PARKSTAD LIMBURG ENERGIETRANSITIE (PALET) PALET 3.0 II “The greatest threat to our planet is the belief that someone else will save it.” Robert Swan, poolreiziger III Inhoudsopgave Inhoudsopgave Voorwoord 6 1. Kaderstellend energietransitiebeleid: PALET 1.0 & 2.0 9 2. Methodiek PALET 3.0: kwantitatief, kwalitatief, locatief 14 3. Leeswijzer PALET 3.0 15 4. PALET: een dynamisch model 17 5. Regionale uitvoering 21 5.1 Verhouding SER Energieakkoord met PALET-doelstelling 2016-2020 5.2 Verhouding POL-uitwerking Energie met PALET-doelstelling voor 2016-2020 5.3 Klimaatakkoord Parijs 2015 5.4 Energierapport 6. Projecten op regionaal niveau 25 7. Regionale onderzoekslijnen 29 7.1 Lokaal Duurzaam Energiebedrijf (LDEB) 7.2 Elektriciteit- en aardgasnetwerk 7.3 Warmtevisie Parkstad Limburg 7.4 Windvisie Parkstad Limburg 7.5 Biomassa 8. Communicatie, stakeholders en innovatie 35 8.1 Stakeholders 8.2 Innovatie en pilots 8.3 S-Built 8.4 IBA Parkstad 9. Lokale uitvoering 39 9.1 Gemeente Brunssum 41 9.1.1 Voorwoord gemeente Brunssum 9.1.2 Samenvatting PALET 2.0 - Brunssum 9.1.3 Gebouwgebonden 9.1.4 Gebiedsgebonden 9.1.5 Flankerend beleid 9.2 Gemeente Heerlen 99 9.2.1 Voorwoord gemeente Heerlen 9.2.2 Samenvatting PALET 2.0 - Heerlen 9.2.3 Gebouwgebonden 9.2.4 Gebiedsgebonden 9.2.5 Flankerend beleid IV 9.3 Gemeente Kerkrade 159 9.3.1 Voorwoord gemeente Kerkrade 9.3.2 Samenvatting PALET 2.0 - Kerkrade 9.3.3 Gebouwgebonden 9.3.4 Gebiedsgebonden 9.3.5 Flankerend beleid 9.4 Gemeente Landgraaf 207 9.4.1 Voorwoord gemeente Landgraaf 9.4.2 Samenvatting PALET 2.0 - Landgraaf 9.4.3 Gebouwgebonden 9.4.4 Gebiedsgebonden 9.4.5 Flankerend beleid 9.5 Gemeente Nuth 259 9.5.1 Voorwoord gemeente Nuth 9.5.2 Samenvatting PALET 2.0 - Nuth 9.5.3 Gebouwgebonden 9.5.4 Gebiedsgebonden 9.5.5 Flankerend beleid 9.6 Gemeente Onderbanken 321 9.6.1 Voorwoord gemeente Onderbanken 9.6.2 Samenvatting PALET 2.0 - Onderbanken 9.6.3 Gebouwgebonden 9.6.4 Gebiedsgebonden 9.6.5 Flankerend beleid 9.7 Gemeente Simpelveld 361 9.7.1 Voorwoord gemeente Simpelveld 9.7.2 Samenvatting PALET 2.0 - Simpelveld 9.7.3 Gebouwgebonden 9.7.4 Gebiedsgebonden 9.7.5 Flankerend beleid 9.8 Gemeente Voerendaal 407 9.8.1 Voorwoord gemeente Voerendaal 9.8.2 Samenvatting PALET 2.0 - Voerendaal 9.8.3 Gebouwgebonden 9.8.4 Gebiedsgebonden 9.8.5 Flankerend beleid Bijlagen 461 1. Begrippen- en woordenlijst 462 2. Wet- en regelgeving 464 3. Financieringsmogelijkheden 470 4. Formulekaart 477 5. Energielabels woningen 486 Colofon 488 V Voorwoord portefeuillehouder PALET Energie is de belangrijkste bouwsteen van onze maatschappij. Het is hét middel geweest waarmee we de aarde naar onze wensen hebben kunnen inrichten. Alles wat we doen in het dagelijkse leven is gebaseerd op energie. Ons licht, onze warmte, onze communicatie, ons reizen, ons eten. Maar de levering van energie is kwetsbaar en, we kunnen ons dat nauwelijks voorstellen, niet vanzelfsprekend. De fossiele energiebronnen kunnen het tempo van de groei van de wereldbevolking niet meer bijbenen, maar ook de mate waarin die fossiele energie is en wordt gebruikt, werpt de schaduw van een naargeestige toekomst vooruit. Onze generatie is de eerste die met klimaatverandering te maken