Tr. J. of Agriculture and Forestry 22 (1998) 251-260 © TÜBİTAK Ankara İli Akyurt İlçesi Tarım İşletmelerinde Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Üretiminin Fonksiyonel Analizi ve Üretim Maliyetinin Hesaplanması Erdemir GÜNDOĞMUŞ Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Ankarı-TÜRKİYE Geliş Tarihi: 11.03.1996 Özet: Bu araştırmada Akyurt ilçesi tarım işletmelerinde kuru şartlarda yapılan ekmeklik buğday üretim faaliyetinde kullanılan fiziki üretim girdilerinin miktarları ve birim üretim maliyetinin tespiti ile söz konusu faaliyetin fonksiyonel analizi amaçlanmıştır. Araştırma yöresini temsil edecek şekilde toplam 20 köyden 70 işletme, tesadüfi tabakalı örnekleme metodu ile belirlenmiş ve bu işletmelerde 1994 üretim yılına ilişkin bilgiler, anket yoluyla temin edilmiştir. Incelenen işletmeler ortalamasında ekmeklik buğday üretiminin 2,54 saat insan işgücüne, 1,23 saat traktör çekigücüne talebinin bulunduğu ve 1 kg ekmeklik buğday maliyetinin 2.903,1 TL olduğu saptanmıştır. Cobb-Douglas tipi üretim fonksiyonu kullanılarak yapılan fonksiyonel analizde üretim miktarı ile girdiler arasında; 0.16065 0.20527 0.16901 -0.26709 0.0516 0.7134 Y=2.32X X X X X X fonksiyonu elde edilmiştir. Fonksiyona ait çoklu 1 2 3 4 5 6 belirlilik katsayısı(R2) 0.998’dir. Üretim faktörlerine ait üretim elastikiyetleri toplamı ∑b =1,0328’dir. i Functional Analysis and Calculating the Production Cost of Winter Wheat (Triticum aestivum L.) on the Farms of Akyurt District of Ankara Province Abtract: The aim of this research is to determine the physical input requirements and production cost for the production of winter wheat and also to investigate input/output relationships on the farms of Akyurt district. The data used in this research were collected from 70 farms through a survey that were determined by stratified random sampling method from 20 villages in the year of 1994. It was found that for the average of farms, per decar 2,54 hours labour and 1, 23 hours tractor power were needed and 1kg of winter wheat production cost is 2.903, 1 TL’s. In this research, the Cobb-Douglas type production function was used and for determining the relationship between production quantity and inputs, the function derived in this model is; Y=2,32X 0,16065 X 0,20527 X 0,16901 X -0,26709 X 0,0516 X 0,7134 2 2 3 4 5 6 The detemination coefficient is R2=0,998. The sum of production elasticity is ∑b =1,0328. i Giriş çiftçi gelirini olumsuz etkilemektedir. Bu yüzden her bir Tarımsal üretimde ana amaç, tarım işletmelerinin ürün için çiftçilerin girdi kullanım düzeylerini model kendi koşul ve olanaklarına göre toprak, iklim, su, bitki ve dahilinde tespit edip, hangi girdiyi ne oranda kullanmaları insan gücü kaynaklarının en verimli ve en uyumlu bir gerektiğini ortaya koyan çalışmalara gereksinim vardır. şekilde kullanılmasını sağlamak suretiyle işletmenin Bu çalışmanın amacı, Akyurt ilçesi tarım işletmelerinde üretim miktarını, verimliliğini artırmak ve çiftçinin kuru şartlarda yoğun biçimde yer verilen ekmeklik harcanabilir gelir düzeyini yükselterek tarım işletmelerini buğday üretim faaliyetinde fiziki girdi kullanım durumunu güçlendirmek ve ulusal gelire katkılarını artırmaktır. Her tespit