vacat Warszawa 2015 Wydano nakładem Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego e-mail: [email protected] Recenzenci Prof. dr hab. Bernadeta Niesporek-Szamburska Prof. dr hab. Stanisław Dubisz Korekta Emilia Kolinko Projekt okładki Sławomir Trysiński Skład i łamanie Małgorzata Kula Copyright by Magdalena Trysińska Warszawa 2015 ISBN 978-83-64111-10-5 Druk i oprawa Zakład Graficzny Uniwersytetu Warszawskiego, zam. 1040/2015 SPIS TREŚCI Wprowadzenie .......................................................................... 9 CZĘŚĆ I. KONTEKST TEORETYCZNY Rozdział 1. Rodzina jako podstawowa grupa społeczna ..................... 21 1.1. Funkcje rodziny ................................................................. 23 1.2. Ewolucja rodziny ............................................................... 24 1.3. Role pełnione w rodzinie ..................................................... 26 1.4. Medialny obraz rodziny współczesnej ..................................... 27 Rozdział 2. Role rodzicielskie − kontekst kulturowo-pedagogiczny ....... 31 2.1. Rola matki ....................................................................... 32 2.2. Rola ojca ......................................................................... 35 2.3. Postawy rodzicielskie − typologia ........................................... 39 Rozdział 3. Wybór dyscypliny i metody badawczej ............................ 44 3.1. Podstawowe pojęcia ........................................................... 52 3.1.1. Rozmowa i dialog ...................................................... 52 3.1.2. Rola społeczna i status społeczny ................................... 58 3.1.3. Sytuacja komunikacyjna ............................................... 61 3.1.4. Strategie komunikacyjne .............................................. 62 3.2. Akty mowy − typologia ........................................................ 63 3.2.1. Akty mowy o funkcji informowania ................................ 69 3.2.2. Akty mowy o funkcji nakłaniającej ................................. 71 3.2.3. Akty mowy o funkcji rozstrzygającej ............................... 80 3.2.4. Akty mowy o funkcji wyrażania emocji ............................ 84 CZĘŚĆ II. MATERIAŁ BADAWCZY I JEGO ANALIZA Rozdział 4. Charakterystyka materiału badawczego. MiniMini+ i Cartoon Network − stacje tematyczne dla dzieci ....................................... 97 Rozdział 5. Postawy rodzicielskie w filmach animowanych dla dzieci .... 108 5.1. Postawa autorytarna vs. postawa autorytatywna ......................... 110 5.1.1. Akty mowy o funkcji nakłaniającej ................................. 111 5.1.1.1. Akty żądania i polecenia w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy autorytatywną i autorytarną .... 111 − Akty polecenia w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę autorytatywną ....................................... 112 6 Spis treści − Akty żądania i polecenia w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę autorytarną ........................... 119 − Akty żądania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę autorytatywną .......................................... 123 5.1.1.2. Akty groźby i ostrzeżenia w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy autorytarną i autorytatywną ..... 128 − Akty groźby w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę autorytarną ............................................. 128 − Akty ostrzeżenia w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę autorytatywną .......................................... 133 5.1.1.3. Akty mowy o funkcji nakłaniającej − podsumowanie .... 135 5.1.2. Akty mowy o funkcji rozstrzygającej .................................. 136 5.1.2.1. Akty odmowy w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy autorytatywną i autorytarną ........................ 136 − Akty odmowy w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę autorytatywną .......................................... 137 − Akty odmowy w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę autorytarną ............................................. 143 5.1.2.2. Akty zgody i pozwolenia w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę autorytatywną ...................... 148 5.1.2.3. Akty mowy o funkcji rozstrzygającej − podsumowanie ... 150 5.2. Postawa odtrącająca oraz postawa nadmiernie ochraniająca vs. postawa wspierająca .......................................................................... 152 5.2.1. Akty mowy o funkcji wyrażania emocji ............................... 153 5.2.1.1. Akty chwalenia w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy wspierającą i nadmiernie ochraniającą ........... 153 − Akty chwalenia w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę wspierającą ............................................. 154 − Akty chwalenia w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę nadmiernie ochraniającą .............................. 