OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO ISTOTĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO NA TERENIE POGÓRZA DYNOWSKIEGO OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO ISTOTĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU SPOŁECZNO- -GOSPODARCZEGO NA TERENIE POGÓRZA DYNOWSKIEGO PROTECTION OF NATURAL AND CULTURAL HERITAGE AS THE ESSENCE OF SUSTAINABLE SOCIO- -ECONOMIC DEVELOPMENT IN THE DYNOWSKIE FOOTHILLS pod redakcją edited by Jana Krupy Krzysztofa Szpary DYNÓW 2018 Redakcja naukowa prof. nadzw. dr hab. inż. Jan Krupa dr Krzysztof Szpara Recenzje Prof. nadzw. dr hab. inż. Witold Niemiec Prof. nadzw. dr hab. Stanisław Ślusarczyk Prof. nadzw. dr hab. inż. Tomasz Trzepieciński Redakcja wydawnictwa Renata Kaniuczak Opracowanie redakcyjne i korekta Małgorzata Kuźniar Fotografie na okładce Daniel Gąsecki, Stanisław Cyparski © Copyright by Związek Gmin Turystycznych Pogórza Dynowskiego, Dynów 2018 ISBN 978-83-934696-7-3 Wydawca Związek Gmin Turystycznych Pogórza Dynowskiego ul. Rynek 2, 36-065 Dynów, skr. poczt. 3 tel./fax 16 652 19 90 e-mail: [email protected] www.pogorzedynowskie.pl Opracowanie graficzne, skład i przygotowanie do druku 35-216 Rzeszów ul. H. Sienkiewicza 8/66 tel. +48 730 999 731, +48 730 999 732 e-mail: [email protected] www.edytorial.com Materiały zawarte w monografii objęte są prawami autorskimi. Treść artykułów jest zgodna z oryginałami dostarczonymi przez autorów. Tekst streszczenia w języku angielskim zgodny z oryginalnym przekazanym przez autorów. SPIS TREŚCI Contents Wstęp / Introduction 9 Część I WALORY KULTUROWE I ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE POGÓRZA DYNOWSKIEGO A ROZWÓJ TURYSTYKI Part I CULTURAL VALUES AND TOURIST DEVELOPMENT OF THE DYNOWSKIE FOOTHILLS AND TOURISM DEVELOPMENT Anna Nizioł, Beata Prukop Uniwersytet Rzeszowski ZASOBY KULTUROWE GMIN TURYSTYCZNYCH POGÓRZA DYNOWSKIEGO W STRUKTURZE SZLAKÓW TEMATYCZNYCH WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO JAKO FORMA ICH OCHRONY I PROMOCJI 15 THE CULTURAL RESOURCES OF THE TOURIST COMMUNES OF THE DYNOWSKIE FOOTHILLS IN THE STRUCTURE OF THEMATIC ROUTES IN PODKARPACKIE VOIVODESHIP AS A FORM OF THEIR PROTECTION AND PROMOTION Grażyna Dyrda, Sylwia Dyrda-Maciałek Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna im. ks. Bronisława Markiewicza w Jarosławiu STANDARYZACJA I KATEGORYZACJA JAKO CZYNNIKI PODNOSZENIA JAKOŚCI BAZY NOCLEGOWEJ OBSZARÓW WIEJSKICH – IMPLIKACJE DLA POGÓRZA DYNOWSKIEGO 27 STANDARDIZATION AND CATEGORIZATION AS FACTORS OF A RAISING THE QUALITY OF THE COUNTRY AREAS – IMPLICATIONS FOR THE DYNOWSKIE FOOTHILLS Małgorzata Skulimowska Uniwersytet Rzeszowski Marcin Warchoła Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna im. ks. Bronisława Markiewicza w Jarosławiu ORGANIZACJE POZARZĄDOWE DZIAŁAJĄCE NA TERENIE ZWIĄZKU GMIN TURYSTYCZNYCH POGÓRZA DYNOWSKIEGO I ICH ROLA W OCHRONIE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I PRZYRODNICZEGO 43 NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS WORKING IN THE MUNICIPALITIES THAT BELONG TO THE ASSOCIATION OF TOURISM MUNICIPALITIES OF THE DYNOWSKIE FOOTHILLS AND THEIR PART IN THE PRESERVATION OF CULTURAL AND NATURAL HERITAGE 5 Spis treści Ks. Jan Rogula Parafia Krzywcza PŁK JAN KAMIENIECKI – ADIUTANT KSIĘCIA