KWARTALNIK MI£OŒNIKÓW METEORYTÓW METEORYTMETEORYT Nr 3 (79) Wrzesieñ 2011 ISSN 1642-588X – Boso w Greenwich – Planetoidy i meteoryty – Brachinity – Cabin Creek, Landes – Zag³ada sprzed 65 mln lat zapisana w ska³ach – Wiedeñska kolekcja meteorytów – Morávka — 11 lat póŸniej 3/2011 METEORYT 1 Od redaktora: METEORYT Badanie pozaziemskich ska³ pozwala oderwaæ siê na chwilê od przyziemnych kwartalnik dla mi³oœników problemów, ale one i tak cz³owieka dopadn¹. Meteorytyków sprowadzaj¹ na ziemiê meteorytów g³ównie dwa problemy, oba na „p”: pieni¹dze, a raczej ich brak, i polityka, nastawiona na konfrontacjê zamiast wspó³pracy. Gdy na konferencji Meteoritical Wydawca: Society nie pojawi³a siê Wiera Semenenko, pomyœla³em o pierwszym z nich. Dla mnie Olsztyñskie Planetarium by³ to nie lada problem, a na Ukrainie jest z tym znacznie gorzej. Po konferencji i Obserwatorium Astronomiczne dowiedzia³em siê jednak, ¿e powód by³ polityczny: brytyjska ambasada nie da³a wizy. Al. Pi³sudskiego 38 Urzêdników nie interesowa³o, ¿e pani profesor pracowa³a ju¿ i w USA i we Francji. Dostali polecenie, by nie wpuszczaæ Ukraiñców do Wielkiej Brytanii i kropka. 10-450 Olsztyn Przykre by³o te¿ to, ¿e organizatorzy s³owem nie wspomnieli, ¿e z powodów tel. (0-89) 533 4951 politycznych niektórzy naukowcy nie mogli wzi¹æ udzia³u w konferencji. [email protected] Polityka brytyjskich konserwatystów, którzy rok wczeœniej doszli do w³adzy, zaszkodzi³a konferencji tak¿e w inny sposób: doprowadzi³a poœrednio do powa¿nych konto: zamieszek w Londynie i innych miastach. Na szczêœcie dla konferencji jedynym 88 1540 1072 2001 5000 3724 0002 skutkiem by³o tylko odwo³anie sesji plakatowej, akurat tej, na której mia³ byæ BOŒ SA O/Olsztyn pokazany plakat o So³tmanach. Odnoszê wra¿enie, ¿e ten meteoryt przynosi pecha. Pieni¹dze s¹ problemem dla wszystkich i dlatego konferencje organizowane s¹ Kwartalnik jest dostêpny g³ównie na ró¿nych kontynentach, by umo¿liwiæ udzia³ przynajmniej w niektórych. Tym w prenumeracie. Roczna prenu- razem z Polski by³y a¿ cztery osoby, z tego trzy m³ode, rozpoczynaj¹ce karierê merata wynosi w 2011 roku 44 z³. naukow¹, co dobrze wró¿y na przysz³oœæ. Niestety cztery kolejne konferencje bêd¹ Zainteresowanych prosimy o wp³a- poza Europ¹ i znalezienie pieniêdzy na delegacjê do Cairns, w Australii, cenie tej kwoty na konto wydawcy w przysz³ym roku, bêdzie znacznie trudniejszym zadaniem. Wiêksza szansa bêdzie nie zapominaj¹c o podaniu czytel- zapewne na wyjazd do Maroka za trzy lata. nego imienia, nazwiska i adresu do Ten numer „Meteorytu” jest siedemdziesi¹ty dziewi¹ty z kolei, co dla wysy³ki. Wydawca dysponuje tak¿e kwartalnika oznacza, ¿e nastêpny numer zamknie 20 lat wydawania. Z satysfakcj¹ numerami archiwalnymi. zauwa¿am, ¿e w tegorocznych numerach pojawi³o siê wiele artyku³ów polskich autorów i ta tendencja siê utrzymuje. Jest to powa¿na zachêta dla redakcji, by Wiêkszoœæ publikowanych arty- kontynuowaæ wydawanie kwartalnika. ku³ów jest t³umaczona z kwartalnika Podczas nagrywania odcinka serialu „Meteorite Men” w rezerwacie Morasko METEORITE za zgod¹ jego wy- Steve Arnold zlokalizowa³ meteoryt wa¿¹cy 34 kg, wbity w i³y poznañskie na dawcy, który zachowuje prawa do g³êbokoœæ blisko 2 m. Jego znalezienie po³o¿y³o kres domniemaniom, ¿e meteoryty tych artyku³ów. Morasko mog³y byæ z³o¿one przez lodowiec na morenie czo³owej. Meteoryt jest doœæ mocno zwietrza³y i prof. Karwowski z zainteresowaniem bada jego piêkn¹ Redaguje i t³umaczy wiêkszoœæ kolekcjê wtórnych minera³ów utworzonych w wyniku wietrzenia. Szczegó³y tekstów: w nastêpnym numerze. Andrzej S. Pilski Andrzej S. Pilski skr. poczt. 