etmek, üretim miktarı üzerine çeşitli fatörlerin üretim faaliyetinde, üretim faktörlerinin en uygun fiyat ile etkilerini ortaya çıkarmak ve birim maliyetleri temin edilmesi ve optimum bir şekilde kullanımı, hem belirlemektir. verimi artırıcı ve hem de maliyetleri düşürücü yönde etki Araştırma giriş dahil beş bölümden oluşmaktadır. yapmaktadır. Girişi takiben ikinci bölümde araştırma yapılırken izlenilen Üreticiler, gerek işletme sermayelerindeki yöntem ve kullanılan materyaller açıklanmıştır. Üçüncü yetersizlikler ve gerekse teknik bilgi eksikliği nedeniyle bölümde araştırma alanı hakkında genel bilgiler sunulmuş tarımsal üretim faktörlerini optimum düzeyde ve takip eden kısımlarda araştırma bulguları ve sonuçlara kullanamamakta ve bu durum ürün verimini ve dolayısıyla yer verilmiştir. 251 Ankara İli Akyurt İlçesi Tarım İşletmelerinde Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Üretiminin Fonksiyonel Analizi ve Üretim Maliyetinin Hesaplanması Materyal ve Yöntem bulunmuştur. Tabakaların kendi içinde daha homojen Araştırmada Kullanılan Materyal oldukları, tabakalama yapmaksızın bulunan varyansa göre, tabakalama yapınca her tabakadaki varyansın daha Araştırma bölgesindeki tarım işletmelerinde buğday küçük bulunması ile görülmüştür. üretim maliyeti, kullanılan fiziki girdiler ve üretimin fonksiyonel analizi için gerekli olan materyal, söz konusu Örneğe çıkacak işletme sayısı aşağıdaki basit tesadüfi işletmecilerle bizzat görüşülerek anket yoluyla elde tabakalı örnekleme yöntemi (oransal dağılım) ile tespit edilmiştir. Bu amaçla daha önceden hazırlanan anket edilmiştir(1). formları, örneğe çıkan işletmecilere araştırıcı tarafından Σ 2 sorularak doldurulmuştur. n= N. Nh.S h N2.D2+ΣN .S2 Araştırma bölgesinin sosyal ve ekonomik yönden h h tanıtılmasına yardımcı olacak bilgiler ise, yöredeki çeşitli kamu ve özel kuruluşlardan sağlanmıştır. Bu Formülde; kuruluşlardan başlıcaları, Akyurt Tarım İlçe Müdürlüğü, N = Populasyondaki işletme sayısını, Akyurt Tarım Kredi Kooperatifi, TMO ve T.C. Ziraat Nh = h tabakasındaki işletme sayısını, Bankası Akyurt şubeleri vb.’dir. S2h = h tabakasının varyansını, Araştırmada ayrıca; Devlet İstatistik Enstitüsü, Devlet 2 2 2 Planlama Teşkilatı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı TC D = d /z değeri olup, Başbakanlık Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü gibi d = kitle ortalamasından müsaade edilen hata kuruluşların araştırma yöresi ile ilgili yayınlarından miktarını, yararlanılmıştır. z = hata oranına göre standart normal dağılım Araştırmada Kullanılan Yöntem tablosundaki z değerini ifade etmektedir. Ülkemiz tarım işletmelerinin büyük bir çoğunluğunda Örneklemede % 10 hata payı ile %90 güvenirlilik muhasebe kaydı tutulmaması nedeniyle, söz konusu sınırları içinde çalışılmıştır. Yukarıdaki formüle göre işletmelerdeki buğday üretimine ilişkin veriler ancak anket yapılan hesaplamalar sonucu, birinci tabakada 43 ve ikinci yöntemiyle elde edilebilecektir. Araştırma yöresinde de tabakada 27 olmak üzere, örnek hacmi 70 olarak aynı durum söz konusu olduğundan, işletmelerde anket hesaplanmıştır. Araştırma sonuçları incelenen tüm uygulama ve anket sonuçlarının değerlendirilmesi yöntemi işletmeler ortalaması