JÓZEFA PONIATOWSKIEGO I JEGO ZWIĄZKI Z DYNOWSZCZYZNĄ 61 COL JAN KAMIENIECKI – THE AIDE-DE-CAMP OF JÓZEF PONIATOWSKI AND HIS CONNECTIONS WITH DYNÓW AREA Beata Dec Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie RÓŻNORODNOŚĆ OFERTY AGROTURYSTYCZNEJ NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH Z TERENU WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO 77 DIVERSITY OF THE AGRITOURISM OFFER ON THE EXAMPLE OF SELECTED AGRITOURISM FARMS FROM THE AREA OF THE PODKARPACKIE PROVINCE Izabela Cichocka, Jan Krupa Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie SZLAKI KULINARNE JAKO CZYNNIK PROMOCJI REGIONU 89 CULINARY TRAILS AS A FACTOR OF REGIONAL PROMOTION Bernadeta Rajchel Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie CMENTARZE POWOJENNE – OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA 105 SAVING WAR CEMETERIES FROM OBLIVION Część II POTENCJAŁ PRZYRODNICZY POGÓRZA DYNOWSKIEGO Part II THE NATURAL POTENTIAL OF THE DYNOWSKIE FOOTHILLS Barbara Gutkowska, Joanna Niedźwiecka Uniwersytet Rzeszowski WALORY PRZYRODNICZE I TURYSTYCZNE OBSZARÓW CHRONIONYCH POGÓRZA DYNOWSKIEGO 121 NATURAL AND TOURIST NATURAL PREMISES OF PROTECTED AREAS OF THE DYNOWSKIE FOOTHILLS Iwona Makuch-Pietraś, Rafał Pietraś Uniwersytet Rzeszowski WYKORZYSTANIE SKARP O RÓŻNEJ GENEZIE PRZEZ ŻOŁNY MEROPS APIASTER ORAZ BRZEGÓWKI RIPARIA RIPARIA NA OBSZARZE POGÓRZA DYNOWSKIEGO 139 THE USAGE OF BANKS WITH DIFFERENT GENESIS BY BEE-EATERS MEROPS APIASTER AND SAND MARTIN RIPARIA RIPARIA ON THE AREA OF THE DYNOWSKIE FOOTHILLS 6 Spis treści Mariusz Klich Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie Sabina Klich Uniwersytet Jagielloński INWENTARYZACJA HERPETOFAUNY W DOLINIE RZEKI SAN NA POGÓRZU DYNOWSKIM I POGÓRZU PRZEMYSKIM 147 INVENTORY OF HERPETOFAUNA IN THE VALLEY OF SAN RIVER IN THE DYNOWSKIE FOOTHILLS AND PRZEMYSKIE FOOTHILLS Część III EFEKTYWNOŚĆ METOD W ZAGOSPODAROWANIU ODPADÓW A JAKOŚĆ ŚRODOWISKA Part III EFFICIENCY OF METHODS FOR WASTE MANAGEMENT AND QUALITY OF ENVIRONMENT Bartłomiej Biskup, Adam Masłoń Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza ANALIZA EFEKTYWNOŚCI OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW TYPU SBR W PRUCHNIKU 163 EVALUATION OF THE EFFECTIVENESS OF SBR TYPE WASTEWATER TREATMENT PLANT IN PRUCHNIK Włodzimierz Miernik, Edyta Stano, Dariusz Młyński, Krzysztof Chmielowski Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie SKUTECZNOŚĆ I STABILNOŚĆ PROCESÓW OCZYSZCZANIA ŚCIEKÓW BYTOWYCH W OCZYSZCZALNI Z REAKTOREM SBR 179 THE EFFICIENCY AND STABILITY OF SEWAGE TREATMENT PROCESSES IN WASTEWATER TREATMENT PLANT WITH SBR REACTOR Marta Wójcik, Feliks Stachowicz Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza RECYKLING ZUŻYTEGO SPRZĘTU ELEKTRYCZNEGO I ELEKTRONICZNEGO JAKO PRZYKŁAD ZRÓWNOWAŻONEJ GOSPODARKI ODPADAMI 193 RECYCLING OF WASTE ELECTRICAL AND ELECTRONIC EQUIPMENT AS AN EXAMPLE OF SUSTAINABLE WASTE MANAGEMENT Marta Wójcik, Adam Masłoń Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza POTENCJAŁ WYKORZYSTANIA UBOCZNYCH PRODUKTÓW SPALANIA SŁOMY NA CELE ROLNICZO-GOSPODARCZE 209 THE POTENTIAL OF USE OF STRAW COMBUSTION BY-PRODUCTS IN COMMERCIAL AND AGRICULTURAL PURPOSES 7 Spis treści Witold Niemiec, Tomasz Trzepieciński, Feliks Stachowicz Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza