e-ISSN: 2602-4934 (önceki ISSN: 0255-2981 ANKARA ÜNİVERSİTESİ DİL VE TARİH – COĞRAFYA FAKÜLTESİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ TÜRKOLOJİ DERGİSİ XXIII-1 BAHAR - 2019 XXIII. Cilt-1. Sayı Hakemleri Prof. Dr. Âbide Doğan (Hacettepe Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Büyükakkaş (Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi) Prof. Dr. Ayşehan Deniz Abik (Çukurova Üniversitesi) Prof. Dr. Hicabi Kırlangıç (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. İsmail Hakkı Aksoyak (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi) Prof. Dr. Mehmet Vefa Nalbant (Pamukkale Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Apaydın (Çukurova Üniversitesi) Prof. Dr. Nesrin Karaca (Uludağ Üniversitesi) Prof. Dr. Nuran Öztürk (Çukurova Üniversitesi) Prof. Dr. Sait Okumuş (Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi ) Prof. Dr. Talip Yıldırım (Uşak Üniversitesi) Prof. Dr. Tarık Özcan (Fırat Üniversitesi) Prof. Dr. Yakup Çelik (Yıldız Teknik Üniversitesi) Prof. Dr. Yılmaz Daşçıoğlu (Sakarya Üniversitesi) Prof. Dr. Zehra Göre (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Doç. Dr. Fatih Sakallı (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi) Doç. Dr. Oktay Yivli (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi) Doç. Dr. Orhan Kurtoğlu (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi) Doç. Dr. Sefa Yüce (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi) Doç. Dr. Sema Aslan Demir (Hacettepe Üniversitesi) Dr. Öğr. Üyesi Duygu Kamacı Gencer (Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi) Dr. Öğr. Üyesi İsa Sarı (Nevşehir Üniversitesi) Dr. Öğr. Üyesi Melike Üzüm (Başkent Üniversitesi) Dr. Öğr. Üyesi Niyazi Adıgüzel (Kırklareli Üniversitesi) Dr. Öğr. Üyesi Sevim Karabela Şermet (Sinop Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mohammed Ali Shareef (Kerkük Üniversitesi) Türkoloji Dergisi e-ISSN: 2602-4934 (önceki ISSN: 0255-2981) Yılda iki defa yayımlanır. Published semiannually. Fakülte Adına Sahibi / Owner for the Faculty Prof. Dr. İhsan Çiçek Sorumlu Yazı İşleri Müdürü / Editor in Charge Prof. Dr. Aysu Ata Editör /Editor Doç. Dr. Erdoğan Kul Editör Yardımcısı / Assistant Editor Dr. Gökhan Reyhanoğulları Yayın Kurulu / Editorial Board Prof. Dr. Abdulkadir Gürer Prof. Dr. Aysu Ata Prof. Dr. Halil İbrahim Usta Prof. Dr. Jale Demirci Prof. Dr. Nurullah Çetin Prof. Dr. Önal Kaya Prof. Dr. Paşa Yavuzarslan Doç. Dr. Bilal Çakıcı Doç. Dr. Erdoğan Kul Doç. Dr. Murat Küçük Doç. Dr. Ülkü Çetinkaya Karakoyun Dr. Öğr. Üyesi Ebubekir Sıddık Şahin Yayın Danışma Kurulu / Advisory Board Prof. Dr. Uwe Blaesing (Hollanda) Prof. Dr. Mustafa Canpolat (Türkiye) Prof. Dr. Marcel Erdal (Almanya) Prof. Dr. Kerima Filan (Bosna Hersek) Prof. Dr. Peter B. Golden (ABD) Prof. Dr. Viktor G. Guzev (Rusya) Prof. Dr. Gürer Gülsevin (Türkiye) Prof. Dr. Ferit Hakimcanov (Tataristan/ Rusya) Prof. Dr. Ramazan Kaplan (Türkiye) Prof. Dr. Zeynep Korkmaz (Türkiye) Prof. Dr. Hasan Özdemir (Türkiye) Prof. Dr. F. Sema Barutçu Özönder (Türkiye) Prof. Dr. Claus Schönig (Almanya) Prof. Dr. Osman Fikri Sertkaya (Türkiye) Prof. Dr. Peter Zieme (Almanya) Prof. Dr. Hamza Zülfikar (Türkiye) Türkoloji Dergisi, uluslararası hakemli bir dergidir. Journal of Turkoloji is an