00 omslag PM 4.2:00 omslag PM 4.2 03-03-2016 14:52 Pagina 2 PRO MEMORIE PRO Inhoud Pro Memorie 4 (2002), aflevering 2 Redactioneel (Geert Bossers, Paul Brood, Chris Coppens, Rob Huijbregt, Theo Veen) 225 Artikelen Maarten van Boven Rechtsbronnen, archivarissen en rechtshistorici 227 C.M. Cappon en ‘… bider kore vanden dorpe …’. Het stadsrecht van H. van Engen Brouwershaven (1403) 230 Pro Memorie C.A. van Kalveen De oprichting van het waterschap ‘De Amerongse Bovenpolder’ in 1439 256 Alain Wijffels Zeeuwse steden voor de Grote Raad 266 P Florike Egmond Eer in het geding in het 16e-eeuwse Holland 294 Frank Keverling Buisman ‘Luijsigh ende pluisigh’. Huwelijksontbindingen in het zeventiende- eeuwse Gelre 305 Paul Brood Ossenhandel en belastingrecht 320 M.L. Dorreboom Franciscus Lievens Kersteman in Den Haag: een oplichtingszaak M in 1752 331 Bijdragen tot de rechtsgeschiedenis der Nederlanden A.M.J.A. Berkvens Een aanzet tot hervorming van het strafprocesrecht in Staats Opper-Gelder in 1762? 347 E.C. Coppens Is echtgescheiden ook echt geschied? Het verhaal van een proces 362 Theo van der Meer en ‘Ernstige moraliteits-toestanden in de residentie’. Een ‘whodunnit’ jaargang 4 (2002) Paul Snijders over het Haagse zedenschandaal van 1920 373 aflevering 2 Gretha Donker Mr. J.C. Bloem in Lemmer (1928-1931) 408 Frits Hoorweg Een inhaaloperatie 437 Over de auteurs van de artikelen 448 themanummer: de rijkdom van de archieven 4-2 (2002) 4-2 Stichting tot uitgaaf der bronnen van het Oud-Vaderlandse Recht (ovr) Uitgeverij Verloren bv te Hilversum 00 omslag PM 4.2:00 omslag PM 4.2 03-03-2016 14:52 Pagina 1 Pro Memorie. Bijdragen tot de rechtsgeschiedenis der Nederlanden Kopij-aanwijzingen Redactie Uitgever G.F.M. Bossers (UvA), secretaris Uitgeverij Verloren E.C. Coppens (KUN) Postbus 1741 De bijdragen zijn bij voorkeur gesteld in de spelling van 1995. S. Faber (VUA) 1200 BS Hilversum D. Heirbaut (Universiteit Gent) www.verloren.nl Het gebruik van ‘tussenkopjes’ wordt aanbevolen. Nieuwe alinea’s springen links in. Citaten moeten tussen F. Keverling Buisman (RA Gelderland, UvA) e-mail: [email protected] enkele aanhalingstekens worden geplaatst, citaten binnen citaten tussen dubbele. Grotere citaten worden aan- R.C.H. Lesaffer (KUB en KU Leuven) gegeven door na een regel wit het hele citaat een tab te laten inspringen. Citaten die niet in de Nederlandse, Duit- G. Martyn (Universiteit Gent) se, Franse of Engelse taal zijn gesteld, dienen vergezeld te gaan van een vertaling. P.L. Nève (KUN en KUB) C.H. van Rhee (UM) In de tekst wordt naar de noten verwezen door de nootcijfers, in superscript na de afsluitende punt of T.J. Veen (UvA), voorzitter (punt)komma te plaatsen. De namen van boeken en tijdschriften worden gecursiveerd, de titels van artikelen moeten tussen enkele Correspondentie en boeken ter recensie: aanhalingstekens worden geplaatst. Behalve in de boekaankondigingen en de recensies hoeft de naam van de Dr. G.F.M. Bossers Prof.Dr. D. Heirbaut uitgever niet te worden vermeld. Leerstoelgroep rechtsgeschiedenis Vakgroep Grondslagen van het recht Voorbeelden artikel: Faculteit der Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent – E.C. Coppens, ‘Het Lam Gods zijdelings verkocht’, in: Pro Memorie 1 (1999), p. 19-40; aldaar p. 37. Universiteit van Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid – A.Fl. Gehlen, ‘Visis actis. Eerste bevindingen bij de openlegging