6 14-530 Frombork tel. kom. 696 805 247 [email protected] Sk³ad: Jacek Dr¹¿kowski Druk: studiomartin.pl METEORITE THE INTERNATIONAL QUARTERLY OF METEORITES AND METEORITE SCIENCE Arkansas Center for Space and Planetary Sciences FELD 202 University of Arkansas Fayetteville, AR 72701, USA Email:[email protected] http://meteoritemag.uark.edu Meteorite is available only by sub- Przekrój meteorytu Morasko wykopanego przez „Meteorite Men”. Z lewej liczne paski cohenitu scription, for US$35 per year. Over- widoczne tak¿e w zwietrzelinie. Fot. A. S. Pilski. Ok³adka: U góry Katarzyna £uszczek podczas sesji plakatowej w Greenwich. Na dole budynki seas airmail delivery is available for Uniwersytetu widziane z Tamizy. Sesje plakatowe odbywa³y siê pod kolumnami; po prawej ta prze- an additional US$12 per year. niesiona z wtorku, a po lewej czwartkowa. Prezentacje by³y w budynku za wie¿yczk¹ z kopu³¹ po prawej. W oddali na wzgórzu widaæ Obserwatorium z po³udnikiem zerowym. Fot. A. S. Pilski 2 METEORYT 3/2011 Boso w Greenwich Andrzej S. Pilski oso oznacza pokorê. W przy- idealizacj¹ doœæ odleg³¹ od rzeczywi- kopalisk prowadzonych na Danebury padku siedemdziesi¹tej czwar- stoœci. Okruch ten musia³ powstaæ jako Hill, starym forcie z epoki ¿elaza. Skla- Btej konferencji Meteoritical czêœæ ska³y magmowej na planetoidzie, syfikowano go oficjalnie w roku 1991, Society, która odbywa³a siê na Uniwer- która uformowa³a siê i zosta³a rozbita po czym gdzieœ siê zapodzia³. Dopiero sytecie w Greenwich, a której gospo- przed uformowaniem siê cia³a macie- w ostatnich latach odnaleziono go i oba darzami byli Natural History Museum rzystego tego chondrytu EH3. meteoryty poddano dok³adnym bada- oraz Imperial College w Londynie, po- Gdy po kilku prezentacjach nadesz³a niom. Poniewa¿ oba s¹ typu H5, podej- kora ta by³a jak najbardziej uzasadnio- pora na seriê prac na temat bencubbi- rzewano, ¿e mog¹ pochodziæ z jedne- na. Nie tylko wobec osób o s³awnych nitów z Gujb¹ na czele, prezentowa- go spadku. Okaza³o siê jednak, ¿e wiek nazwiskach, które po raz pierwszy mo- nych w sesji o chondrytach wêglistych, ziemski i stopieñ zwietrzenia to wyklu- g³em zobaczyæ bezpoœrednio, a nie tyl- sporo osób wywêdrowa³o z sali. Ponie- czaj¹. Du¿y meteoryt le¿y na Ziemi od ko na monitorze komputera, ale przede wa¿ siedzia³em na œrodku, wola³em nie oko³o 10 tys. lat, a ma³y spad³ oko³o wszystkim wobec ogromu poruszanych robiæ dodatkowego zamieszania i zo- 2300 lat temu do czêœciowo zasypane- tematów. Oczywiœcie nie wszystkie sta³em, za co zosta³em nagrodzony cie- go do³u w wapiennej skale, w którym z ponad piêciuset prezentacji by³y wy- kaw¹ prezentacj¹ o posolonych chon- wczeœniej mieszkañcy fortu przecho- bitne, ale tych donios³ych by³o wystar- drytach, któr¹ przedstawi³ Mark Fries wywali zbo¿e. czaj¹co du¿o, by popaœæ w lekkie przy- z