162 5.2.1.2. Akty pocieszania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy wspierającą i nadmiernie ochraniającą ........... 166 − Akty pocieszania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę wspierającą ............................................. 167 − Akty pocieszania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę nadmiernie ochraniającą .............................. 176 5.2.1.3. Akty pytania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy wspierającą i nadmiernie ochraniającą ........... 177 − Akty pytania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę wspierającą ............................................. 177 − Akty pytania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę nadmiernie ochraniającą .............................. 180 Spis treści 7 5.2.1.4. Akty krytyki i upominania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy odtrącającą i wspierającą ........ 182 − Akty krytyki i upominania (jako deprecjonujące akty mowy) w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę odtrącającą 184 − Akty krytyki i upominania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę wspierającą .............................. 194 5.2.1.5. Akty mowy o funkcji wyrażania emocji − podsumowanie ... 198 5.2.2. Akty mowy o funkcji nakłaniającej .................................... 200 5.2.2.1. Akty zachęty w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę wspierającą ............................................. 200 5.2.2.2. Akty mowy o funkcji nakłaniającej − podsumowanie ..... 203 5.2.3. Akty mowy o funkcji rozstrzygającej .................................. 204 5.2.3.1. Akty zgody i pozwolenia w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę nadmiernie ochraniającą ........ 204 5.2.3.2. Akty mowy o funkcji rozstrzygającej − podsumowanie ... 206 5.2.4. Akty mowy o funkcji informowania .................................... 206 5.2.4.1. Akty wyjaśniania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy wspierającą i odtrącającą ............................ 206 − Akty wyjaśniania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę wspierającą .............................................. 207 − Akty wyjaśniania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę odtrącającą .............................................. 209 5.2.4.2. Akty mowy o funkcji informowania − podsumowanie .... 210 5.3. Postawa niedojrzała vs. postawa oparta na dojrzałym partnerstwie .... 211 5.3.1. Akty mowy o funkcji informowania .................................... 212 5.3.1.1. Akty wyjaśniania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy opartą na dojrzałym partnerstwie i niedojrzałą ... 212 − Akty wyjaśniania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę opartą na dojrzałym partnerstwie .................... 212 − Akty wyjaśniania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę niedojrzałą .............................................. 220 5.3.1.2. Akty mowy o funkcji informowania − podsumowanie .... 225 5.3.2. Akty mowy o funkcji nakłaniania ...................................... 226 5.3.2.1. Akty namawiania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę opartą na dojrzałym partnerstwie ................. 226 5.3.2.2. Akty proponowania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę opartą na dojrzałym partnerstwie 235 5.3.2.3. Akty rady w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę opartą na dojrzałym partnerstwie i niedojrzałą ... 241 − Akty rady w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę opartą na dojrzałym partnerstwie .............................. 241 8 Spis treści − Akty rady w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę niedojrzałą ............................................................. 246 5.3.2.4. Akty prośby i błagania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy opartą na dojrzałym partnerstwie i niedojrzałą ............................................................ 249 − Akty prośby w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę opartą na dojrzałym partnerstwie ................................... 249 − Akty prośby i błagania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę niedojrzałą ................................................... 252 5.3.2.5. Akty mowy o funkcji nakłaniania − podsumowanie ........... 256 5.3.3. Akty mowy o funkcji wyrażania emocji .................................... 258 5.3.3.1. Akty narzekania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawy niedojrzałą i opartą na dojrzałym partnerstwie . .... 258 − Akty narzekania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę niedojrzałą ............................................................. 258 − Akty narzekania w wypowiedziach rodziców prezentujących postawę opartą na dojrzałym partnerstwie ................................... 263 5.3.3.2. Akty usprawiedliwiania się w wypowiedziach rodziców prezentujących