LMedia JReSs earch ‘15 minutes of fame’ De invloed van Nederlandse media tijdens de verkiezingscampagne van 2017 Cartoon afkomstig van de website van The Economist: https://economist.com Amsterdam, mei 2017 Dr. Nel Ruigrok Dr. Wouter van Atteveldt Drs. Sarah Gagestein Roos van Keulen Voorwoord Na de Brexit en de verkiezingen van Trump in de Verenigde Staten waren alle internationale ogen gericht op Nederland waar op 15 maart 2017 parlementsverkiezingen zijn gehouden. Met de Franse en Duitse verkiezingen later in 2017 op het programma was de Nederlandse verkiezing een eerste graadmeter om te zien of het populisme ook greep zou krijgen op Europa. Van een populistische opmars bleek geen sprake na de verkiezingen. Sterker nog, het land lijkt meer dan ooit verdeeld te zijn met in totaal 13 partijen die zitting nemen in de Tweede Kamer en een grootste partij die iets meer dan 20% van de bevolking vertegenwoordigt. In dit onderzoek staat de rol van de media tijdens deze verkiezingen centraal. Het uitgangspunt van het onderzoek betrof de vraag in hoeverre er diverse groepen (moeilijk bereikbare) kiezers te traceren zijn in het electoraat en welke media zij volgen om aan hun politieke informatie te komen. Een vervolgvraag daarbij was welke mediaberichtgeving in deze media te zien is voor deze specifieke groepen kiezers en tenslotte hoe deze berichtgeving invloed heeft op hun stemgedrag en hun mening ten aanzien van democratische processen. Deze vragen zijn beantwoord met behulp van kwantitatieve analyses van de inhoud van de media, gecombineerd met de gegevens van paneldata, afkomstig van een survey panelonderzoek uitgevoerd door Kieskompas. De survey is gehouden voorafgaand aan de campagne, tijdens de campagne en in de week na de verkiezingen. Deze gegevens zijn aangevuld met een groot aantal diepte-interviews van kiezers afkomstig uit met name moeilijk bereikbare groepen kiezers. Dit geeft inzicht in het mediagebruik van diverse groepen kiezers in onze samenleving en de invloed van deze berichtgeving op denkbeelden van het publiek. Deze inzichten gelden niet alleen voor het mediagebruik tijdens de verkiezingscampagne, maar ook in het algemeen buiten verkiezingstijd om. Met name de rol van sociale media in de dagelijkse nieuwsvoorziening is een onderwerp dat vraagt om nader onderzoek. Graag willen we onze dank uitspreken aan Kieskompas BV, Buzzcapture en Media Distillery voor het beschikbaar stellen van de data van het panelonderzoek en de mediagegevens. Daarnaast danken wij het bestuur van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek voor hun vertrouwen in het onderzoek en de geleverde input: Dr. V.P. Kouwenhoven (voorzitter); Dhr. F. Van Exter (vicevoorzitter), Dr. M. Vermuth (penningmeester), Dr. A.G.D. Leurdijk en Dhr. R. Khemradj. Speciale dank gaat uit naar Quint Kik, senior-onderzoeker en René van Zanten, directeur van het Stimuleringsfonds voor hun constructieve bijdrages tijdens de uitvoering van het onderzoek. Amsterdam, mei 2017 Nel Ruigrok Wouter van Atteveldt Sarah Gagestein Roos van Keulen Dit onderzoek is uitgevoerd met financiële steun van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek © 2017 LJS Nieuwsmonitor. Auteursrechten voorbehouden. 2 Inhoud 1 Inleiding: opmars of beteugeling van het populisme? ............................................................... 5 2 Theoretische achtergrond ........................................................................................................... 7 Een verschuivend landschap qua politiek en media ......................................................................................................... 7 Populistische boodschappen in een medialandschap op drift ..................................................................... 7 De rol van medialogica en sociale media op inhoud en consumptie .......................................................... 8 Wat of wie komt er in het nieuws en waarom doet dat ertoe? ..................................................................... 9 Kom in het hoofd van de zwevende kiezer via reputatie en associatie .............................................................................11 Welke partijen kunnen wat claimen? ..............................................................................................................12 De campagne als wedstrijd: peilingen en debatten ..........................................................................................................13 De rol van peilingen ..........................................................................................................................................13 De rol van de debatten .....................................................................................................................................13 3 Methode .................................................................................................................................... 15 Dataverzameling media-analyses..................................................................................................................................15 Automatische inhoudsanalyse ......................................................................................................................................16 Top down inhoudsanalyses ..............................................................................................................................16 Bottom-up inhoudsanalyse ..............................................................................................................................16 Panelonderzoek ...........................................................................................................................................................16 Diepte-interviews .........................................................................................................................................................17 Diepte-interviews: voorafgaand, tijdens en na afloop van de campagne .................................................17 4 Publieksgroepen, mediagebruik en invloed op stemgedrag .................................................... 20 Mediagebruik van groepen kiezers ...............................................................................................................................20 Inzoomen op sociale media ...........................................................................................................................................23 Vertrouwen in media...................................................................................................................................................25 Belangrijkste politieke uitdaging ..................................................................................................................................27 Conclusie .....................................................................................................................................................................29 5 De rol van Facebook en Twitter ............................................................................................... 32 De partijstrategie op Facebook.....................................................................................................................................32 Toename van het aantal bereikte personen ...................................................................................................33 Campagne voeren via Twitter .......................................................................................................................................35 Conclusie .....................................................................................................................................................................37 6 De inhoud van het politieke nieuws ......................................................................................... 38 Aanbod en consumptie van het nieuws onderzocht ........................................................................................................38 Politieke partijen en politici in het nieuws ....................................................................................................................39 Aandacht voor partijen en politici op televisie .............................................................................................40 Aandacht voor partijen en politici in de dagbladen .....................................................................................42 Aandacht voor partijen en politici in de regionale dagbladen ....................................................................43 Aandacht voor partijen en politici op online nieuwssites ...........................................................................44 Facebook nader bekeken ..................................................................................................................................45 Aandacht voor grote partijen in media met verschillende verschijningsvormen ....................................46 Focus op nieuws voor specifieke groepen ....................................................................................................47 Deelconclusie .....................................................................................................................................................49 Hoe inhoudelijk was de verkiezingscampagne? .............................................................................................................50 Het inhoudelijke debat......................................................................................................................................52