VU Research Portal Miljoenenjacht: voer voor economen van den Assem, M.J.; Post, G.T. published in Economisch Statistische Berichten 2005 document version Publisher's PDF, also known as Version of record Link to publication in VU Research Portal citation for published version (APA) van den Assem, M. J., & Post, G. T. (2005). Miljoenenjacht: voer voor economen. Economisch Statistische Berichten, 90(4476), 538-539. http://repub.eur.nl/pub/14122/ General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ? Take down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. E-mail address: [email protected] Download date: 25. Sep. 2021 consumentengedrag Miljoenenjacht: voer voor economen M.J. van den Assem en G.T. Post Onderzoek naar de risicohouding van deelnemers aan Miljoe- Van den Assem en Post zijn respectievelijk als nenjacht laat zien dat ‘pech in het spel’ deelnemers minder universitair docent en hoogleraar werkzaam bij de sectie Finance van de Faculteit der Economische Wetenschappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam. gevoelig maakt voor risico’s. De echte pechvogels accepteren [email protected] zelfs ‘oneerlijke’ kansspelen. Psychologie lijkt belangrijker te zijn dan veel economen denken. tel dat u voor €6.000 mee kunt doen aan een kansspel met Op het gebied van risicogedrag is een voortdurend debat S50% kans op €10.000 en 50% kans op €10. De kans is groot gaande tussen aanhangers van de klassieke verwachte-nutstheorie dat u daarvoor bedankt. Het betreft immers een ‘oneerlijk’ kans- (expected utility theory, Von Neumann & Morgenstern, 1944) spel: de verwachte opbrengst (€5.005) is lager dan de vereiste en aanhangers van alternatieven zoals de prospect theory van inleg (€6.000). Bovendien biedt het casino een beter alternatief: Kahneman en Tversky (1979), een theorie waarvoor in 2002 aan de roulettetafel heeft u ongeveer 49% kans op €12.000 wan- de Nobelprijs werd uitgereikt. Het debat gaat onder andere om neer u hetzelfde bedrag inzet op rood of zwart. In de finale van de subjectiviteit van winsten en verliezen. In de nutstheorie het populaire televisiespel Miljoenenjacht worden deelnemers zijn winsten en verliezen eenvoudigweg veranderingen in het geconfronteerd met vergelijkbare keuzeproblemen. Deelnemer vermogensniveau. Volgens de prospect theory ziet een beslisser Frank kreeg in de aflevering van nieuwjaarsdag 2005 exact de winsten en verliezen echter als afwijkingen ten opzichte van een twee bovenstaande alternatieven voorgelegd. Zijn beslissing? subjectief referentiepunt dat niet samen hoeft te vallen met het Spelen! Verrassend genoeg blijkt Frank niet de enige kandidaat vermogensniveau. Dit referentiepunt kan bijvoorbeeld beïn- te zijn die een ‘oneerlijk’ kansspel accepteert. vloed zijn door persoonlijke aspiraties en gevoelens. Een ander geschilpunt is de risicohouding ten aanzien van winsten en ver- Het televisiespel Miljoenenjacht liezen. In de nutstheorie zijn beslissers risicoafkerig, dat wil zeg- Elke aflevering van Miljoenenjacht begint met een selec- gen dat zij een zeker alternatief (bijvoorbeeld €1.000) verkiezen tiespel. Uit het publiek wordt één kandidaat geselecteerd, die boven een onzeker alternatief met dezelfde gemiddelde waarde vervolgens in het finalespel een reeks keuzeproblemen krijgt (bijvoorbeeld 50% kans op €2.000 en 50% kans op €0). Dit geldt voorgelegd. De opzet van dit finale spel is als volgt. voor alle denkbare kansspelen, ongeacht de vraag of het gaat De finalist maakt om te beginnen een keuze uit 26 gesloten om mogelijke winsten of verliezen. Volgens de prospect theory koffertjes. De geldbedragen – in Nederland variërend van €0,01 speelt de (subjectieve) classificatie van een uitkomst als ‘winst’ tot €5.000.000 – zijn willekeurig verdeeld over deze koffertjes. of ‘verlies’ echter een rol in de risicohouding. Voor winsten zou De deelnemer mag het bedrag in het gekozen koffertje aan het men risicoafkerig zijn, net als in de nutstheorie. Voor verliezen einde van het programma mee naar huis nemen, tenzij hij zich daarentegen voorspelt de theorie risicozoekend gedrag: beslis- tijdens het spel laat ‘uitkopen’ door een ‘bank’. In elke spelronde sers verkiezen een onzeker verlies (bijvoorbeeld 50% kans op wijst de deelnemer een aantal van de 25 overgebleven koffertjes €2.000 verlies en 50% kans op €0) boven een zeker verlies dat aan, die vervolgens worden geopend. De onthulde bedragen even groot is als het gemiddelde (€1.000). Dit is dus