ANEKS do Informacji o działalności Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu 1 2 Spis treści Załącznik nr 1: Informacje o śledztwach prowadzonych w 2009 r. w poszczególnych oddziałowych komisjach ............................................. 5 1. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Białymstoku.... 5 2. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku ...... 14 3. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach 25 4. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie..... 30 5. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Lublinie....... 37 6. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi........... 45 7. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Poznaniu .... 52 8. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie... 61 9. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie ... 79 10. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie... 87 11. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu 104 Załącznik Nr 2: Wydawnictwa ............................................................................................... 123 Załącznik Nr 3: Publikacje pracowników IPN ..................................................................... 132 Załącznik nr 4: Konferencje, Sesje Naukowe i Popularnonaukowe................................... 186 Załącznik 5: Wystawy.............................................................................................................. 190 Załącznik nr 6: Spotkania Klubów im. gen. Stefana Roweckiego „Grota” w 2009 r. ....... 197 3 4 ZAŁĄCZNIK NR 1: INFORMACJE O ŚLEDZTWACH PROWADZONYCH W 2009 R. W POSZCZEGÓLNYCH ODDZIAŁOWYCH KOMISJACH 1. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Białymstoku (materiał opracowany przez naczelnika Zbigniewa Kulikowskiego) • Wykaz spraw o szczególnym wymiarze społecznym dla obszaru działania OK w Białymstoku S 15/01/Zn – śledztwo w sprawie zamordowania przez kilkunastu obywateli polskich, w dniu 7 i 8 lipca 1941 r. w Radziłowie, woj. podlaskie, od 100 do 1000 osób narodowości ży- dowskiej. Zebrany materiał dowodowy niniejszego postępowania przygotowawczego wykazał, iż w dniu 7 lipca 1941 r. w godzinach rannych do Radziłowa, przyjechali Niemcy, którzy mieli wydać rozkaz przedstawicielom miasteczka, „oczyszczenia” miejscowości z Żydów, nakazując mieszkańcom miasteczka rozprawienie się z Żydami. Następnie grupa składająca się co najmniej z kilkunastu mieszkańców Radziłowa zgromadziła Żydów na rynku. a następnie zagnała do pu- stej stodoły, którą po oblaniu benzyną podpalono. Osoby uciekające z ognia zabijano przy użyciu broni palnej lub przemocą wrzucano do środka. Broń palna w postaci radzieckich karabinów została sprawcom wręczona przez Niemców. W tym samym dniu oraz w dniu następnym poszu- kiwano ukrywających się Żydów, których zabijano. Liczby ofiar nie można dokładnie ustalić, a w przybliżeniu szacuje się, że podczas tych zdarzeń pozbawiono życia od 100 do 1000 osób. Inspiracją, wzorcem takich działań było postępowanie żołnierzy niemieckich wobec Żydów bez- pośrednio po wkroczeniu do Radziłowa. Nie można też pominąć panujących nastrojów wśród części ludności, wyrażających nieprzychylny i wrogi stosunek do Żydów, z uwagi na kolaborację części ludności żydowskiej w okresie wcześniejszym z okupantem radzieckim. W zgromadzonym materiale aktowym występują nazwiska sprawców spośród obywateli polskich uczestniczących w realizacji zbrodni w Radziłowie, przy czym ustaleni sprawcy tej zbrodni już nie żyją. Zazna- czyć należy, iż nie zgromadzono dowodów pozwalających na przedstawienie zarzutów udziału w jej popełnieniu żyjącemu sprawcy. W oparciu o analizę materiałów archiwalnych ustalono, że w Niemczech prokuratura w Hamburgu umorzyła w 1965 r. postępowanie przeciwko Hermanowi S. w sprawie zabójstwa w 1941 r. Żydów w Radziłowie. Umorzenie zapadło mimo uzyskania z Izraela protokołów przesłuchania w charakterze świadka Chai F., która po okazaniu jej zdjęć fotograficznych Hermana S. zeznała, że był on dowódcą tej akcji eksterminacyjnej. Zwrócono się do prokuratury niemieckiej o materiały z tego postępowania. Strona niemiecka nadesłała odpo- wiedź, że nie dysponuje aktami tego śledztwa, gdyż zostały one najprawdopodobniej zniszczone. Dodatkowo opracowano i skierowano wnioski o pomoc prawną do Niemiec i Austrii, zmierzające do przesłuchania w charakterze świadków Hermana S. i Marthy F. Strona niemiecka odmówiła przesłuchania Hermana S. z uwagi na jego stan zdrowia. Nadesłana opinia medyczna wyklucza jakikolwiek udział Hermana S. w postępowaniu karnym. Realizacja wniosku o pomoc prawną do Austrii nie doszła do skutku, gdyż zmarła Martha F., która miała dysponować