international refereed journal. Yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. Writers are solely responsible for the content of their articles. Yönetim Yeri / Managing Office Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü 06100 Sıhhiye - ANKARA / TÜRKİYE e-posta: [email protected] Web: http://dergipark.gov.tr/turkoloji http://dergiler.ankara.edu.tr/detail.php?id=12 Türkoloji Dergisi; MLA (Modern Language Association Database), WorldCat, MIAR (Information Matrix for the Analysis of Journals), SciLit, ResearchBib, OAJI (Open Academic Journals Index), ESJI (Eurasian Scientific Journal Index), DRJI (Directory of Research Journals Indexing), CrossRef, CiteFactor, Impact Factor, ROAD, International Citation Index, PBN (Polska Bibliografia Naukowa), DIIF (Directory of Indexing and Impact Factor), Rootindexing, i2or, CIRC (Clasificación Integrada de Revistas Científicas), WCOJS (World Catalogue of Scientific Journals), SIS (Scientific Indexing Service), SCIFactor, Journal Factor, Science Library Index, Google Scholar, Akademik Dizin, Kaynakça info, idealonline, SOBIAD indeksleri tarafından taranmaktadır. TÜRKOLOJİ DERGİSİ 23. Cilt, 1. Sayı İ çind ekil er Makaleler DEMİRCİLER, Ahmet Zahid, Anlam Ve Edebiyat Teorilerine Dair Türkçe Geleneksel Literatürü Tasnif Denemesi ........................................ 1-27 GENÇER GÖKTER, Bilge, Türkçe Sözlük’teki Analitik Tanımlar Üzerine: Doğal Tür Sözcükleri ................................................................ 28-44 KARABELA ŞERMET, Sevim, Tanzimat Döneminde Feminizmin Masculin Anlatısı Ahmet Mithat Ve Bend-İ Mahsus Feminizm ............. 45-63 TAŞ, Mehmet Recep, Postmodern Bir Kurgu Denemesi Olarak Elif Şafak’ın Pinhan Romanı .......................................................................... 64-79 USLUER, Fatih, Divan Şairleri ve Hurufilik ....................................... 80-104 ÇÜRÜK, Yasemin, Birleşik Sözcük mü Öbek mi? ............................ 105-122 DAYANÇ, Muharrem, Babalar ve Oğullar Metaforuyla Âsım’a Bakmak ................................................................................................ 123-139 SHAREEF, Mohammed Ali, Su Kasidesi’nde Mürekkep Teşbihin Kullanımı ............................................................................................. 140-149 ŞENOL, Hadi, Yazılmamış Seyahatnameler ...................................... 150-157 ŞEKER, Aziz, Yaşar Kemal’in Romanlarında Ekososyoloji .............. 158-176 ATA, Aysu, Bir Hocanın Öğrencisini Savunması ............................... 177-192 ÇINAR, Beytullah, Taşlıcalı Yahya’nın Gazellerinde Yaşlılık ......... 193-208 REYHANOĞULLARI, Gökhan, “Bin Hüzünlü Haz” - Ahmet Haşim'in “O Belde”si Ütopya mı Poetika mı? ..................................... 209-237 ÇETİNKAYA KARAKOYUN, Ülkü, Mecazlı Sözcüklerin Tenasüp İçindeki Yeri ........................................................................................ 