GEMEENTE HOF VAN TWENTE PLANGEBIED BLOKSTEGENWEG/KUIPERSWEG TE AZELO Bureauonderzoek en Inventariserend veldonderzoek (karterende fase) BAAC rapport V-09.0290 oktober 2009 GEMEENTE HOF VAN TWENTE PLANGEBIED BLOKSTEGENWEG/KUIPERSWEG TE AZELO Bureauonderzoek en Inventariserend veldonderzoek (karterende fase) BAAC rapport V-09.0290 oktober 2009 Status definitief Auteur(s) W.A. Bergman ARCHEOLOGIE BOUWHISTORIE CULTUURHISTORIE BAAC bv V-09.0290 Azelo, Blokstegenweg/KuiperswegAzelo Colofon ISSN 1873-9350 Auteur(s) W.A. Bergman Redactie J. Mulder Cartografie ir. S. van Daalen Copyright Gemeente Hof van Twente te Goor / BAAC bv te Deventer Eindcontrole J. Mulder 09-10-2009 Autorisatie drs. A. ter Wal 09-10-2009 (senior archeoloog) Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Gemeente Hof van Twente te Goor en/of BAAC bv te Deventer. BAAC bv Onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie Postbus 2015 Graaf van Solmsweg 103 7420 AA Deventer 5222 BS ‘s-Hertogenbosch Tel.: (0570) 67 00 55 Tel.: (073) 61 36 219 Fax: (0570) 61 84 30 Fax: (073) 61 49 877 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] 2 BAAC bv V-09.0290 Azelo, Blokstegenweg/KuiperswegAzelo Administratieve gegevens Onderzoekgegevens Type onderzoek BO en IVO-k Datum opdracht 1 september 2009 Datum veldwerk 28 september 2009 Datum rapportage 1 oktober 2009 Uitvoerder BAAC bv, vestiging Deventer Postbus 2015 7420 AA Deventer 0570-670055 Projectleider W.A. Bergman [email protected] BAAC-rapport V-09.0290 Veldmedewerkers drs. D. de Ruiter Vondstdeterminatie drs. mw. A.C. van der Venne Opdrachtgever Gemeente Hof van Twente A. Roebert-ter Horst Postbus 54 7470 AB Goor 0547-858585 Bevoegde overheid Gemeente Hof van Twente Postbus 54 7470 AB Goor 0547-858585 Beheer documentatie BAAC bv Beheer vondstmateriaal Depot voor Bodemvondsten Bergpoortstraat 193 7411 CV Deventer tel. 0570-644173 Locatiegegevens Provincie Overijssel Gemeente Hof van Twente Plaats Azelo Toponiem Azelo Kadastrale gegevens Gemeente Delden, sectie B nrs. 2057, 1800, 1801, 1975 Kaartblad 28G Oppervlakte deellocatie A 13,51 ha. Oppervlakte deellocatie B 0,95 ha Oppervlakte deellocatie C 0,72 ha RD-coördinaten deellocatie A 245.040 / 479.763 245.105 / 479.768 245.155 / 479.650 245.061 / 479.673 RD-coördinaten deellocatie B 245.324 / 479.795 245.431 / 479.812 245.453 / 479.738 245.352 / 479.706 RD-coördinaten deellocatie C 245.331 / 479.962 245.435 / 479.989 245.456 / 479.920 245.402 / 479.900 Gegevens Archis Onderzoeksmeldingsnummer A:37126 B: 37125 C: 37124 Onderzoeksnummer A: 27974 B: 27977 C: 27978 AMK-terrein nvt Waarnemingnummer(s) 411979 Vondstmeldingsnummer(s) nvt Periode(s) Romeinse tijd – vroege middeleeuwen 3 BAAC bv V-09.0290 Azelo, Blokstegenweg/KuiperswegAzelo 4 BAAC bv V-09.0290 Azelo, Blokstegenweg/KuiperswegAzelo Inhoudsopgave Administratieve gegevens 3 Inhoudsopgave 5 1 Inleiding 7 1.1 Onderzoekskader 7 1.2 Ligging van het gebied 7 2 Bureauonderzoek 9 2.1 Werkwijze 9 2.2 Landschappelijke ontwikkeling 9 2.3 Bewoningsgeschiedenis 10 2.3.1 Inleiding 10 2.3.2 Archeologie 12 2.4 Archeologische verwachting 13 2.4.1 Algemeen 13 2.4.2 Verwachting paleolithicum tot ijzertijd 13 2.4.3 Verwachting ijzertijd tot de middeleeuwen 13 2.4.4 Verwachting middeleeuwen tot heden 14 3 Inventariserend Veldonderzoek 15 3.1 Werkwijze 15 3.2 Veldwaarnemingen 15 3.3 Karterend booronderzoek 16 3.3.1 Lithologie en bodemopbouw 16 3.3.2 Archeologische indicatoren 17 3.4 Archeologische interpretatie 17 4 Conclusie en aanbevelingen 19 4.1 Conclusie 19 4.2 Aanbevelingen 19 Geraadpleegde bronnen 21 Verklarende woordenlijst 23 Bijlagen Bijlage 1 overzicht van geologische en archeologische tijdvakken Bijlage 2 gemeentelijke archeologische verwachtingskaart Bijlage 3 boorpuntenkaart Bijlage 4 boorstaten Bijlage 5 vondstenlijst 5 BAAC bv V-09.0290 Azelo, Blokstegenweg/KuiperswegAzelo 6 BAAC bv V-09.0290 Azelo, Blokstegenweg/KuiperswegAzelo 1 Inleiding 1.1 Onderzoekskader In opdracht van Gemeente Hof van Twente heeft het onderzoeks- en adviesbureau BAAC bv een archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek met behulp van boringen (karterende fase) uitgevoerd in het plangebied Blokstegenweg/Kuipersweg te Azelo (gemeente Hof van Twente). Aanleiding voor het onderzoek is een bestemmingsplanwijziging, waarbij nieuwbouw is voorzien. De minimale bodemverstoring is te verwachten tot in de C-horizont van de dekzandafzettingen, waarbij een gerede kans bestaat dat eventueel aanwezige archeologische waarden verstoord of vernietigd worden. Het doel van een bureauonderzoek is het verwerven van informatie over bekende of verwachte archeologische waarden binnen een omschreven gebied aan de hand van bestaande