Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Wydział Nauk Ekonomicznych Katedra Ekonomiki Edukacji, Komunikowania i Doradztwa EKONOMICZNE I SPOŁECZNE ASPEKTY ROZWOJU TURYSTYKI WIEJSKIEJ Redakcja naukowa Izabella Sikorska-Wolak Wydawnictwo SGGW Warszawa 2008 Recenzenci: dr hab. Krystyna Krzyżanowska, prof. nadzw. SGGW dr hab. Izabella Sikorska-Wolak, prof. nadzw. SGGW dr hab. Jan Wołoszyn, prof. nadzw. SGGW dr Agata Balińska dr Halina Powęska Publikacja dofinansowana ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego Redakcja techniczna – Jan Zawadka SPIS TREŚCI Wstęp CZĘŚĆ I OGÓLNE ZAGADNIENIA ROZWOJU TURYSTYKI WIEJSKIEJ Izabella Sikorska-Wolak Turystyka wiejska jako wielowymiarowe zjawisko i jako przedmiot badań naukowych…. ………………………………………………………….11 Andrzej P. Wiatrak Rozwój turystyki wiejskiej w świetle strategii regionalnych i lokalnych (na przykładzie województwa mazowieckiego)………………………….……23 Jan Sikora, Agnieszka Wartecka-Ważyńska Agroturystyka w świetle perspektyw rozwoju wsi i rolnictwa - analiza wyników badań empirycznych………………………………………………...37 Anna Sammel Stan rozwoju turystyki wiejskiej w województwie zachodniopomorskim w 2008 roku……………………………………………………………….…...57 Izabela Kurtyka Szanse i bariery rozwoju turystyki wiejskiej w Sudetach……………………..69 Karolina Cygan Zmiany w ruchu turystycznym w województwie mazowieckim……………..81 CZĘŚĆ II OSIĄGNIĘCIA I BARIERY ROZWOJU DZIAŁALNOŚCI AGROTURYSTYCZNEJ Sławomir Zawisza, Agnieszka Orzłowska Agroturystyka jako forma przedsiębiorczości mieszkańców wsi w gminie Chojnice…………………………………………………………….95 Jacek Sosnowski, Grażyna Anna Ciepiela, Kazimierz Jankowski Wpływ działalności agroturystycznej na ekonomikę gospodarstw rolnych powiatu wyszkowskiego .......................……………………………………..107 Dorota Klembowska, Justyna Nowaczyk Baza noclegowa w gospodarstwach agroturystycznych w Polsce…………...117 Kazimierz Pieńkos, Urszula Tymińska Baza zakwaterowania w gospodarstwach agroturystycznych jako czynnik rozwoju turystyki na obszarach wiejskich…………………………………...125 Aleksandra Górecka Przygotowanie gospodarstw rolnych do przyjęcia turystów w powiecie krośnieńskim………………………………………………….…135 Tadeusz Sobczyński Uwarunkowania rozwoju gospodarstw agroturystycznych w powiecie wieluńskim………………………………………………………145 Teresa Mikulska Korzyści i bariery rozwoju agroturystyki w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem województwa małopolskiego……………………………....161 CZĘŚĆ III KOMUNIKOWANIE, EDUKACJA I DORADZTWO W STYMULOWANIU ROZWOJU TURYSTYKI WIEJSKIEJ Krystyna Krzyżanowska Rola przewodników i pilotów wycieczek w ruchu turystycznym…………...177 Kazimierz Tabor Turystyka wiejska jako przestrzeń doradcza…………………………….…...187 Joanna Poczta, Agata Basińska Rola ośrodków doradztwa rolniczego oraz Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne‖ w stymulowaniu rozwoju turystyki wiejskiej……………………………………………….….203 4 Agnieszka Werenowska Wykorzystanie public relations w kreacji wizerunku gminy…………….…..215 Ewa Jaska Rola Internetu wśród pozostałych źródeł informacji na rynku usług turystycznych………………………………………………..225 Anna Sieczko, Leszek Sieczko Internet jako nowoczesny kanał komunikacji i promocji w gospodarstwach agroturystycznych……………………………………………………………239 Iwona Kowalska Instytucjonalne uwarunkowania implementacji edukacyjnych kont osobistych……………………………………………….251 CZĘŚĆ IV PARTNERSTWO NA RZECZ ROZWOJU TURYSTYKI WIEJSKIEJ Danuta Guzal-Dec Konkurencyjność gmin województwa lubelskiego w rozwoju turystyki wiejskiej ……………………………………………….265 Andrzej Kotala, Arkadiusz Niedziółka Rola i znaczenie władz lokalnych w rozwoju agroturystyki w województwie małopolskim……………………………………………….279 Magdalena Jabłońska, Jan Zawadka Lokalne Grupy Działania na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej w regionach wschodniej Polski………...………………..293 Magdalena Jabłońska, Karolina Cygan Partnerstwo Krzemienny Krąg - przykład działań na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej……………………………………………………………307 5 Wstęp Współczesna turystyka jest zjawiskiem wielowymiarowym i dynamicznym. Prognozy Światowej Organizacji Turystyki wskazują, iż w ostatnich latach wzrasta znaczenie turystyki alternatywnej. Turystyka wiejska, w tym agroturystyka doskonale wpisuje się w ten nurt współczesnej turystyki. Kilkunastoletni okres funkcjonowania turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki w Polsce jako zorganizowanej formy wypoczynku na wsi, a zarazem pozarolniczej formy aktywności mieszkańców wsi, upoważnia do analizy zarówno osiągnięć i sukcesów jak i słabych stron i barier towarzyszących jej rozwojowi. Stanowi także podstawę i wyzwala potrzebę dokonywania oceny rzeczywistych skutków jej rozwoju. Skutki te można rozpatrywać w mikroskali, tj. z punktu widzenia pojedynczych osób uczestniczących w ruchu turystycznym oraz podmiotów świadczących usługi turystyczne na wsi; w