BAROMETER LEEFBAARHEID LEVEN IN GEMEENTE NOORDENVELD NOORDENVELD Matsloot Peizermade Sandebuur Roderwolde Nietap Peizerwold Foxwolde Leutingewolde Terheijl Peize Nieuw-Roden Roden Altena Roderesch Lieveren Alteveer Steenbergen Langelo Een-West Een Norg Peest Westervelde Zuidvelde Veenhuizen Huis ter Heide BAROMETER LEEFBAARHEID LEVEN IN GEMEENTE NOORDENVELD NOORDENVELD Matsloot Peizermade Sandebuur Roderwolde Nietap Peizerwold Foxwolde Leutingewolde Terheijl Peize Nieuw-Roden Roden Altena Roderesch Lieveren Alteveer Steenbergen Langelo Een-West Een Norg Peest Westervelde Zuidvelde Veenhuizen Huis ter Heide INHOUDSOPGAVE ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Samenvatting 5 4 Ervaren leefbaarheid 41 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1 Inleiding 13 4.1 Wonen 42 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4.2 Werk 43 4.3 Vrijwilligerswerk en mantelzorg 44 1.1 Doel barometer leefbaarheid 15 4.4 Sociale contacten en eenzaamheid 46 1.2 Opzet barometer 16 4.5 Sociale samenhang 47 1.3 De dorpen in Noordenveld 17 4.6 Vrijetijdsbesteding 49 1.4 Opbouw van dit rapport 18 4.7 Voorzieningen 50 4.8 Gezondheid 55 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4.9 Mobiliteit 56 4.10 Veiligheid en overlast 58 2 Demografische ontwikkelingen 21 4.11 Tevredenheid 59 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4.12 Werken aan leefbaarheid 63 2.1 Krimp 21 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 2.2 Vergrijzing en ontgroening 22 2.3 Verwachtingen voor de toekomst 24 5 Verklaringen voor leefbaarheid 69 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5.1 Relatie tussen veronderstelde en ervaren leefbaarheid 69 3 Veronderstelde leefbaarheid 29 5.2 Andere verklaringen voor ervaren leefbaarheid 71 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3.1 Sociale infrastructuur 30 3.2 Relatie tussen sociale infrastructuur en inwonertal 33 6 Conclusies & aanbevelingen 77 3.3 Lokale ruimtelijke en sociale kenmerken 35 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Bijlagen ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Bijlage I: Respons en weging 85 Bijlage II: Resultaten barometer en bevolkingsontwikkeling per dorp 87 Bijlage III: Gebruikte literatuur 112 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ SAMEN VAT TING Hoe prettig is het wonen in de gemeente Noordenveld? De ‘leefbaarheid’ waar het bij het beantwoorden van die vraag om gaat, is afhankelijk van vele factoren. Het gaat om objectieve zaken als de aanwezigheid van voorzieningen, de bereikbaarheid en de sociaal-economische achtergrond van de bewoners. Maar de tevredenheid van burgers met hun leefomgeving is ook afhankelijk van lastiger te objectiveren zaken als de landschappelijke waarde, het gevoel van veiligheid en de sociale cohesie in een dorp. Het begrip ‘leefbaarheid’ geeft aan hoe aantrekkelijk en/of geschikt een gebied of gemeenschap is om er te wonen, te werken en te recreëren. Centraal staat dus de vraag in hoeverre de woonomgeving en de voorzieningen aansluiten bij de verwachtingen, wensen en behoeften van de mensen die er wonen. Leefbaarheid staat enorm in de belangstelling, zeker tegen de achtergrond van ontwikkelingen als krimp en vergrijzing. Barometer leefbaarheid Tegen het licht van dit soort vragen wil de gemeente Noordenveld graag weten hoe de inwoners denken over de leefbaarheid in hun dorp. Hoe tevreden zijn de inwoners over het leven in hun dorp? Hoe staat het met de aanwezigheid en het gebruik van