bronnen. Met behulp van de verworven informatie wordt een specifiek archeologisch verwachtingsmodel opgesteld. Het doel van het inventariserend veldonderzoek is het aanvullen en toetsen van het verwachtingsmodel. Het inventariserend veldonderzoek gebeurt middels waarnemingen in het veld. Tevens worden grondboringen uitgevoerd om de intactheid en de opbouw van het bodemprofiel te beoordelen en (extra) informatie te verkrijgen over bekende dan wel nieuw te ontdekken archeologische waarden binnen het plangebied. Tijdens het onderzoek dienen de volgende onderzoeksvragen uit het Plan van Aanpak (Merlidis, 2009) te worden beantwoord: • Hoe is de bodemopbouw en is deze nog intact? • Zijn in het gebied archeologische resten aanwezig? • Wat is de horizontale en verticale verspreiding van de archeologische resten? • Wat is de vermoedelijke aard en datering van de archeologische resten? • In hoeverre worden de archeologische resten bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied? Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.1 (SIKB 2006a), het vigerende gemeentelijke beleid en het onderzoeksspecifieke Plan van Aanpak (Merlidis, 2009). 1.2 Ligging van het gebied Het plangebied bestaat uit 3 deellocaties (A, B en C) te Azelo, gemeente Hof van Twente. De deelgebieden A en B liggen aan de zuidzijde van de Blokstegenweg. Deelgebied C ligt tussen de Borgsweg en de Kuipersweg. De oppervlaktes bedragen respectievelijk 1,35, 0,95 en 0,72 ha. In figuur 1.1 is de ligging van de drie deelgebieden (plangebied) weergegeven. Dit plangebied is meegenomen in het bureauonderzoek. Het uiteindelijke deel wat karterend is onderzocht beslaat na overleg met de opdrachtgever circa 1,5 ha.1 Deelgebied A is grotendeels in gebruik als bos met een strook grasland, deelgebied B is in gebruik als grasland met bebouwing en deelgebied C is in gebruik als grasland. De hoogte van het maaiveld ligt volgens het 1 Telefonisch overleg met dhr. Overbeek van de gemeente Hof van Twente. 7 BAAC bv V-09.0290 Azelo, Blokstegenweg/KuiperswegAzelo Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN, 2009) op circa 13,5 m +NAP te plaatse van de deellocaties A en B en op 13,0 m + NAP ter plaatse van deellocatie C. Figuur 1.1 Ligging van het plangebied (ANWB, 2004). De deellocaties A, B en C lopen van west naar noordoost. 8 BAAC bv V-09.0290 Azelo, Blokstegenweg/KuiperswegAzelo 2 Bureauonderzoek 2.1 Werkwijze Tijdens het bureauonderzoek is met behulp van verschillende bronnen informatie verzameld van bestaande archeologische waarden. Historische kaarten (voor zover beschikbaar) en de eerste kadastrale kaarten zijn bekeken om de bewoningsgeschiedenis en eventuele wijzigingen in de percelering, wegontsluiting en bebouwing van de onderzoekslocatie te reconstrueren. De volgende bronnen zijn geraadpleegd: • Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart kaart van de gemeente Hof van Twente (Boshoven et al., 2009). • Cultuurhistorische Waardenkaart van Overijssel (Provincie Overrijssel, 2009). • Geomorfologische kaart, bodemkaart, Centraal Archeologisch Archief (CAA), het Centraal Monumenten Archief (CMA) en de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van de Rijksdienst voor het Cultuurhistorisch Erfgoed. Hierbij is het Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS-II) gebruikt (RCE, 2009). • De Hottinger Atlas van Noord en Oost Nederland (Versfelt, 2003), de eerste kadastrale kaarten (WatWasWaar, 2009) en de Historische Atlas van Overijssel (Uitgeverij Robas producties, 1990). • Geologische kaart van Nederland (RGD, 1984). • Relevante literatuur met betrekking tot de geomorfologie, geologie, bodemkunde en historie. 2.2 Landschappelijke ontwikkeling Het Oost-Nederlandse zandgebied, waar het plangebied in ligt, bestaat uit stuwwallen, dekzandruggen en –koppen en beekdalen. Gedurende het Pleistoceen (2,5 miljoen tot 10.000 jaar geleden) zijn er verscheidene zeer koude perioden geweest (glacialen/ijstijden), afgewisseld met warmere perioden (interglacialen). In de voorlaatste ijstijd, het Saalien (370.000 – 130.000 jaar geleden; bijlage 1) was Nederland gedeeltelijk met een dik pakket landijs bedekt. In deze periode werden als gevolg van het zich verplaatsende landijs in verschillende stadia de in de ondergrond aanwezige afzettingen opgestuwd (Berendsen 1998). Onder deze omstandigheden werden vooral in Midden-Nederland stuwwallen gevormd. Waar het landijs over de ondergrond schoof, werd het materiaal geërodeerd en opgenomen, dat uiteindelijk weer tot afzetting kwam als grondmorene. Dergelijk sediment wordt ook wel keileem genoemd. Gedurende de laatste ijstijd (Weichselien, 115.000 – 10.000 jaar geleden) heeft het landijs Nederland niet bereikt. Wel is