Wywiad i kontrwywiad gospodarczy Jerzy Wojciech Wójcik Wywiad i kontrwywiad gospodarczy Rada Naukowo-Programowa dr hab. Wojciech Michalak (przewodniczący), dr hab. Wiesław Szczęsny, prof. dr hab. Janusz Szymborski, prof. dr hab. Maria Szyszkowska, red. Bogumił Paszkiewicz (sekretarz) Recenzent prof. nadzw. dr hab. Mirosław Kwieciński Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Redakcja wydawnicza Bogumił Paszkiewicz Projekt graficzny i typograficzny Krystyna Bukowczyk Copyright © Jerzy Wojciech Wójcik, 2018 Copyright © Wszechnica Polska Szkoła Wyższa w Warszawie, 2018 ISBN 978-83-89-077-31-8 Nakład 100 egz. Pałac Kultury i Nauki 00-901 Warszawa, pl. Defilad 1 Infolinia: 0 801 033 101 [email protected] www.wszechnicapolska.edu.pl Spis treści Wprowadzenie .............................................................................................. 9 Rozdział 1. Informacja a wiedza ................................................................. 11 1. Pojęcie i zakres informacji ............................................................................. 11 2. Dostęp do informacji publicznej .................................................................... 15 3. Wpływ informacji na stan wiedzy .................................................................. 17 4. Informacja a zarządzanie wiedzą ................................................................... 18 5. Informacja jako narzędzie rywalizacji przedsiębiorstw ................................. 22 6. Wywiadowcze zapotrzebowanie na informacje ............................................. 24 7. Informacja jako produkt strategiczny ............................................................ 26 8. Powszechność manipulowania i asymetrii informacją .................................. 28 9. Dokument jako podstawowy nośnik informacji ............................................ 33 10. Informacja a zachowanie tajemnicy i oblicza prawdy ................................... 36 Rozdział 2. Tajemnice zawodowe i szczególna rola tajemnicy przedsiębiorstwa .......................................................................................... 39 1. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej ............................................. 39 2. Wybrane rodzaje tajemnic zawodowych ........................................................ 40 3. Czyny nieuczciwej konkurencji jako manipulowanie informacją ................. 43 4. Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa – pojęcie i zakres ............................ 44 5. Dobro zakładu pracy a tajemnica przedsiębiorstwa ....................................... 47 6. Know-how a tajemnica przedsiębiorstwa ....................................................... 49 7. Tajemnica kontraktu handlowego .................................................................. 51 8. Tajemnica przedsiębiorstwa a jawność zamówień publicznych .................... 52 9. Cyberszpiegostwo gospodarcze jako metoda naruszania tajemnicy przedsiębiorstwa ............................................................................................. 53 10. Zasady odpowiedzialności z tytułu czynów nieuczciwej konkurencji i ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa ....................................................... 54 Rozdział 3. Problematyka manipulowania informacją w realu i cyberprzestrzeni ........................................................................................... 59 1. Prawo i polityka prywatności ......................................................................... 59 2. Rozpoznane formy kradzieży tożsamości ...................................................... 61 3. Lekkomyślne dysponowanie własnymi danymi osobowymi ........................ 63 4. Manipulowanie informacjami w cyberprzestrzeni czyli socjotechnika hakera ............................................................................ 64 5. Podstępne wykorzystywanie portali społecznościowych .............................. 65 6. Konto i kredyt na „słupa” ............................................................................... 67 7. Modus operandi zorganizowanej grupy „słupów” ......................................... 70 8. „Słupy” w SKOK-ach .................................................................................... 72 9. Rola dokumentu w ochronie tożsamości ....................................................... 72 10. Rodzaje fałszerstw dokumentów ujawnione w praktyce śledczej ................. 76 Rozdział 4. Rozpoznawcze znaczenie wywiadu gospodarczego ................. 83 1. Geneza i rozwój wywiadu gospodarczego ....................................................... 83 2. Z historii i współczesności wywiadu gospodarczego ...................................... 91 3. Definicja wywiadu ........................................................................................... 