#0# UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI PRZEGLĄD ZACHODNIOPOMORSKI KWARTALNIK SZCZECIN 2019 – ROCZNIK XXXIV (LXIII) – ZESZYT 3 Komitet Redakcyjny Radosław Skrycki (redaktor naczelny), Eryk Krasucki (zastępca redaktora naczelnego), Marta Cichocka (sekretarz redakcji), Monika Ogiewa-Sejnota (sekretarz redakcji) Rada Naukowa Tadeusz Białecki (Szczecin) przewodniczący, Ihor Cependa (Iwano-Frankiwsk), Radosław Gaziński (Szczecin), Stanisław Jankowiak (Poznań), Maciej Kowalewski (Szczecin), Kazimierz Kozłowski (Szczecin), Jens E. Olesen (Greifswald), Czesław Osękowski (Zielona Góra), Martin Schoebel (Greifswald), Wojciech Skóra (Słupsk) Lista recenzentów znajduje się na stronie www.wnus.edu.pl Redaktor naukowy Radosław Skrycki Redaktor językowy Elżbieta Blicharska Tłumaczenia streszczeń Piotr Wahl Skład komputerowy Agnieszka Kozioł Korekta Paulina Kaczyńska-Domagalska Projekt okładki Ludwik Piosicki Adres redakcji: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych ul. Krakowska 71–79, 71-017 Szczecin e-mail: [email protected] www.przegladzachodniopomorski.pl www.wnus.edu.pl/pzp Wersja papierowa jest wersją pierwotną Artykuły dostępne są w bazach indeksacyjnych: CEJSH (http://cejsh.icm.edu.pl), CEEOL (www.ceeol.com) oraz BazHum (bazhum.muzhp.pl) © Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2019 ISSN 0552-4245 WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Ark. wyd. 8,0. Ark. druk. 8,5. Format B5 Cena zł 25,0 (w tym 8% VAT) SPIS TREŚCI ARTYKUŁY Paweł Śliżewski – Między badawczą rzetelnością a mitem. Tomasz Kantzow (1505–1542) – wczesny prekursor nowoczesnej historiografii Pomorza Zachodniego? ...........................................5 Agnieszka Borysowska – Eilhard Lubinus (1565–1621) i muza rzymska ...............31 Aleksandra Skiba – Korespondencja rodzinna Marii Dąbrowskiej w zbiorach Książnicy Pomorskiej .....................................................................49 Katarzyna Rembacka – Niedobory roku 1945 i zachodniopomorskie pomysły na ich przezwyciężanie. Sprawa „berlińskich zakupów” ..................69 Oxana Kozlova, Urszula Kozłowska – Development of Social Capital in the Situation of Migration Intensification ....................................................89 Maria Jaremek – Działalność Karola Czejarka – księgarza, współorganizatora instytucji i społecznego ruchu kulturalnego na Pomorzu Zachodnim, germanisty, autora licznych publikacji ..................107 SPRAWOZDANIA Danuta Okoń – Zakład Historii Starożytnej (2015–2019) .....................................127 TABLE OF CONTENTS PAPERS Paweł Śliżewski – Between Academic Integrity and Myth. Tomasz Kantzow (1505–1542) as an Early Precursor of Modern Historiography of West Pomerania ...................................................5 Agnieszka Borysowska – Lubinus and the Roman Muse .......................................31 Aleksandra Skiba – Family correspondence of Maria Dąbrowska in the collections of the Pomeranian Library ...................................................49 Katarzyna Rembacka – Shortages of 1945 and the West Pomeranian ideas to overcome them. The question of the ‘Berlin Purchases’ ..............................69 Oxana Kozlova, Urszula Kozłowska – Development of Social Capital in the Situation of Migration Intensification ....................................................89 Maria Jaremek – The Activities of Karol Czejarek, a Bookseller, Co-organiser of the Sociocultural Movement and Its Institutions in West Pomerania, Germanist, and Author of Numerous Publications ........107 REPORT Danuta Okoń – The Research Unit of Ancient History (2015–2019) ..................127 #0# DOI: 10.18276/pz.2019.3-01 PRZEGLĄD ZACHODNIOPOMORSKI ROCZNIK XXXIV (LXIII) ROK 2019 ZESZYT 3 ARTYKUŁY P Ś ORCID: 0000-0001-9791-4842 Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych e-mail: [email protected] M . T K (1505–1542) – P Z? Słowa kluczowe: historiografia humanistyczna, historiografia renesansowa, Renesans, Pomorze Zachodnie, historia historiografii, ideologia historyczna Keywords: humanistic historiography, Renaissance historiography, Renaissance, West Pomerania, history of historiography, historical ideology Tomasz Kantzow nie bez przesady chyba uznawany jest za najwybitniejsze- go pomorskiego historyka przed XIX stuleciem1. Urodzony ok. 1505 roku 1 Zob. Historia Pomorza, t. 2, cz. 1, red. G. Labuda, Poznań 1976, s. 864; J. Strzelczyk, Tomasz Kantzow jako historyk na tle epoki, w: T. Kantzow, Pomerania, t.1, tłum. K. Gołda, Szczecin 2005, s. 11. Pisarz ten może być również rozpatrywany jako pierwszy w pełnym znaczeniu histo- ryk Pomorza Zachodniego, z uwagi na nikły rozwój rodzimej historiografii tych ziem w czasach wcześniejszych. Działalność kronikarską Kantzowa poprzedza co prawda dzieło Jana Bugenha- gena, również o tytule „Pomerania”, powstałe w latach 1517–1518, jest ono jednak przede wszyst- kim apelem moralizatorskim przyszłego reformatora religijnego, w którym historia pełni przede wszystkim rolę „nauczycielki życia” – zob. w tej kwestii: H.