voorzieningen in de dorpen? Waar gaan bewoners heen voor werk, cultuur en sport? Hoe staat het met het vrijwilligerswerk in de dorpen? Hoe wordt de veiligheid ervaren in de dorpen? Hoe gaat het met het de gezondheid van (vooral oudere) bewoners, en in welke mate krijgen zij mantelzorg? Om dit soort vragen te beantwoorden is een barometer leefbaarheid uitgevoerd in alle dorpen van de gemeente Noordenveld. De barometer geeft een beeld van hoe het in de dorpen met leefbaarheid staat. Voor de gemeente levert de barometer informatie op voor diverse beleidsterreinen, zoals de Wmo, het accommodatiebeleid, het woonplan, het ouderenbeleid en het vrijwilligersbeleid. De dorpen krijgen met de barometer inzicht in de ideeën en meningen van hun inwoners over leefbaarheid. Veronderstelde en ervaren leefbaarheid In de discussie over leefbaarheid van het platteland gaat altijd veel aandacht uit naar het voorzieningenniveau in kleine dorpen. De relatie tussen voorzieningen en leefbaarheid is echter niet eenduidig: er zijn dorpen met nauwelijks voorzieningen waar de tevredenheid met de eigen kern als woonplaats heel BAROMETER LEEFBAARHEID NOORDENVELD 7 hoog is. Anders gezegd: de ‘veronderstelde leefbaarheid’ (de leefbaarheid die je op grond van objectieve gegevens als Ervaren leefbaarheid de aanwezigheid van voorzieningen zou kunnen verwachten) hoeft niet in lijn te zijn met de ‘ervaren leefbaarheid’ (de Bij de ‘ervaren leefbaarheid’ gaat het om de beleving van burgers: hoe tevreden zijn zij met hun dorp als woonplaats? beleving van bewoners). Om deze tevredenheid te kunnen verklaren en aanknopingspunten te bieden voor beleid, zijn in de enquête specifieke vragen gesteld over zaken als werk, het gebruik van voorzieningen en de tevredenheid hierover, (tevredenheid over) de In de Barometer is daarom gekeken naar de veronderstelde leefbaarheid en de ervaren leefbaarheid in de verschillende woonomgeving en de eigen woning, mobiliteit, sociale samenhang, vrijwilligerswerk, vrije tijdsbesteding en cultuur en dorpen. Voor de veronderstelde leefbaarheid is een inventarisatie gemaakt van onder meer de aanwezige veiligheid en overlast. Ook is gevraagd wat de belangrijkste onderwerpen zijn waaraan de gemeente moet werken om voorzieningen, het verenigingsleven en andere activiteiten in de dorpen, en de bereikbaarheid van de dorpen. de leefbaarheid in de eigen kern in stand te houden. De ‘ervaren leefbaarheid’ is gemeten met een schriftelijke enquête. Er zijn ruim 6.100 enquêtes verspreid in alle dorpen Een aantal van de 26 dorpen heeft dusdanig weinig inwoners, dat de responsgroep te klein is om (statistisch van de gemeente. De vragenlijst is in december 2011 verzonden en kon tot eind januari 2012 worden ingeleverd. Van betrouwbare) uitspraken over het dorp te kunnen doen. Dit geldt voor Alteveer, Huis ter Heide, Leutingewolde, de uitgezette vragenlijsten zijn er 1.756 terug gekomen, een respons van 29%. Met een dergelijke respons kunnen op Peizermade en Terheijl. het niveau van de hele gemeente betrouwbare uitspraken worden gedaan en kan voor de meeste dorpen ook inzicht worden gegeven op dorpsniveau. Uniek aan dit onderzoek is dat het op veel punten inzicht geeft in de verschillen tussen dorpen. Een samenvatting waarin de resultaten op gemeenteniveau worden beschreven, doet dan ook geen recht aan al het Komende jaren: krimp, vergrijzing en ontgroening onderzoeksmateriaal. Om een indruk te geven van de onderwerpen die in deze studie aan de orde komen, geven wij Volgens