kolegami. Autorzy analizowali krysz- Prof. Pillinger zwróci³ uwagê, ¿e gnêbienie, ¿e nie jest siê w stanie tego ta³ki halitu w chondrytach Monahans w okolicy Lake House, niedaleko Sa- wszystkiego ogarn¹æ. i Zag i znaleŸli w nich inkluzje minera- lisbury i Stonehenge, przebiega po³u- Aby konferencja nie trwa³a tygo- ³ów o innym sk³adzie, ni¿ typowy dla dniowa granica zlodowacenia. Jest wiêc dniami, prezentacje odbywa³y siê na chondrytów H. Doszli do wniosku, ¿e mo¿liwe, ¿e le¿y tam wiêcej meteory- trzech równoleg³ych sesjach i trudno kryszta³y halitu mog³y zostaæ wyrzuco- tów przyniesionych i pozostawionych by³o oczekiwaæ, ¿e organizatorzy ne przez gejzery na planetoidzie prze- przez lodowiec, a kamieñ z Lake Ho- wezm¹ pod uwagê moje zainteresowa- latuj¹cej niedaleko macierzystej plane- use mo¿e byæ jednym z nich. nia i u³o¿¹ program tak, bym móg³ wy- toidy chondrytów H, która w rezultacie Po po³udniu znów by³y zaplanowa- s³uchaæ najciekawszych referatów. Nie zosta³a posolona. Temat gejzerów i wul- ne trzy sesje, ale tym razem wybór by³ tylko ja mia³em z tym problem, o czym kanów na m³odych planetoidach zaczy- oczywisty. Sala, któr¹ wybra³em, pêka- œwiadczy³y nieustanne wêdrówki lu- na pojawiaæ siê coraz czêœciej. Wiele ³a w szwach, a dwie pozosta³e zapew- dów miêdzy salami wyk³adowymi. planetoid musia³o byæ stopionych, wiêc ne œwieci³y pustkami. Tematem sesji We wtorek na przyk³ad mia³em trud- takie zjawiska musia³y zachodziæ i war- by³a Westa, a pierwsz¹ prezentacjê ny wybór miêdzy sesj¹ na temat chon- to rozwa¿aæ ich œlady w meteorytach. przedstawi³ Harry Y. McSween z zespo- drytów wêglistych, a sesj¹ o chondry- Po zakoñczeniu tej sesji stan¹³em ³u badawczego Dawn Mission. Kiedyœ tach zwyczajnych i enstatytowych. przed kolejnym trudnym wyborem. t³umaczy³em na polski jego ksi¹¿kê Wybra³em tê drug¹ i okaza³o siê, ¿e Program przewidywa³ przerwê na „Od gwiezdnego py³u do planet” i mia- podobnego wyboru dokonali Alan Ru- lunch, ale niespodziewanie brytyjscy ³em nadziejê spotkaæ siê z nim, ale po bin, Derek Sears i John Wasson. Nie badacze meteorytów zaprosili nas na zakoñczeniu sesji gdzieœ znikn¹³ i wiê- mia³em najmniejszych trudnoœci z ich specjalny wyk³ad prof. Pillingera cej go nie widzia³em. Sama prezenta- rozpoznaniem, bo trudno by³o ich nie z Open University o meteorytach znaj- cja nie zawiera³a niespodzianek, bo son- zauwa¿yæ. Uczestniczyli praktycznie dowanych na po³udniu Anglii. Oba me- da dopiero co wesz³a na orbitê wokó³ w ka¿dej dyskusji i widaæ by³o, ¿e do- teoryty mia³y byæ prezentowane na se- Westy i na prezentacjê wyników by³o skonale orientuj¹ siê w chondrytowej sjach plakatowych, ale widaæ profesor za wczeœnie. By³a bardziej form¹ tematyce. Podobnie aktywny by³ Ah- mia³ du¿o wiêcej do powiedzenia. Po- uczczenia sukcesu. med El Goresy, mo¿e nie tak znany niewa¿ dotyczy³o to znanej mi okolicy, Po prezentacji zostaliœmy niestety w œwiecie, jak trzej poprzedni, ale wybra³em wyk³ad. boleœnie sprowadzeni na ziemiê. w Niemczech nie trzeba go nikomu Na pó³noc od Winchesteru, z które- Wszed³ jeden z organizatorów i poin- przedstawiaæ. go doje¿d¿a³em na konferencjê, znale- formowa³, ¿e ze wzglêdu na niepokoje W³aœnie Ahmed El Goresy rozpocz¹³ ziono w odleg³oœci ok.