precies het vallen af als mogelijke prijs in het koffertje van de finalist en tegengestelde van de nutstheorie. De combinatie van subjecti- zo wordt met ieder geopend koffertje steeds duidelijker welk viteit in de definitie van winsten en verliezen en risicozoekend bedrag de deelnemer in zijn koffertje heeft. Rondes eindigen gedrag voor verliezen zou een verklaring kunnen bieden voor met een bankbod aan de deelnemer, die vervolgens moet kiezen het gedrag van spelers als Frank. tussen stoppen en doorspelen. In recent onderzoek (Post, Baltussen & Van den Assem, 2005) analyseren we de finalerondes van 33 Nederlandse en 20 Onderzoek naar risicogedrag Australische afleveringen uit de periode 2002-2005. We kwan- Miljoenenjacht leent zich bijzonder goed voor een veldstu- tificeren de risicohouding van elke deelnemer op basis van de die naar individueel risicogedrag. Vrijwel altijd gaat het bij de door hem gemaakte keuzes. Vervolgens proberen we de gevon- keuzes die de deelnemers moeten maken om grote bedragen, den verschillen in risicohouding tussen de deelnemers te ver- bedragen waaraan gedragsexperimenten niet kunnen tippen. klaren aan de hand van de spelsituaties en persoonskenmerken, Bovendien heeft het spel een eenvoudige opzet en vereist het zoals geslacht en leeftijd. Ons vertrekpunt is de nutstheorie geen kennis of strategie, waardoor er in iedere spelronde sprake – voor veel economen nog steeds het uitgangspunt – en we is van een transparant keuzeprobleem. onderzoeken of de keuzes van de finalisten met deze theorie 538 ESB 16-12-2005 consumentengedrag te rijmen zijn. We hanteren daarbij een constant relative risk als een variabele, delen we het gemiddelde van de prijzen die in aversion-nutsfunctie (CRRA). De zogenaamde relative risk een bepaalde ronde nog in het spel zijn door het gemiddelde van aversion-coëfficiënt (RRA) meet de afkeer van risico’s met een de 26 prijzen aan het begin van het spel. Voor deelnemers die de bepaalde relatieve omvang ten opzichte van het vermogen van grote geldprijzen hebben weggespeeld (en waar deze variabele de beslisser. Een CRRA-nutsfunctie veronderstelt dat deze coëf- dus een lage waarde aanneemt) is de geschatte RRA-coëfficiënt ficiënt voor een beslisser constant is, dat wil zeggen, niet veran- doorgaans laag. De echte pechvogels gedragen zich zelfs risico- dert bij een ander vermogensniveau. zoekend. Dit verschijnsel staat bekend als het break-even-effect (Thaler & Johnson, 1990): pechvogels zijn bereid veel op het spel Gematigde risicoafkeer te zetten om eerdere verliezen te compenseren. Onze analyse laat In iedere ronde is bekend welke prijzen over de nog onge- zien dat dit verschijnsel niet alleen optreedt in gedragsexperi- opende koffertjes verdeeld zijn en hoeveel koffertjes er geopend menten, maar ook wanneer er (tien)duizenden euro’s op het spel moeten worden. Bovendien heeft elke prijs dezelfde kans om in staan. Voor de nutstheorie lijkt dit slecht nieuws, omdat vooraf- een volgende ronde te worden weggespeeld. De speler weet dus gaande winsten en verliezen in die theorie geen andere rol spelen welke combinaties van prijzen over kunnen blijven en wat de dan het veranderen van het aanvankelijke vermogen. De sterke kans op elk van deze combinaties is. De enige onbrekende factor samenhang die wij vinden tussen de mate van geluk tijdens het zijn de bankbiedingen bij de combinaties. De bankbiedingen spel en de mate van risicoafkeer, pleiten voor alternatieven als de zijn echter nauwkeurig in te schatten: het bankbod is een per- prospect theory. In deze theorie is het mogelijk dat de deelnemer centage van de gemiddelde prijs in de ongeopende koffertjes en zich na verlies blijft fixeren op een oude, gunstigere spelsituatie. dit percentage stijgt op een voorspelbare manier naarmate het Hierdoor is het referentiepunt voor winsten en verliezen niet of spel vordert. De mogelijke spelsituaties (de resterende prijzen en onvolledig gebaseerd op de werkelijke, slechtere situatie. Gevolg: de bijbehorende bankbieding) en de kans op iedere spelsituatie het referentiepunt ligt ‘te hoog’ en relatief veel mogelijke uitkom- zijn dus met een hoge mate van zekerheid bekend. Op basis van sten van het kansspel worden als verliezen aangemerkt. Om aan deze gegevens kunnen we in elke ronde precies uitrekenen bij deze ‘verliezen’ te ontsnappen is de deelnemer bereid risico’s te welke kritieke waarde voor de RRA-coëfficiënt de deelnemer nemen die hij anders zou vermijden.