Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w £odzi Redaktor naczelny: prof. dr hab. Stanis³aw Parzymies Redakcja tematyczna: dr Rados³aw Kamiñski (sekretarz), dr Edyta Pietrzak Rada programowa prof. dr hab. Zbigniew Rau (U£) prof. dr hab. Stanis³aw Sulowski (UW, AHE) prof. dr hab. Konstanty Adam Wojtaszczyk (UW) prof. dr hab. Marek ¯migrodzki (UMCS Lublin) prof. dr hab. Arkadiusz ¯ukowski (UWM Olsztyn) prof. dr hab. Katarzyna ¯ukrowska (SGH) dr hab. prof. WAT Janusz Œwiniarski (WAT) Redaktor odpowiedzialny za vol. 9/2014 dr Rados³aw Kamiñski Recenzenci prof. DSW, dr hab. Tomasz Balbus Dolnoœl¹ska Szko³a Wy¿sza prof. UG, dr hab. Piotr Niwiñski Uniwersytet Gdañski Redakcja czasopisma „Homo Politicus” Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w £odzi 90-212 £ódŸ, ul. Sterlinga 26 tel. 0-42 63 15 070 © Copyright by Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w £odzi £ódŸ 2014 ISSN 1896-1770 (wersja drukowana jest wersj¹ pierwotn¹) Wersja elektroniczna e-ISSN 2391-5110 (numery stron zgodne z wersj¹ drukowan¹) Sk³ad DTP Iwona C³apiñska Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w £odzi 90-212 £ódŸ, ul. Sterlinga 26 tel./fax +42 63 15 908 [email protected] www.wydawnictwo.ahe.lodz.pl Spis treści Stanisław Parzymies 25 lat polityki bezpieczeństwa demokratycznej Polski ....................................................... 5 Ludwik Habuda „Władza” i „wiedza” w politycznym procesie decyzyjnym. Przypadek prac nad tworzeniem polskiego samorządu terytorialnego ......................... 15 Marek J. Malinowski Rola i miejsce III Rzeczypospolitej Polskiej we współczesnym świecie. Geneza i ewolucja głównych kierunków polityki zagranicznej Polski w latach 1939–2014 (refleksje osobiste) ................................................................................ 31 Kazimierz Łastawski Działalność Polski w Grupie Wyszehradzkiej (1991–2014) .............................................. 45 Irena Popiuk-Rysińska Polska w organizacjach międzynarodowych po 1989 r. ..................................................... 59 Marek Tabor 15 lat Polski w NATO ...................................................................................................................... 79 Radosław Kamiński Decentralizacja systemu władzy publicznej a zasady finansowania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce – 25 lat doświadczeń. Wnioski i spostrzeżenia ................................................................................................................. 103 Edyta Pietrzak Wolność i suwerenność jako wartości polityczne ................................................................. 115 Artur Kamiński „Neues Deutschland” a przemiany w Polsce w 1989 r. ...................................................... 125 Ilona Balcerczyk Recenzja książki Edyty Pietrzak Ku globalnemu społeczeństwu obywatelskiemu. Transgresje idei................................................................................................................................. 141 Marta Cieślikowska Recenzja książki Pierre’a Buhlera O potędze w XXI wieku ................................................ 145 Homo Politicus vol. 9/2014 Stanisław Parzymies Akademia Finansów i Biznesu Vistula 25 lat polityki bezpieczeństwa demokratycznej Polski1 Agresja Federacji Rosyjskiej przeciwko Ukrainie i przyłączenie do Rosji części Ukrainy, jaką jest Krym, wywołała zaniepokojenie w Polsce i w innych krajach sąsiadujących z Rosją. Społeczność międzynarodowa mogła oczekiwać, że ćwierć wieku po zakończeniu zimnej wojny nie znajdzie się żadne mocarstwo, które ośmieli się tak wyraźnie pogwałcić podsta- wowe zasady prawa międzynarodowego publicznego. Takie pogwałcenie może bowiem pociągnąć za sobą paraliż porządku europejskiego i globalnego, który wydawał się trwały. Adam Michnik, redaktor naczelny „Gazety Wyborczej”, napisał w artykule wstępnym, zatytułowanym Nie wolno się cofać, że „Kreml Putina pcha Europę w stronę odbudowy agresywnego imperium (…) gdzie rządzić mają przemoc i kłamstwo”. Przyzwolenie dla Putina – kontynuował A. Michnik – nie skończy się na Krymie (…). Bierność Zachodu będzie oznaczała zwycięstwo ducha Monachium z 1938 r. i Jałty z 1945 r.” („Gazeta Wy- borcza”, 17.04.2014, s. 1). W 2012 r. Federacja Rosyjska zwiększyła o 25% swój budżet obronny, który przekracza już budżet obronny Francji. Do 2020 r. Rosja wyda na nowoczesne uzbrojenie odpowied- nik 515 miliardów euro. Dla prezydenta Rosji modernizacja armii stała się narodowym priorytetem (L’OTAN teste sa force de réaction rapide près de la Russie, 2013). Federacja Rosyjska w swej doktrynie obronnej uważa NATO za potencjalnego przeciwnika. Nasyca bronią Okręg Kaliningradzki i organizuje regularnie manewry „Zapad”. Groźba rozmiesz- czenia rakiet Iskander w regionie Kaliningradu, dotychczas niezrealizowana, stanowi element szantażu. 