97 4. Wywiad państwowy a wywiad gospodarczy ................................................... 100 5. Poglądy na definicję i formy wywiadu gospodarczego ................................... 104 6. Kierunki i rodzaje wywiadu gospodarczego ................................................... 106 7. Wywiad gospodarczy jako zjawisko o charakterze ponadnarodowym ............ 112 Rozdział 5. Rozpoznane metody działania w ramach szpiegostwa gospodarczego .......................................................... 115 1. Postęp technologiczny jako bodziec dla wywiadów i szpiegów ..................... 115 2. Najgłośniejsze sprawy o szpiegostwo gospodarcze ......................................... 120 3. Handel informacjami strategicznymi ............................................................... 126 4. Atrakcyjny rynek badawczo-rozwojowy w Polsce .......................................... 127 5. Metody Dalekiego Wschodu ............................................................................ 128 6. Inne rozpoznane metody i zagrożenia .............................................................. 132 7. Kompleksowe gromadzenie informacji w interesie bezpieczeństwa narodowego ............................................................................ 136 Rozdział 6. Analiza działalności wywiadowczej i ocena gromadzonych informacji ........................................................................................................ 139 1. Podstawowe zasady działania wywiadu i kontrwywiadu gospodarczego ....... 139 2. Wywiad biały i czarny – formalny i nieformalny ............................................ 140 3. Kierunki działania wywiadu i kontrwywiadu państwowego a gospodarczego ............................................................................................... 144 4. Źródła gromadzonych informacji .................................................................... 145 5. Źródła informacji z cyberprzestrzeni ............................................................... 148 6. Analiza ekonomiczna i zarządzanie uzyskanymi informacjami ...................... 149 7. Rozpoznanie i ocena partnera transakcyjnego ................................................. 154 Rozdział 7. Wybrane metody działania w praktyce wywiadu i kontrwywiadu elektronicznego ................................................................... 157 1. Sabotaż komputerowy ...................................................................................... 157 2. Wirusy komputerowe jako metoda zdobywania informacji chronionych ....... 158 3. Programy sprawdzająco-monitorujące ............................................................. 158 4. Eksponowanie szpiegowskich możliwości praktycznych ............................... 159 5. Podsłuchy na tle praktyki szpiegostwa elektronicznego .................................. 161 6. Wybrane metody i techniki stosowane przez profesjonalistów ....................... 163 Rozdział 8. Organizacja zespołu wywiadu gospodarczego i ochrony kontrwywiadowczej w przedsiębiorstwie ......................................................... 177 1. Opracowanie koncepcji pracy zespołu ............................................................. 177 2. Opracowanie tematyki szkolenia pt. Podstawowe zasady działania wywiadu i kontrwywiadu gospodarczego w interesie bezpieczeństwa przedsiębiorstwa ............................................................................................... 180 3. Koncepcja wykorzystania wywiadu gospodarczego w przedsiębiorstwie – przygotowanie projektu analizy praktycznej .................................................... 182 4. Opracowanie koncepcji współpracy zespołu wywiadu gospodarczego z innymi działami na rzecz wsparcia klientów oraz polityki wobec konkurentów .......................................................................................... 186 5. Inicjowanie projektów badania rynku lub klienta biznesowego ...................... 187 6. Etyka zawodu wywiadowcy gospodarczego ................................................... 189 Rozdział 9. Regulacje prawne w ochronie informacji ................................. 195 1. Wprowadzenie ................................................................................................. 195 2. Regulacje prawne Unii Europejskiej ............................................................... 195 3. Uregulowania w Kodeksie karnym związane z naruszeniem ochrony informacji ......................................................................................................... 197 Rozdział 10. Kryminologiczne, kryminalistyczne i prawne aspekty ochrony informacji oraz bezpieczeństwa w biznesie – podsumowanie .................... 227 1. Znaczenie informacji w biznesie ....................................................................