mezoskali - w odniesieniu do społeczności lokalnych i jednostek terytorialnych szczebla lokalnego i regionalnego; a także w makroskali - analizując jej znaczenie dla całego społeczeństwa, środowiska przyrodniczego i gospodarki wiejskiej. Równolegle z rozwojem turystyki wiejskiej jako wielowymiarowego zjawiska społeczno-gospodarczego stała się ona przedmiotem badań podejmowanych w wielu ośrodkach naukowych, przez przedstawicieli różnych dyscyplin wiedzy. Z perspektywy kilkunastu lat można ocenić również dorobek badawczy dotyczący różnych aspektów rozwoju turystyki wiejskiej/agroturystyki. W pracy podjęto próbę odpowiedzi na następujące pytania: Jakie są główne osiągnięcia i bariery rozwoju turystyki wiejskiej? Jakie są podejmowane działania mające na celu przezwyciężenie tych barier? Jak z perspektywy kilkunastu lat ocenić można ekonomiczne i pozaekonomiczne skutki rozwoju turystyki wiejskiej? Jakie problemy natury metodologicznej towarzyszą badaniom nad turystyką wiejską? Praca składa się z czterech części. Są nimi: I. Ogólne zagadnienia rozwoju turystyki wiejskiej; II. Osiągnięcia i bariery rozwoju działalności agroturystycznej; III. Komunikowanie, edukacja i doradztwo w stymulowaniu rozwoju turystyki wiejskiej; IV. Partnerstwo na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej. W części pierwszej podkreślono wielowymiarowość zjawiska turystyki wiejskiej, rozpatrując ją w wymiarze: psychologicznym, społecznym, kulturowym, ekonomicznym i przestrzennym. Podjęto próbę oceny stanu i kierunków badań nad turystyką wiejską oraz przedstawiono problemy natury metodologicznej towarzyszące tym badaniom. Wskazano też na potrzebę podejmowania badań o charakterze interdyscyplinarnym. Ukazano miejsce turystyki wiejskiej w regionalnych i lokalnych strategiach rozwoju. Wiele miejsca w tej części pracy poświęcono analizie wyników ogólnopolskich badań nt. „Polska wieś i rolnictwo 2007‖, ukazujących m.in. deklarowane postawy rolników wobec przyszłości wsi i rolnictwa, w tym pozycji jaką w rozwoju obszarów wiejskich zajmuje agroturystyka. Pogłębionej analizie działalności agroturystycznej jako formy pozarolniczej dywersyfikacji gospodarstw rolnych, a zarazem jako przejawu przedsiębiorczych zachowań rolników i ich rodzin poświęcona jest część druga monografii. Na przykładzie wybranych regionów oraz jednostek terytorialnych szczebla lokalnego przedstawiono: uwarunkowania rozwoju gospodarstw agroturystycznych, przygotowanie gospodarstw rolnych do przyjęcia turystów oraz skutki rozwoju agroturystyki, w tym wpływ działalności agroturystycznej na ekonomikę gospodarstw rolnych. I chociaż skoncentrowano się głównie na korzyściach z rozwoju agroturystyki, to ukazano też bariery jej rozwoju. Część trzecia pracy poświęcona jest pozamaterialnym czynnikom rozwoju turystyki wiejskiej. Ukazano w niej znaczenie komunikowania, edukacji i doradztwa w stymulowaniu jej rozwoju. Wiele miejsca poświęcono nowoczesnym multimedialnym kanałom komunikacji i ich znaczeniu w promocji w turystyce wiejskiej oraz w kreacji wizerunku gmin wiejskich. W stymulowaniu rozwoju turystyki wiejskiej niezwykle ważne jest integrowanie wysiłków różnych aktorów sceny lokalnej i budowanie partnerstwa na rzecz jej rozwoju. Problematyka ta zawarta jest w części czwartej niniejszej publikacji. Zdajemy sobie sprawę, iż uwzględnione w publikacji obszary problemowe nie oddają całej złożoności zjawiska turystyki wiejskiej i jej społeczno- ekonomicznych aspektów, tym bardziej iż większość problemów została w publikacji tylko zasygnalizowana. Mogą one jednakże stanowić inspirację do dalszych badań, wskazując kierunki poszukiwań badawczych. Wskazują one również na potrzebę kompleksowego i systemowego ujmowania problemów rozwoju turystyki wiejskiej, a więc reorientacji dotychczasowych podejść badawczych i integrowaniu wysiłków przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych. Pragnę podziękować Autorom za trud przygotowania opracowań oraz Recenzentom za wkład pracy w podniesienie jakości zamieszczonych w publikacji opracowań. Dziękuję pracownikom Katedry Ekonomiki Edukacji, Komunikowania i Doradztwa za duże zaangażowanie i pomoc w przygotowaniu niniejszej publikacji. Szczególne słowa podziękowania składam Panu Marszałkowi Województwa Mazowieckiego za współudział w sfinansowaniu wydania niniejszej publikacji. Dr hab. Izabella Sikorska-Wolak, prof. SGGW 8 Część I Ogólne zagadnienia rozwoju turystyki wiejskiej Izabella Sikorska-Wolak Katedra Ekonomiki Edukacji, Komunikowania i Doradztwa Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Turystyka wiejska jako wielowymiarowe zjawisko i jako przedmiot badań naukowych Wstęp W ostatnich kilkunastu latach zaobserwować można dwa zjawiska o charakterze komplementarnym. Pierwszym z nich jest globalizacja turystyki (dotyczy to zarówno podaży jak i popytu turystycznego), drugim – poszukiwanie takich form