1 W zbliżonej wersji artykuł ukazał się we francuskim kwartalniku „Questions Internationales”, nr 69/2014. 6 Stanisław Parzymies Potencjał obronny Polski i jej rola we współpracy międzynarodowej w dziedzinie bezpieczeństwa W tej sytuacji Polska dokonuje oceny swych środków bezpieczeństwa i możliwości obronnych wynikających ze współpracy międzynarodowej w dziedzinie bezpieczeństwa. Polska jako największy kraj w Europie Środkowej zarówno pod względem terytorialnym, jak i demograficznym opiera swoje bezpieczeństwo na kilku filarach, jakimi są: własny potencjał obronny, członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim i w Unii Europejskiej z ich zdolno- ściami obronnymi oraz jej współpraca bilateralna, zwłaszcza ze Stanami Zjednoczonymi. Polska posiada armię liczącą 96 000 osób, szóstą w Unii Europejskiej i ósmą w Sojuszu Północnoatlantyckim. Polska poświęca 1,95% swego PKB na obronę i pod tym względem znajduje się wśród pierwszych pięciu krajów członkowskich Sojuszu Północnoatlantyckie- go. Jeśli z powodu kryzysu finansowego z 2008 r. wydatki wojskowe w latach 2008–2012 obniżyły się w Europie Zachodniej o 8% i w Europie Środkowej o 10%, w Polsce wydatki tego rodzaju wzrosły o 19% (Bromeley, 2013: 264). Jak mówił 29 marca 2012 r. w exposé wygłoszonym w Sejmie minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski, według biura budżetowego NATO z 2012 r., Polska jest krajem, który w ciągu ostatnich dwudziestu lat najbardziej zwiększył wydatki na obronę, bo aż o 210% (Sprawozdanie stenograficzne z 11. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej w dniu 29 marca 2012 r., 2012: 170). Polacy są świadomi, że bezpieczeństwo zewnętrzne ich kraju zależy przede wszystkim od wartości ich potencjału obronnego. Dlatego też modernizacja i restrukturyzacja ich sił zbrojnych jest priorytetem dla Polski, która poświęci na ten cel w najbliższej dekadzie 140 mld złotych. Celem proponowanych zmian jest ulepszenie jakości polskich sił zbrojnych. Techniczny Plan Modernizacji przyjęty w 2012 r. zawiera dwanaście głównych programów operacyjnych. Aby zbudować swoją własną siłę odstraszającą, Polska zamierza wyposażyć się w śmigłowce bojowe, wozy bojowe, łodzie podwodne, samoloty bezzałogowe i własny system obrony powietrznej z rakietami ziemia–powietrze. Będzie dysponować własną tarczą antyrakietową, która z elementami amerykańskiej tarczy antyrakietowej, mającymi znaleźć się na terenie Polski w 2018 r., stanowić będzie część składową systemu NATO. Ponieważ Sojusz Północnoatlantycki pozostaje najważniejszym gwarantem zewnętrznym bezpieczeństwa Polski, krajowi naszemu bardzo zależy na tym, aby wspólna obrona na podstawie artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego, podstawowa z punktu widzenia Polski, pozostała dla NATO kluczowym obowiązkiem. Polacy uczestniczą oczywiście również w operacjach zewnętrznych NATO, między innymi w siłach stabilizacyjnych w Afgani- stanie, gdzie w 2013 r. przebywało 1800 polskich żołnierzy. Obecnie w Afganistanie jest jeszcze 1000 polskich żołnierzy, którzy tam pozostaną do końca misji Międzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczeństwa (ISAF), to znaczy do końca 2014 r. W Polsce znajduje się od 2006 r. Centrum Szkolenia Sił Połączonych NATO. Od 2 do 7 listopada 2013 r. odbyły się, po raz pierwszy na polskiej i łotewskiej ziemi, manewry wojskowe NATO Steadfast Jazz z udziałem 7000 żołnierzy, głównie amerykańskich i fran- cuskich oraz czołgów, samolotów i okrętów. W manewrach uczestniczyli obserwatorzy rosyjscy. Oddział amerykańskich sił powietrznych z samolotami F-16 i C-130 stacjonuje rotacyjnie w Polsce (Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polskiej polityki 25 lat polityki bezpieczeństwa demokratycznej Polski 7 zagranicznej w 2013 roku). Od marca 2014 r. oddział amerykański stacjonujący w Polsce dysponuje dwunastoma samolotami F-16, które pozostaną u nas do końca 2014 r. Ponadto sześć myśliwców CF-18 sił powietrznych kanadyjskich i cztery myśliwce francuskie Rafale przybyły na cztery miesiące do Polski w kwietniu 2014 r. w ramach NATO, w odpowiedzi na kryzys ukraiński, według francuskiego ministra obrony w celu odstraszenia Rosji „od wszelkiej szkodliwej interwencji” („Le Figaro”, 30.04.2014, s. 6). Jak oświadczył polski minister obrony Tomasz Siemoniak (2014: 7), Polska jest zainteresowana tym, aby siły zbrojne NATO na stałe stacjonowały na jej terytorium. Silna Unia Europejska uważana jest przez Polskę, będącą od dziesięciu lat członkiem tej organizacji, za kolejnego gwaranta jej bezpieczeństwa. W grudniu 2013 r. 83% Polaków akceptowało przynależność swego kraju do Unii Europejskiej, 14% było przeciw i 3% nie miało zdania w tej sprawie (10 PL-UE. Polskie 10 lat w Unii Europejskiej…, 2014: 210). Działając na rzecz rozwoju swych zdolności obronnych, Polska jest świadoma, że Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO), nawet