego w Katowicach 2010–2011 . 205 5 INHALTSVERZEICHNIS ARTIKEL UND MATERIALIEN Barbara Kalinowska-Wójcik, Die Etappen der Eigentumsverleihung der Bauernhöfe im Gut von Fürsten Hohenlohe-Ingelfingen auf dem Beispiel von Koschentin . 11 Jacek Kurek, “Das Volk, das kein Heimatland unter den Füßen hat, kann die Nation nicht sein”. Der Streit um Patriotismus in der polnischen Literatur und die Nationalstellungen der Schlesier bei der Schwelle des 20-sten Jahrhuderts . 25 Grzegorz Bębnik “Denn wir sind die Jäger!”. Die Oberschlesier in den afrikanischen Ansiedlungen des deutschen Kaiserreiches während der ersten Weltkrieges . 33 Michał Jarnot, Die Methodik der Suchen von den Teilnehmern des ersten Weltkrieges aus dem Bezirk der Brzeszcze Gemeinde in den Gerichtsakten des Staatsarchivs Kattowitz, Abteilung in Auschwitz . 43 Tomasz Hajewski, Das Jahr 1945 im Staatsarchiv Kattowitz . 51 Adam Dziuba, Der Aufflug und der Fall. Die Polnische Sozialistische Partei im Kreis Tarnowitz in Jahren 1945–1948 . .59 Krzysztof Langer, Die Propagandasprache im Mund der Macht auf dem Gebiet von Ratibor in Jahren 1945–1956 – also die Heuchelei im Angriff – im Licht der Archivalien des Staatsarchivs Kattowitz, Abteilung in Ratibor . 79 Joanna Januszewska-Jurkiewicz, Józef Opacki – der Unabhängigkeitsfunktionär, Erzieher, Veranstalter des Archivs in Gleiwitz nach dem zweiten Weltkrieg . .93 Bogusław Tracz, Die Hippies auf dem Gebiet der Woiwodschaft von Kattowitz (bis zur Hälfte der 70-er Jahre) . 109 Bogusław Tracz, “Die spekulierten Elemente abhalten”. Die Tätigkeit der Woiwodschaftskomission zum Kampf gegen die Spekulation in Kattowitz (1981–1987) . 123 Ewa Stelmach, Die Kanzleiarchivorganisation des Fachärztehauses . 147 MELDUNGEN Zdzisław Jedynak, Katarzyna Salomonowa und die zwei Stiftungsdokumente für die Pfarrkirchen in Bogutschütz und in Myslowitz aus dem Jahre 1614 . 161 Piotr Greiner, Die Landkarte des Gemüsegartens des Herrn auf Pless des Fürsten Friedrich Ferdinand von Anhalt-Cöthen aus dem Jahre 1805 . .165 Mirosław Węcki, “Der Alarm im Kreis…!”, also die die Überlegungen zum Thema Totalitarismus und Insekte . .171 BERICHTE Das Bericht des Direktors des Staatsarchivs Kattowitz fürs Jahr 2010 (Piotr Greiner) . 181 IN MEMORIAM Bożena Husar, Zofia Rączka – die Historikerin und Archivistin, die Beschäftigte im Staatsarchiv in Kattowitz und im Staatsarchiv in Krakau . 197 Noten über Autoren . 203 Publikationen des Staatsarchivs Kattowitz 2010–2011 . 205 6 TABLE OF CONTENTS ARTICLES AND MATERIALS Barbara Kalinowska-Wójcik, Stages of Granting Freehold to Peasant Farms in the Estate of Princes Hohenlohe-Ingelfingen on the Example of oszęcinK . 11 Jacek Kurek, ‘The people who do not have the native land under their feet cannot be a nation’.The Dispute over the Patriotism in the Polish Literature and National Attitudes of Silesians at the Threshold of 20th century . .25 Grzegorz Bębnik, ‘Because we are the hunters!’. Upper Silesians in African Colonies of the German Empire during the First World War . 33 Michał Jarnot, Methodology of Searching for the Participants of the First World War from the Brzeszcze District in the Judicial Records of the State Archives in Katowice, Oświęcim Department . 43 Thomas Hajewski, The Year 1945 in the State Archives in Katowice . 