Derleyen Halil Berktay Pınar Kandemir © TRT WORLD RESEARCH CENTRE TÜM HAKLARI SAKLIDIR YAYINCI TRT WORLD RESEARCH CENTRE TEMMUZ 2018 “Giriş: Ya Onlar Kazansaydı?” Halil Berktay Tarih ve Hafıza TRT World Research Centre tarafından üretilen transkriptler ve diğer materyaller üzerinden derleyenler: Halil Berktay ve Pınar Kandemir Çevirmen: Yusuf Selman İnanç Katkıda Bulunanlar: Muhammed Lütfi Türkcan Abdullah Keşvelioğlu Alpaslan Oğuz Ozan Ahmet Çetin Ahmet Furkan Güngören Cem Güney Nurhayat Kızılkan Fawaz Abdul Salam Edebali Murat Akca Razan Saffour Alonso Alvarez Muhammed Maşuk Yıldız Öykü Hazal Tural Onur Kanan Hakan Şirin Fotoğraflar: Anadolu Ajansı Tasarım: Yuva İstanbul Fikir Sanat www.yuvaistanbul.com TRT WORLD İSTANBUL AHMET ADNAN SAYGUN CADDESİ NO:83 34347 ULUS, BEŞİKTAŞ İSTANBUL / TURKEY www.trtworld.com TRT WORLD LONDON PORTLAND HOUSE 4 GREAT PORTLAND STREET NO:4 LONDON / UNITED KINGDOM www.trtworld.com TRT WORLD WASHINGTON D.C. 1620 I STREET NW, 10TH FLOOR, SUITE 1000, 20006 WASHINGTON DC / UNITED STATES www.trtworld.com Tarih ve Hafıza 15 Temmuz Darbe Teşebbüsü Karşısında TRT World Derleyen HALİL BERKTAY ve PINAR KANDEMİR TRT WORLD -4- 15 TEMMUZ DARBE TEŞEBBÜSÜ KARŞISINDA 18 Bir Milletin Kaderi 06 08 Tehlikede Önsöz Tarih: İbrahim Eren Gerçekte Ne Oldu? 26 Zaman Çizelgesi 51 Millet Meclisi’nde Direniş ve 10 Dayanışma Giriş: Ya Onlar Kazansaydı?: Halil Berktay 39 Darbeyi Bastırmadaki 59 Ana Figürler Recep Tayyip Erdoğan Binali Yıldırım FETÖ Muamması: Hulusi Akar Dini Cemaat ve Hakan Fidan ‘Hizmet’ Hareketinden Zekai Aksakallı İktidar Hırslısı Ömer Halisdemir Suç Örgütüne İçindekiler -5- 71 89 FETÖ ve Darbe: Darbe Teşebbüsüne Kanıt Verilen Uluslararası Tepkiler 126 Ertesi Gün 83 Başı Çeken 97 Dört FETÖ Üyesi Hafıza: 128 TRT World TRT World 136 Çalışanları Nasıl TRT World ve Yaşadıklarını Etkilendi? Neden Hedef Seçildiğine Anlatıyor Dair 98 İlk Saatler 138 TRT World’ün Resmi Açılışında 134 Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Sözlerinden FETÖ’ye Tepkiler Satırbaşları İçindekiler Önsöz İbrahim Eren TRT Genel Müdürü 2016 senesinin 15 Temmuz’unun gecesi ve 16 kuruluşuna saldırmışlardı. O dönemde yayın hayatına Temmuz’unun şafak vakti milletimiz yakın tarihinin hem henüz merhaba dediği de göz önünde bulundurularak en kötü hem de en iyi zamanlarından birisine şahitlik TRT World’ün yayınını sürdürmede oldukça yaratıcı ve etmiştir. Dehşet verici darbeye göğüs gerip sonrasında mahir olduğu görülmüştür. (Bu kitabın birçok yerinde bu felaketi bertaraf eden milyonlarca insan için ömür boyu unutulamayacak bir tecrübe yaşanmıştır. bunun nasıl başarıldığı görülecektir.) Ertesi sabah da İstanbul’daki büro yayını yeniden devralmıştı. O gece Cumhurbaşkanımız hiç hesap kitap yapmadan kayıtsız şartsız bir çağrıda bulundu. Bu çağrıyı O esnada Amerika’daki arkadaşlarımızla görüştüm. Bize yapmasından önce bile insanlar Cumhurbaşkanlarının (aralarında CNN ve diğer 20 uluslararası haber kanalının ülkesi için canını feda edeceğine inanıyorlardı. da olduğu) ana Amerikan ağları ile irtibat sağladılar. Cumhurbaşkanı’nın çağrısına kulak veren milyonlar işte bu denli kendisine güvenmektelerdi. Halkın Sokaklardaki göstericilerin darbeyi kutladıkları ve Sayın