238-244 Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 23, 1 (2019) 1-27. e-ISSN: 2602-4934 (önceki ISSN: 0255-2981) ANLAM VE EDEBİYAT TEORİLERİNE DAİR TÜRKÇE GELENEKSEL LİTERATÜRÜ TASNİF DENEMESİ* Ahmet Zahid DEMİRCİLER Öz X. yüzyıldan XX. yüzyıla değin Arap harfleriyle yazılan Türkçenin zengin şiir ve nesir edebiyatı hâlen birçok araştırmanın malzemesi durumundadır. Sözü edilen yazı dilinde vücut bulan metin anlama ve değerlendirme faaliyetleri de bu bağlamda geçerliliğini sürdürmektedir. Ortak ve benzer bir terminolojiye sahip olan geleneksel literatür, tasnif, yöntem ve kısmen içerik bakımından farklılıklar gösterir. Söze yaklaşım yönleri dikkate alınarak “anlam teorileri” ve “edebiyat teorileri” biçiminde iki kategori olarak düşünülen literatür, bu makâlede Taşköprizâde’nin Mevzû’âtü’l-Ulûm’undan hareketle Arapça ve Farsça literatürdeki gelişim çizgilerine eklemlenerek tasnif edilecektir. Buna göre anlam ve edebiyat teorilerine dair Türkçe geleneksel literatür, belâgat, nakd-i şiir ve inşâ eserlerinden meydana gelmektedir. Anahtar Sözcükler: belâgat, karz-ı şiir, nakd-i şiir, inşâ, aruz, kafiye, teressül AN ATTEMPT TO CLASSIFICATON OF TRADITIONAL WORKS ON THEORY OF MEANING AND LITERARY THEORIES IN TURKISH Abstract Poetic and prosaic literature of Turkish had been written with Arabic script between Xth and XXth centuries is still subject of many researches. In this respect, works and practices on text understanding and evaluation of * Bu makâle, yazarın “Babanzade M. İzzet, Def'ü’l-Mesâlib fî Edebi’ş-Şâir ve’l- Kâtib (Metin-İnceleme-Dizin)” başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir. Arş. Gör., Kırklareli Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. e-posta: [email protected] 2 Ahmet Zahid DEMİRCİLER this written language are still extant. Those traditional literature that possesses similar and common terminology differs from each other in point of classification, method and some content. Therefore those literature have been considered as two main categories which are “theories of meaning” and “literary theories” according to their way of approach. In this paper, those literature will be classified with regard to Tashköprüzade’s Miftah al- Saʻada and thereby will be linked to lines of development in Arabic and Persian literatures. Accordingly, traditional Turkish literature on theories of meaning and literary theories consist of works on al-balagha, naqd al-shi’r and insha. Keywords: balāgha, qarḍ al-shi’r, naqd al-shi’r, inshā, ‘arūd (prosody), qāfiyah (rhyme) Giriş Tarih boyunca varlık göstermiş birçok kültür ve medeniyetin, dil ve edebiyata dair anlayış ve çalışmalarının olduğu bilinmektedir. Birbirinden farklı anlayışlarla yapılan çalışmalar; dil verimlerini betimleme, anlama ve değerlendirme faaliyetleri olarak genellenebilir. Bir dil veriminin; iç işleyiş bakımından betimlenmesinin grameri, anlamı bakımından incelenmesinin anlam teorilerini, edebî olması bakımından değerlendirilmesinin ise edebiyat teorilerini doğurduğu söylenebilir. Türk dilinde anlam ve edebiyat teorilerine dair literatür IX./XV. yüzyıl itibariyle Arapça ve Farsça kaynaklı olarak meydana gelmeye başlar. Tercüme ve telif birçok eseri barındıran bu literatür, Türk düşüncesinde Avrupa’ya yönelimin başladığı XIII./XIX. yüzyıldan itibaren oldukça zayıflamasına rağmen hayâtiyetini halen korumaktadır. Bu makalede söz konusu literatür bünyesinde vücut bulmuş eserlerin tasnifine çalışılacaktır. Anlam ve edebiyat teorilerine dair Türkçe literatürü ilk kez toplu bir şekilde ele alan Kâzım Yetiş’tir (1987). Makalesinde; arûz, kâfiye ve inşâ bilgisi dışında bu sahaya