van het gerechtelijk archief der Luikse com- Postbus 1030, 1000 BA Amsterdam Universiteitstraat 4, B-9000 Gent missarissen-deciseurs te Maastricht (1632-1794)’, in: E.C. Coppens (red.), Honoris causa. Opstellen aangeboden tel. ++ 31 (0)20-5253447 tel. ++ 32 (0)9-2646840 aan prof.mr. O. Moorman van Kappen (Rechtshistorische reeks van het Gerard Noodt Instituut, nr. 42; Nijme- fax ++ 31 (0)20-5253495 of ++ 31 (0)20-5253408 fax ++ 32 (0)9-2646707 gen 1999), p. 49-60; aldaar p. 50. e-mail: [email protected] e-mail: [email protected] Voorbeelden boek: Bezoekadres: Oudemanhuispoort 4-6 – P.L. Nève, Schets van een geschiedenis van het notarisambt in het huidige België tot aan de Franse wetgeving (Rechtshis- torische reeks van het Gerard Noodt Instituut, nr. 34; Nijmegen 1995), p. 120. Pro Memorie wordt uitgegeven voor rekening van de Stichting tot uitgaaf der bronnen van het Oud-Vaderland- – Peter R. Boomsma, Kneppelfreed. Gevecht om de taal met wapenstok en waterkanon (Franeker 1998), p. 35. se Recht en met steun van het Belgische ministerie van Justitie. Het is een in twee afleveringen per jaar ver- Voorbeelden recensie: schijnend Nederlands-Vlaams rechtshistorisch tijdschrift dat gratis wordt toegezonden aan alle contribuan- – Caspar van Heel, [recensie van:] Alphons van den Bichelaer, Het notariaat in stad en Meierij van ’s-Hertogenbosch ten van de Stichting OVR. ... (1306-1531) (1998), in: Pro Memorie 1 (1999), p. 165-168; aldaar p. 166. De Stichting OVR stelt zich krachtens artikel 2 van haar Statuten ten doel het uitgeven en ontsluiten van – Luk Burgelman, [recensie van:] Jean-Pierre Nandrin, La justice de paix à l’aube de l’indépendance de la Belgique rechtsbronnen in de ruimste zin van het woord, het publiceren van verslagen van haar werkzaamheden en van 1832-1848 (1998), in: Pro Memorie 1 (1999), p. 175-177; aldaar p. 177. mededelingen omtrent hetgeen voor de kennis van het oud-vaderlandse recht belangrijk is, alsmede het vesti- Voorbeelden van vermelding van reeds eerder aangehaalde literatuur: gen van een of meer leerstoelen op het gebied van de studie van de bronnen van het oud-vaderlandse recht. – Coppens, ‘Het Lam Gods’, p. 30. De Stichting OVR geeft Werken uit voor de publicatie van bronnen. Ze publiceert in het tijdschrift Pro Me- – Gehlen, ‘Visis actis’, p. 53. morie voornamelijk artikelen, kronieken, opiniërende stukken en recensies. De Stichting heeft een bijzondere – Boomsma, Kneppelfreed, p. 40. leerstoel ‘oud-vaderlands recht, in het bijzonder het onderzoek der bronnen’ aan de Universiteit van Amster- – Nève, Schets van een geschiedenis, p. 125, of: dam; deze leerstoel wordt thans bezet door Prof.Dr. F. Keverling Buisman. – Nève, Schets geschiedenis notarisambt, p. 125. – Van Heel, recensie Van den Bichelaer, p. 167. Contribuantenadministratie van de Stichting OVR: – Burgelman, recensie Nandrin, La justice de paix, p. 176. Stichting tot uitgaaf der bronnen van het Oud-Vaderlandse Recht Het Gelders Archief Illustraties worden op prijs gesteld. Indien het artikel van afbeeldingen wordt voorzien, graag duidelijke foto’s Markt 1, 6811 CG Arnhem aanleveren, de onderschriften op een apart blad opnemen. Onderschriften en illustraties moeten worden voor- tel. ++ 31 (0)26-3521600 zien van een nummer. Op de uitdraai dient in de marge te worden aangegeven waar de betreffende illustratie fax ++ 31 (0)26-3521699 moet komen. e-mail: [email protected] Postgiro