krijgt en de laatste die er iets tegen kan doen. Daarom is een verandering van het energiesysteem nodig: een energietransitie. Niet alleen hier in Parkstad, maar in de hele wereld. Het doel van de energietransitie is het gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen en over te gaan op schone, duurzame energiebronnen. Aanleidingen voor een energietransitie zijn het veranderende klimaat en de dreigende nadelige gevolgen daarvan, de wens bij gebrek aan fossiele brandstoffen niet afhankelijk te willen zijn van instabiele olie- en gas producerende landen en gebieden, en als laatste, de oprakende voorraden, zowel in Nederland als de wereld in zijn geheel. De vraag is hoe we deze energietransitie tot stand kunnen brengen en vorm kunnen geven. Enerzijds kan dit door op energiegebruik te besparen, door bijvoorbeeld efficiënter met energie om te gaan, woningen te isoleren of zuinigere apparaten of elektrische auto’s te gaan gebruiken. Anderzijds door het aanbod aan duurzame energie te vergroten door gebruik van zonne-energie, windturbines, warmte-koude-opslag of biomassa. De weg vinden in die energietransitie is niet eenvoudig, omdat het oude fossiele systeem niet meer werkt en we het nieuwe nog niet helemaal kennen. Een kleine drie jaar geleden hebben onze Parkstadbestuurders ingezien dat de wereld veranderen bij jezelf begint. Zij hebben hun verantwoordelijkheid genomen door een energietransitievisie te maken. Die visie is vertaald in een gefundeerde ambitie: Parkstad heeft de potentie om in 2040 energieneutraal te zijn. Dat wil zeggen evenveel energie in de regio opwekken als er gebruikt wordt. Om dat te bereiken is een systematiek gevonden die in een terugkerende cyclus van vier jaren wordt herhaald, totdat het doel wordt bereikt. Die cyclus bestaat uit geformuleerd kaderstellend beleid, een meerjarig uitvoeringsprogramma, een monitoring van de projectvoortgang, een hernieuwde data-meting van het energiegebruik en tenslotte een evaluatie van de cyclus. De volgende cyclus bestaat dan uit - al dan niet - bijgesteld beleid of visie, nieuw programma, monitoring, een hernieuwde data-meting, evaluatie et cetera. Zo kan ook geanticipeerd worden op nieuwe ontwikkelingen in de samenleving en technologie. De ambitie van Parkstad en de acht Parkstadgemeenten sluit aan bij Europese en nationale doelstellingen. Bijvoorbeeld het Klimaatverdrag in Parijs van 12 december 2015, dat kan worden gezien als een keerpunt in het gebruik van fossiele brandstoffen zoals olie, gas en steenkool. Bedrijven en overheden moeten vanaf nu geleidelijk overschakelen op duurzame energiebronnen. Op nationale schaal levert Parkstad met PALET een bijdrage aan de uitvoering van het Energieakkoord, en zijn wij als regio door de VNG zelfs benoemd tot één van de vijf koploperegio’s in Nederland. We lopen voorop, en dat moeten we koesteren. De Parkstad-ambitie sluit vanzelfsprekend ook aan op de ambities van de Provincie Limburg. In het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL) heeft de Provincie de noodzaak van een energietransitie onderschreven en kansen geformuleerd voor energiebesparing en duurzame energieopwekking. Parkstad heeft die kansen in PALET verder gespecificeerd en