-G. Leder, Johannes Bugenhagens Po- merania – Humanistische Einflüsse auf die frühe Landesgeschichtsschreibung in Pommern, w: Po- mmern in der Frühen Neuzeit. Literatur und Kultur in Stadt und Region, red. W. Kühlmann, Tü- bingen 1994, s. 92, 97–98; M. Weber, Zur Konzeption protonationaler Geschichtsbilder. Pommern und Schlesien in geschichtlichen Darstellungen des 16. Jahrhunderts, w: Die Konstruktion von Vergangenheit, Geschichtsdenken, Traditionsbildung und selbstdarstellung in frühneuzeitlichen 6 Paweł Śliżewski w mieszczańskiej rodzinie w Stralsundzie na Pomorzu Przednim, studiował od 1526 roku kilka lat na uniwersytecie w Rostocku w sąsiedniej Meklemburgii2, aby objąwszy już w 1528 roku funkcję książęcego sekretarza (początkowo w Szczeci- nie, a od 1532 roku, w związku z podziałem księstwa między Barnima XI a Filipa I, na dworze tego drugiego w Wołogoszczy3) poświęcić się w drugiej połowie lat 30. i początku lat 40. XVI stulecia w znaczącym stopniu pracy dziejopisarskiej, przerwanej dopiero przedwczesną śmiercią w 1542 roku4. Jego zabiegi w celu jak najdokładniejszego przedstawienia przeszłości ojczystego kraju zaowocowa- ły powstaniem kilku wersji dzieła, które do dziś budzi zainteresowanie zarówno regionalnych historyków, jak i lokalnych pasjonatów. Zebranie przez Kantzowa wielu informacji, w tym także pochodzących z pomorskiej tradycji ustnej i czę- sto niepojawiających się w innych źródłach, dotyczących zarówno wydarzeń politycznych, jak i dawnego pomorskiego folkloru sprawia, że spisana przezeń kronika do dziś stanowi pasjonującą i inspirującą lekturę, będąc nieprzecenioną skarbnicą wiedzy o dawnym Księstwie Pomorskim5. Spuścizna dziejopisarska Tomasza Kantzowa obejmuje aż cztery wersje dzieła o historii Pomorza od czasów najdawniejszych aż do jemu współczesnych. Pierwsza z nich, spisana została ok. 1536 roku w dialekcie dolnoniemieckim, dwie kolejne – w latach 1537–1539 – już w kształtującym się wówczas jako język Europa (Zeitschrift für Historische Forschung, Beiheft 29), red. J. Bahlcke, A. Strohmeyer, Berlin 2002, s. 70. Jeszcze większe zastrzeżenia co do historiograficznego charakteru pracy budzi jedy- ne pochodzące ze średniowiecza pomorskie źródło narracyjne, – „Protocollum” augustiańskiego mnicha Augustyna ze Stargardu. E. Rymar wprost uznał to pismo za niezapełniające kronikarskiej pustki na Pomorzu w wiekach średnich, zob. E. Rymar, Wstęp, w: Augustyn ze Stargardu zw. Angelusem, Protokół. Kamieńska kronika – rodowód książąt pomorskich. Tzw. Stargardzka Ge- nealogia, tłum. E. Buszewicz, Stargard 2008, s. 7. Cel pracy Augustyna był doraźny i ściśle poli- tyczny – powstała ona jako odpowiedź polemiczna na polskie postulaty zwierzchności metropolii gnieźnieńskiej nad biskupstwem kamieńskim. Okoliczności powstania i charakter tego niezbyt obszernego pisma wyczerpująco przedstawił R. Walczak, w: „Protocollum” augustianina-eremity zwanego Angelusem ze Stargardu. O polsko-pomorskich związkach historiograficznych w śre- dniowieczu, Poznań 1991, wszędzie. 2 Por. H. Blume, Thomas Kantzows Hochdeutsch. Zum Sprachstand der ersten hochdeutschen Fassung seiner Pommerschen Chronic, w: Pommern in der Frühen Neuzeit. Literatur und Kultur in Stadt und Region, red. W. Kühlmann, H. Langer, Tübingen 1994, s. 171. 3 R. Schmidt, Die „Pomerania” als Typ territorialer Geschichtsdarstellung und Landes- beschreibung des 16. und beginnenden 17. Jahrhunderts (Bugenhagen – Kantzow – Lubinus), w: Landesbeschreibungen Mitteleuropas vom 15. bis 17. Jahrhundert., hrsg. H.-B. Harder, Köln– Wien 1983, s. 56. 4 Por. Historia Pomorza..., s. 864. 5 Por. J. Strzelczyk, Tomasz Kantzow..., s. 32. Między badawczą rzetelnością a mitem. Tomasz Kantzow (1505–1542)... 7 literacki dla całego obszaru Niemiec dialekcie górnoniemieckim6. Ostatnia wer- sja, również w tym języku, znana dziś pod tytułem „Pomerania” powstała już na początku lat 40., a jej spisanie poprzedziło ponowne podjęcie studiów, tym razem w nieformalnej stolicy reformacji i zarazem ważnym ośrodku kulturalnym ów- czesnych Niemiec – Wittenberdze, owocujące znajomością z Filipem Melanchto- nem i zapoznaniem się z większą liczbą źródeł pochodzących ze starożytności, w tym w szczególności z „Germanią” Tacyta i „Geografią” Klaudiusza Ptole- meusza7. W Wittenberdze kronikarz zapadł jednak na zdrowiu i po powrocie do Szczecina w 1542 roku wkrótce zmarł8. Nieukończoną kronikę uzupełnił jego współpracownik z książęcej kancelarii – Mikołaj von Klempzen, co było jednym z powodów, dla których przez długi czas w późniejszej historiografii