informacjami o okolicznościach śmierci w Radziłowie Mosesa F. W 2004 r. wystąpiono do Izraela o między- narodową pomocy prawną, która dotyczyła w szczególności prośby o przesłuchanie 66 świad- ków, bliskich ofiar mordu. Wyniki tej międzynarodowej pomocy prawnej Oddziałowa Komisja ŚciganiaŚcigania ZZbrodnibrodni pprzeciwkorzeciwko NNarodowiarodowi PPolskiemuolskiemu w BBiałymstokuiałymstoku ootrzymałatrzymała ddopieroopiero w ddniuniu 3 listopada 2008 r. Nadesłane w ramach wykonanej pomocy prawnej materiały liczą około 1500 stron. Należy dokonać weryfikacji materiałów, albowiem część z nich, uzyskanych w ramach pomocy prawnej, może znajdować się już w aktach prowadzonego postępowania wskutek wcze- śniej wykonanych czynności procesowych. Po uzyskaniu tłumaczeń i zaznajomieniu się z cało- ścią zgromadzonego materiału dowodowego będą wykonywane dalsze czynności procesowe. 5 S 51/09/Zn – śledztwo w sprawie zabójstw osób cywilnych, dokonanych przez funkcjona- riuszy nazistowskich w 1943 r. we wsi Krasowo-Częstki, woj. podlaskie. Zebrany materiał do- wodowy wykazał, że w dniu 17 lipca 1943 r. żandarmi z posterunków niemieckiej żandarmerii w Wysokiem Mazowieckiem, Szepietowie, Czyżewie rozstrzelali we wsi Krasowo-Częstki, woj. podlaskie, 257 mieszkańców tej wsi, a ofiarami tej zbrodni były w większości kobiety i dzieci. Przedmiotowo postępowanie aktualnie znajduje się na etapie ustalania osób pokrzyw- dzonych, jak i sprawdzania działań wykonanych w tej sprawie przez wymiar sprawiedliwości Republiki Niemiec. S 69/01/Zk – śledztwo w sprawie zbrodni komunistycznych w postaci zabójstwa w lip- cu 1945 r. w nieustalonym miejscu około 600 osób zatrzymanych na terenie Suwalszczyzny podczas „obławy augustowskiej” dokonanej przez wojska NKWD, przy współudziale funk- cjonariuszy UB, MO oraz żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego. Zgromadzony materiał do- wodowy wykazał, że od 10 lipca 1945 r. do 25 lipca 1945 r. na terenie Suwalszczyzny została przeprowadzona przez Armię Czerwoną zakrojona na wielką skalę obława w celu wyelimi- nowania zbrojnego, niepodległościowego podziemia oraz w celu pacyfikacji nieprzychylnych nastrojów miejscowej ludności. Akcja była wykonywana siłami jednostek specjalnych NKWD i oddziałów Smiersz przy współpracy funkcjonariuszy UB z jednostek terenowych. Z grupy około 7000 zatrzymanych w tym okresie osób, z których część nie była związana z ruchem niepodległościowym, zaginęło około 600. Losy zaginionych osób są dotychczas nieznane, ale należy przyjąć, że zatrzymane osoby zostały zabite, a tym samym dopuszczono się zbrodni ludobójstwa. W toku śledztwa prokuratorzy zwracali się trzykrotnie o pomoc prawną do Rosji: 6 grudnia 1995 r., 24 lipca 2003 r. oraz 10 marca 2006 r. W dniu 4 stycznia 1995 r. Główna Prokuratura Wojskowa Federacji Rosyjskiej w piśmie skierowanym do Amba- sady Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie podała, iż w wyniku pacyfikacji terenów Polski północno-wschodniej i części terytorium obecnej Litwy zatrzymano czasowo około 7000 osób w ramach unieszkodliwiania formacji „antyradziecko nastawionej Armii Krajowej”. Potwierdzono przy tym aresztowanie części osób z tej grupy przez organy Smiersz 3 Frontu Białoruskiego. Grupa ta liczyła 592 osób, których dalszy los, zgodnie z treścią wzmian- kowanej informacji, jest nieznany. Dane te są w znacznej mierze zgodne z poczynionymi w toku śledztwa ustaleniami faktycznymi. Strona rosyjska w kolejnych odpowiedziach usztywniła stanowisko, twierdząc, że nie dysponuje żadnymi materiałami związanymi z losa- mi osób zaginionych podczas obławy, i nie udostępniła żądanych w odezwach dokumentów. W ramach czynności prowadzonych w śledztwie S 69/01/Zk do chwili obecnej przesłuchano ponad 600 świadków spośród członków rodzin osób aresztowanych i ich sąsiadów bę- dących niejednokrotnie bezpośrednimi obserwatorami zatrzymań, a także spośród osób zatrzymanych, a następnie zwolnionych, po przejściu pierwszych punktów filtracyjnych. Zakończono kwerendy materiałów archiwalnych IPN, CAW i właściwych archiwów państwo- wych. W dniu 30 lipca 2009 r. skierowano kolejny wniosek do Rosji o udzielenie pomocy praw- nej, jak i opracowywany jest wniosek o pomoc prawną kierowany do Republiki Białoruś. S 74/07/Zk – śledztwo przeciwko Bohdanowi M., Waldemarowi P., Gedyminowi. Z., podejrzanym o popełnienie zbrodni komunistycznych na szkodę Sławomira K., zostało wsz- częte w dniu 2 stycznia 2008 r. Postępowanie zainicjowane zostało zeznaniami Sławomira K., osoby zaangażowanej w kolportaż publikacji KSS KOR i innych organizacji opozycyjnych. Sławomir K. zeznał, że po zatrzymaniu go w związku przeprowadzoną akcją rozklejenia ulotek w dniu 23 czerwca