uitgediept en vertaald in een regionaal uitvoeringsprogramma. In 2016 hebben 18 Zuid-Limburgse colleges van B&W én het college van GS met elkaar afgesproken te komen tot een uitvoeringsprogramma voor de energietransitie op het schaalniveau van Zuid-Limburg. PALET is, zoals ook in het provinciale coalitieakkoord staat beschreven, een inspirerend voorbeeld. Met PALET 1.0 en met PALET 2.0 hebben de gemeenteraden in Parkstad zomer 2015 het beleid en de visie vastgesteld. Voor U ligt de volgende stap, namelijk het uitvoeringsprogramma 2016-2020: PALET 3.0. Hierin tracht uw gemeente, samen met de andere gemeenten in Parkstad én belangrijke stakeholders, op een afgestemde en samenhangende wijze haar weg te vinden in de energietransitie. Haico Offermans, portefeuillehouder PALET Stadsregio Parkstad Limburg 6 Voorwoord Broedkamer PALET Met het traject Parkstad Limburg EnergieTransitie (PALET) heeft de regio haar verantwoordelijkheid genomen. Na de unanieme vaststelling van PALET 1.0 en 2.0 door de gemeenteraden was de volgende stap 3.0: het regionale uitvoeringsprogramma. De grote vraag was: hoe zoiets aan te pakken? Voorbeelden van andere uitvoeringsprogramma’s waren wel inspirerend maar niet bevredigend om als blauwdruk blindelings te volgen. Wat node werd gemist was met name de kwantificeerbaarheid van wat je wenst te ondernemen, of beter gezegd, de meetbaarheid of iets er toe doet of niet. En ten opzichte van wát doet het er toe? De meetbaarheid is in PALET 1.0 al georganiseerd via de nulmeting, de onderbouwde mogelijke besparing van zo’n 30% en de minimaal noodzakelijke duurzame vervanging van de na besparing resterende en veel inefficiëntere fossiele energie. De eerste stap in het voorliggende uitvoeringsprogramma 2016-2020 (van in totaal zes stappen tot 2040) moest minimaal 8% van de potentiële energiebesparing en duurzame energieopwekking opleveren. Elke gemeente heeft als uitgangspunt een 8%-tabel gekregen met daarin exact aangegeven in welke sectoren hoeveel en welke soort duurzame energie het uitgangspunt vormde voor haar uitvoeringsprogramma 2016- 2020. Maar hoe bereik je de noodzakelijke integraliteit? De opgaven op elkaar afgestemd en de gemeentegrens overstijgende effecten ingebed? Daarvoor werd door de regio het instrument bedacht dat men de “Broedkamer” is gaan noemen. Onder regie van Parkstad Limburg hebben in de periode van 9 september 2015 tot 31 maart 2016 één dag per week acht gemeentelijke coördinatoren intensief samengewerkt in deze Broedkamer om het nu voorliggende uitvoeringsprogramma mogelijk te maken. Er is een groot aantal externe deskundigen en stakeholders uitgenodigd om de basis te leggen voor een gefundeerd uitvoeringsprogramma, maar ook om simpele vragen te beantwoorden, hoe dingen in elkaar zitten of welke mogelijkheden er überhaupt zijn. Vanuit de voortdurende gezamenlijke discussies en de niet aflatende inhoudelijke input heeft de Broedkamer zich ontwikkeld tot een lerend netwerk. Een interne enquête heeft dit nog eens bevestigd. Met de Broedkamer is ook de basis gelegd voor PALET 4.0: de kwalitatieve monitoring en de kwantitatieve monitoring. De laatste wordt gefaciliteerd door een nieuwe nulmeting in 2020. Maar met name