olarak değerlendirilmiştir. Örneğe izlenmiştir. Araştırma için hazırlanan anket formları çıkacak işletmeler, tesadüfi sayılar tablosundan Haziran(1995) ayında 1994 yılı üretim dönemine ait yararlanılarak belirlenmiştir. Ayrıca her tabakadan veriler dikkate alınarak, işletmecilerle yüz yüze seçilecek örnek hacminin % 25’i kadar da yedek işletme görüşülerek doldurulmuştur. belirlenerek, asıllarının bulunamadığı durumlarda Örnekleme aşamasında öncelikle söz konusu araştırma yedekleri ile anket yapılmıştır. bölgesinde Tarım İlçe Müdürlüğü’nün verilerinin Örneğe çıkan işletmelerde 13-28 Haziran 1995 değerlendirilmesi ve teknik elemanların görüşleri de tarihleri arasında çiftçilerle karşılıklı görüşme yoluyla alınarak, kuru şartlarda ekmeklik buğday üretimi yapan doldurulan anket formları gözden geçirilip, üzerinde 20 köydeki toplam 879 işletme, ana populasyonu gerekli hesaplamalar yapılmıştır. Anketlerdeki bilgiler oluşturacak şekilde tespit edilmiştir. Ana populasyonun döküm tablolarına aktarılmış, daha sonra bu dökümlerden tespitinde üretim teknolojisini homojenleştirmek amacıyla özet tablolar hazırlanmıştır. Ortalama değerler tüm teknik elemanların da yardımıyla belirlenen teknoloji ile işletmelere ait verilerin aritmetik ortalaması olarak ekmeklik buğday üreten tüm işletmeler dikkate alınmıştır. bulunmuştur. Bu amaçla hazırlanan çerçeve tespit tablosunda ekmeklik Çalışmada amaçlanan, buğday üretiminde kullanılan buğday ekim alanı genişliği dikkate alınmıştır. fiziki girdiler ve üretim maliyeti olduğu için işletmelerden Çerçeve tespit tablosunda yer alan işletmelerin elde edilen nüfus, işgücü, arazi varlığı, fiziki girdi ekmeklik buğday ekim alanı genişliklerine göre dağılımını kullanımı ve kullanılan girdilerin birim fiyatlarını kapsayan gösteren frekans tablosu düzenlenmiştir. İşletmeler, bilgilerin analizinde aşağıdaki yöntemler izlenmiştir. frekans eğrisi yardımıyla 1-120 da ve 121 dekardan fazla a-İncelenen işletmelerde buğday üretim faaliyetinin buğday yetiştirenler şeklinde iki tabakaya ayrılmıştır. Bu çeşitli işlemlerinde kulanılan işgücü; cinsiyet, yaş ve gruplar içindeki dağılım, normal dağılım, eğrisine daha çalıştığı süreler dikkate alınarak tespit edilmiş, daha sonra yakın görüldüğü için, bu şekilde bir tabakalama uygun 252 E. GÜNDOĞMUŞ ilgili katsayılar kullanılarak erkek işgücü birimi(EİB)’ne Y = Ekmeklik buğday üretim miktarı(Kg) çevrilmiştir(2). X = Kullanılan erkek işgücü miktarı(erkek işgücü 1 İşletmelerdeki buğday üretim faaliyetinde kullanılan saat) işgücü istekleri, erkek iş saati cinsinden verilmiştir. Diğer X = Kullanılan traktör çekigücü(traktör saat) taraftan, buğday üretim maliyetinde yer almak üzere söz 2 X = Kullanılan fosforlu gübre miktarı(Kg) konusu üretim faaliyetinde çalışan erkek işgünü miktarı 3 araştırma yöresinde geçerli olan işgücü ücret hadleri X = Kullanılan azotlu gübre miktarı(Kg) 4 üzerinden değerlendirilerek işçilik masrafları X = Kullanılan tohumluk miktarı(Kg) hesaplanmıştır. 5 X = Buğday ekim alanı(da)’dır. Fiziki girdi kullanımı ile ilgili olarak verilen çizelgede 6 yer alan insan işgücü ve traktör çekigüçleri, bizzat çeşitli Yukarıda belirtilen verilere Cobb-Douglas üretim işlemlerin yapılmasında kullanılan miktarları