51 Adam Dziuba, The Rise and Fall. Polish Socialist Party in the Tarnowskie Góry Administrative District in the Years 1945–1948 . 59 Krzysztof Langer, The Language of the Propaganda Used by the Authorities of Racibórz District in theYyears 1945–1956 – or Hypocrisy Attacks – in the Light of the Records of the State Archives in Katowice, Racibórz Department . .79 Joanna Januszewska-Jurkiewicz, Józef Opacki – an Independence Activist , Educator, and the Organizer of the Archives in Gliwice after World War II. 93 Bogusław Tracz, Hippies in the area of the Katowice Province (until the first half of 1970s) . 109 Bogusław Tracz, ‘To Stop the Speculators’. The Activity of the Provincial Committee for Fighting Speculation in Katowice (1981–1987) . 123 Ewa Stelmach, Organization of Archives Administration of a Specialist Outpatient Clinic. 147 ANNOUNCEMENTS Zdzisław Jedynak, Katarzyna Salomonowa and two foundation acts for parish churches in Bogucice and Mysłowice from 1614 . 161 Piotr Greiner, The Lord of Pszczyna Friedrich Ferdinand von Anhalt-Cöthen’s Map of His Vegetable Garden. 165 Mirosław Węcki, ‘Alarm for the District…!’– deliberations on totalitarianism and insects . 171 REPORTS The report of the Director of the State Archives in Katowice for the year 2010 (Piotr Greiner) . 181 IN MEMORIAM Bożena Husar, Zofia Rączka – the historian and archivist, the employee of the State Archives in Katowice and Cracow . 197 The Authors . 203 Publications of The State Archives in Katowice 2010–2011 . .205 7 ARTYKUŁY I MATERIAŁY SZKICE ARCHIW A LNO -HI S TORYCZNE NR 7 (2011) BAR B ARA KALINOWS K A -WÓJCI K Etapy uwłaszczenia gospodarstw chłopskich w majątku książąt Hohenlohe-Ingelfingen na przykładzie Koszęcina1 Położony w południowej części powiatu lublinieckiego Koszęcin przez prawie cały XIX i połowę XX wieku stanowił centrum administracyjno-kulturalno-gospodarcze majątku książąt Hohenlohe-Ingelfingen. Jednak zanim w marcu 1819 roku dobra koszęcińskie i boronowskie zostały zakupione w imieniu nieletniego księcia Adolfa zu Hohenlohe-Ingelfingen, a następnie przekształcone w fideikomis, stanowiły wła- sność przedstawicieli różnych ważnych dla Śląska rodów2. W latach 1564–1576 wła- ścicielem dóbr lublinieckich – do których należał Koszęcin – był kanclerz księstwa opolsko-raciborskiego Mikołaj Lassota. Z tego okresu zachował się urbarz, który sta- nowi ważne źródło dostarczające informacji o wysokości obciążeń nałożonych na tu- tejszych chłopów3. W latach 1576–1578 majątek wydzierżawiał Jakub von Sparwe- in, a następnie Jan Kochcicki, który w 1585 roku zakupił go na własność. W rodzinie Kochcickich majątek pozostał aż do 1630 roku, kiedy to, w wyniku wsparcia przez Andrzeja Kochcickiego obozu protestanckiego, jego dobra: lublinieckie, kochcickie, kozielskie, boronowskie oraz koszęcińskie zostały skonfiskowane, a następnie objęte zarządem kamery we Wrocławiu4. W 1640 roku zostały spisane dwa urbarze, jeden obejmujący część z Lublińcem i Kochcicami, którą nabył Andrzej Cellary5 oraz drugi urbarz, w którym wyszczególniono niektóre powinności spoczywające na mieszkań- cach Koszęcina oraz okolicznych wiosek. Jak wynika z samego tytułu: „Urbarium der Herrschafft Koschentin, Wie viel der Unterthaner