in Nederland 20430 Door de redactie aanvaarde kopij geldt als drukklare tekst. Wijzigingen, anders dan verbetering van zetfouten, Postrekening in België 000-0142199-94 kunnen de auteur in rekening worden gebracht. Jaarcontributie € 20,– Losse nummers: de prijs wordt per aflevering vastgesteld. De prijs van dit nummer is € 15,–. Redactioneel Op 4 juni 2002, tweehonderd jaar nadat het Staatsbewind van de Bataafsche Republiek had besloten een nationaal archief op te richten (17 juni 1802) en om Mr. Hendrik van Wijn (1740-1831) tot onze eerste nationale archivaris te benoemen, voltrok zich bij het Alge- meen Rijksarchief in Den Haag een kleine metamorfose. In de plaats van de bordjes ‘Rijks- archief’ kwamen nieuwe borden met het opschrift ‘Nationaal Archief’. Minister Roger van Boxtel zorgde op virtuele wijze voor de voltooiing van de gedaanteverwisseling. De transformatie van het Algemeen Rijksarchief tot Nationaal Archief is het sluitstuk van diverse ontwikkelingen in de cultuursector en het archiefwezen. Conserveerden de ar- chiefinstellingen voorheen alleen bronnen, nu exploiteren ze ‘cultureel vermogen’ en bie- den ze toegang tot een nationaal, regionaal of stedelijk ‘geheugen’. Ze zoeken onderlinge, vaak digitale, verbindingen en er ontwikkelen zich nieuwe samenwerkingsverbanden en netwerken die de oude bestuurlijke grenzen overschrijden. Ook de grenzen tussen de ver- schillende sectoren op het terrein van het ‘cultureel erfgoed’ lijken steeds meer te verdwij- nen. Daarnaast veranderen de vragen, verwachtingen en eisen van het publiek en van de partnerinstellingen. Binnen deze beweging vallen ook de fusies tussen rijksarchieven in de provincies met gemeentearchieven en andere cultuurinstellingen tot zelfstandige Regio- nale Historische Centra. In dat sterk in beweging zijnde veld past ook het nieuwe Nationaal Archief. Eerste direc- teur dr. Maarten van Boven zei er in de landelijke pers van: ‘Het Nationaal Archief wordt een organisatie die de schat aan historische bronnen in de collectie – ons “nationale ge- heugen” – niet alleen beheert, maar ook exploiteert en goed toegankelijk maakt voor groe- pen in de samenleving die het Nationaal Archief nog niet of nauwelijks kennen. De ge- schiedenis ligt er binnen handbereik.’ Dit themanummer van Pro Memorie over ‘De Rijkdom van de Archieven’, samengesteld door drie redacteuren van het tijdschrift van OVR en twee representanten van het Natio- naal Archief, verschijnt ter gelegenheid van de omvorming van het Algemeen Rijksarchief tot Nationaal Archief en werd mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van het Nationaal Archief, het Fonds A.H. Martens van Sevenhoven en de Gratama-stichting. Het is een exponent van het vernieuwde streven van het archiefwezen maar ook van OVR naar een groter publieksbereik. Wie zich verdiept in wat de Nederlandse archiefdiensten in huis, in depot dus, hebben, staat versteld van de rijkdom, diversiteit en omvang van de archieven. Van die rijkdom legt deze bundel opstellen getuigenis af. Tussen een introductie waarin dr. Van Boven er op 226 Pro Memorie 4.1 (2002) wijst dat de band tussen archief en rechtsgeschiedenis wel eens inniger is geweest dan thans en een slotartikel van ir. Hoorweg over een ‘inhaaloperatie’ bij de zorg voor de rech- terlijke archieven treft de lezer hier elf historische artikelen aan die geheel of grotendeels gebaseerd zijn op de studie van archivalia.