UPRAWA ROŚLIN ZIELARSKICH SPOSOBEM NA ZAGOSPODAROWANIE NIEUŻYTKÓW ROLNYCH NA TERENIE POGÓRZA DYNOWSKIEGO 227 CULTIVATION OF HERBAL PLANTS AS A METHOD TO MANAGEMENT OF WASTELAND IN THE DYNOWSKIE FOOTHILLS Justyna Koniuszy-Nycz Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z ZAGOSPODAROWANIA UBOCZNYCH PRODUKTÓW SPALANIA (UPS) – POPIOŁU Z BIOMASY JAKO NAWOZÓW ODKWASZAJĄCYCH GLEBĘ 239 BENEFITS FROM THE MANAGEMENT OF SIDE PRODUCTS OF THERMAL PROCESSING (UPS) – BIOMASS ASH AS DEACIDIFICATION FERTILIZERS Indeks autorów, redaktorów i recenzentów / List of authors, editors and reviewers 254 8 WSTĘP INTRODUCTION Dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe są ogromnym bogactwem każdego kraju, dlatego należy je nie tylko pielęgnować i chronić, ale także wykorzystywać dla rozwoju turystyki. Zasoby te mogą stanowić podstawę rozwoju turystycznych aktywności oraz związanych z nimi rynkowych produktów. Turystyka jest powszechnie uznawana za jeden z głównych obszarów działalności, który może przynosić znaczące korzyści gospodarce zarówno w skali całego kraju, jak i poszczególnych regionów. Osiągnięcie takiego stanu wiąże się z podejmowaniem wielu działań różnych podmiotów, w tym organizacji pozarządowych. W Polsce, po- dobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, coraz większe znaczenie przywiązuje się do ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, na bazie których można przygotować atrakcyjny produkt turystyczny. Staje się ono swoistym magnesem przyciągającym turystów. Tradycje, kultura, obyczaje regionalne przyczyniają się do wzrostu atrakcyjności danego terenu i stają się jednym z najważniejszych celów wyjazdów turystycznych. Województwo podkarpackie, w tym Pogórze Dynowskie to dobry przykład ob- szaru recepcji turystycznej o bogatej, różnorodnej kulturze i tradycjach. Miłośnicy obcowania z przyrodą w ciszy i spokoju mogą również poznawać historię i tradycję tego obszaru. Jest to także dobre miejsce do spędzenia wolnego czasu i poznawania dóbr dziedzictwa materialnego i niematerialnego oraz degustacji żywnościowych produktów tradycyjnych i regionalnych. Jednak współczesny produkt turystyczny, wykorzystujący walory środowiska naturalnego, musi również podlegać profesjonal- nemu zarządzaniu na każdym etapie realizacji przedsięwzięcia. Za sprawą instytucji i osób zaangażowanych w ochronę przyrody i dziedzictwa kulturowego należy upowszechniać takie formy turystyki i kierunki rozwoju, które wpłyną na ograniczenie niekorzystnych zmian w środowisku naturalnym, a szczegól- nie na obszarach najcenniejszych z punktu widzenia różnorodności przyrodniczej, jak i kulturowej. Ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego w turystyce jest zagadnieniem złożonym, ze względu na wielość i różnorodność rozwiązań prawnych, które często jedynie w sposób pośredni regulują istotne kwestie dotyczące tej ważnej dziedziny życia społecznego. Niezbędne są działania podejmowane na wielu płaszczyznach. Same technologie związane np. z oczyszczaniem ścieków, segregowaniem odpadów czy ograniczaniem zużycia surowców wyczerpywalnych nie wystarczą już do osiągnięcia, przynajmniej zadawalających rezultatów. Istnieje potrzeba prośrodowiskowych działań we wszystkich aspektach funkcjonowania przedsiębiorstw i społeczeństw.