gücünün üstünde bir güç tanımadığını vurgulayan Erdoğan’ın Almanya’ya iltica talebinde bulunduğu Cumhurbaşkanı ‘Sizi temsil etmek üzere buradayım,’ şeklindeki asılsız iddiayı veren bazı yabancı medya demişti. Bu çağrıya kulak veren Türk vatandaşları kuruluşları bu sayede yayınlarının içeriğini değiştirmek demokratik kurumlarına ne denli bağlı olduklarını ve zorunda kaldılar. nasıl birlik içerisinde olduklarını gösterdiler. FETÖ suç örgütüne dönüşen Gülenci yapılanma silahsız sivillere karşı silahlar, tanklar, helikopter ve hatta F-16 savaş Darbenin ardından Türkiye tüm tehditlere karşı uçakları ile büyük bir şiddet uyguladı. 15 Temmuz birliğini kuvvetlendirmiş oldu. Geniş katılım gösterilen gecesi hakları ve hürriyetleri için dik duran 249 kişi şehit Demokrasi Nöbetleri ve ortak düzenlenen mitingler olurken 2000’den fazla insan da yaralandı. ortak zemindeki bu dayanışmayı gözler önüne sermiş oldu. Dünya Türkiye’nin göstermiş olduğu direnişi takdir Darbeciler TRT’nin İstanbul ve Ankara’daki binalarını etmeye başladı. Artık eski Türkiye yoktu. bastılar, ancak çalışanlarımız halkla birlikte direniş sergiledi. Bu halk direnişine katılmış birisi olarak bizi öne taşıyan güçlü kararlılık ve mesuliyet hislerine bizzat Darbe esnasındaki şiddete bizzat maruz kalan ve şahitlik etmiş bulunuyorum. Sadece kendimiz için değil, darbecilerin propagandalarını püskürtüp çürüten aynı zamanda çocuklarımız ve çocuklarımızın geleceği Londra ve dünyanın muhtelif yerlerindeki TRT World için de direndik. çalışanlarından ayrıca bahsetmek gerekir. Bu projenin oluşumunda yaşadıklarını bizimle paylaşmalarından 15 Temmuz darbe teşebbüsü TRT World’ün karşılaştığı en büyük zorluktu. Türkiye’nin ilk uluslararası İngilizce ötürü kıvanç duymaktayız. Soru-cevap şeklinde yapılan yayın yapan devlet kuruluşu olarak darbecilerin ilk bu mülakatların ses kayıtlarının tam deşifreleri (bu kitap hedefleri arasındaydık. Basının olayları dengeli ve için edit edilip kısaltılmadan önce) tarihe not düşmek sorumluluk gözeterek ele almasına ilişkin büyük bir amacıyla yapılmıştır. karamsarlık içinde olunan ve yalan haberlerin gerçekleri saptırdığı ve gölgede bıraktığı bu dönemde TRT World O gece TRT World, Türk halkı gibi değerlerine sadık ismine yaraşır bir basın kuruluşu olduğunu ispatlamıştır. İstanbul’daki merkezi basılıp işgal edildiğinde TRT World kalmıştır. Bu başarının üstüne daha fazlasını eklemek, dünyayı haberdar etmeye devam etmek için Londra Türkiye’yi ileriye taşımak ve dünyaya Türkiye gerçeğini ofisinden yayına devam etmiştir. Darbeciler birçok basın göstermek arzusundayız. I Tarih Gerçekte Ne Oldu? I Tarih TRT WORLD -10- 15 TEMMUZ DARBE TEŞEBBÜSÜ KARŞISINDA geniş insan ve maddi kaynakların olduğu profesyonel ve kurumsal mevkilerin, yani, ordunun yapabileceği tarzda daha ani ve yoğun bir şekildedir. Bu sebeple or- dunun yönetimi ele geçirmesi ifadesi ile coup veya coup d’état (aynı zamanda bu menfi olağandışılığın kelime Giriş: dağarcığını zenginleştiren putsch, golpe ya da golpe d’estado) ifadeleri birbirlerinin yerine kullanılır olmuştur. Ya Onlar Kazansaydı? Çelişkili bir biçimde, darbeler ya da ordunun yönetimi ele geçirmesi demokratik gelişmenin tabii bir neticesidir. Halil Berktay Elbette ki bu patolojik bir neticedir. Darbelerin sebebi daha önce veya hiçbir zaman demokrasinin olmamış olması değildir. Aksine, darbeler için müdahalede bulu- nabilecekleri bir parça da olsa demokrasi veya belli bir demokratikleşme derecesi ve yönelimi olması gerekme- ktedir. On sekizinci asrın sonlarından Fransız İhtilali’ne ve 1800’lerin başlarına kadar modernitenin iki ana boyu- tu ya da unsuru birbiri ile paralel olarak ortaya çıkmıştır: demokrasi, kapsamlı seçimler, temsil ve meclis; ve aynı zamanda, aksi cihette, modern devletin karanlık yüzü Fransızca’da coup (darbe) kelimesi vurmak ya da pat- olarak, zor kullanma aygıtı ve meşru bir şekilde şiddet latmak manalarına gelir. Siyasi bir terim olarak ise coup kullanma hakkının tecessüm etmiş hali olarak ordu. değiştirmek, devirmek ve/veya devlet, hükümet ya da Bir tarafta liberal demokratik fikirlerin gelişimi, anayas- siyasi yönetim üzerinde hakimiyet sağlamak manaları- acılığın yaygınlaşması, temel hak ve hürriyetlerin kanu- na gelen coup d’état ifadesinin kısaltmasıdır. Dolayısıyla nen teminat altına alınması ve oy hakkının genişletilm- darbe olağan olmayan ve şiddete bel bağlayan siyaset esi Viyana Kongresi’nde dayatılan Restorasyon dönemi tarzlarından birisini temsil eder. Bir diğer tür de devrim- prangalarını kırmak için bastırdı. Diğer taraftan ise bu dir. Devrim genellikle (a) aşağıdan yukarıya gelen halk temayülü durdurmak veya tersine döndürmek için çare hareketine dayanan ve (b) sadece siyasetin tepesini ve araç arayışına giren muhafazakâr güçler Kilise’yi de değil aynı zamanda siyasi (ve hatta toplumsal) yapıya yanlarına alarak orduya dönüştüler. 1848 ayaklanma- ilişkin ne varsa hemen her şeyin değiştiği daha kar- larının (Cavaignac riyasetinde) bastırılmasından, Louis maşık bir sistem değişikliği ile neticelenen bir türdür. Bonaparte’ın iktidara getirilip desteklenmesine ve (Hor- Kabul edilmelidir ki her ikisi de daha gevşek ve öznel thy, Metaxas, Antonescu, Franco, Salazar ve diğerler- kıstaslardır. Ne kadar değişim sistem değişimidir? Bir inin özdeşleştiği) İki Savaş Arası Dönem’in, aralarından şeye devrim denilebilmesi için kitlelerin ne kadar müda- sadece birkaçının Soğuk Savaş’ı görebildiği, askeri hil olmuş olması gerekmektedir? Tarih yorumunun diktatörlüklerinin tesis edilmesine kadar aristokrat sub- grileşmesine sebebiyet veren bazı alanları belirlemek aylar kontrolündeki ordular ve ordu müdahaleleri tüm asla kolay değildir. Aksine, bir darbenin kapsamı daha dünyada bir nefret ögesi haline gelmişti. Batı Avrupa’da kısıtlıdır ve bu sebeple de tanımlanması daha kolaydır. çoğu 1945’den sonra sahneden çekilmişti. Üstelik arkal- Burada şiddetin kullanımı bir sivil ya da ‘amatör’ liderlik arında çok kötü bir nam bırakmışlardı. Özellikle akade- (ister kent ayaklanmasına, ister gerilla savaşına isterse mik düşüncede darbelerin ya da askeri müdahalelerin de bu ikisinin birleşimine başvurmuş olsun) tarafından siyasi faydasını kuramsallaştırmak artık imkan dahilinde sağlanması mümkün olmayan, ancak sadece elinde değildi. -11- Batı’da değil ama geri kalan yerlerde mesele başka türlüy- askeri manada bir subay zümresi olmaktan (ekonomi dü. Batı’da modernite demokrasiyi içselleştiren ve kap-