Projektowanie komunikacji vol. 2 Projektowanie komunikacji vol. 2 pod redakcją Michała Grecha, Annette Siemes i Mariusza Wszołka seria projektowanie komunikacji Spis treści Mariusz Wszołek Kolejna zmiana w designie 7 Dorota Płuchowska Społeczeństwo. Wybrane aspekty digitalizacji mediów komunikacji 23 Adam Nobis Mowa, pismo i historie kamieni 47 Krzysztof C. Matuszek Kommunikation statt Handeln. Ein Vorschlag zur Weiterführung des Luhmannschen Kommunikationsbegriffs 59 Małgorzata Ciesielska Kiedy mniej znaczy więcej. Jak projektować materiały edukacyjne w kontekście poznawczych teorii uczenia się 87 Maja Kawiak Operacjonalizacja pojęcia user experience 107 Lea Kazanecka-Olejnik Powtarzalność w przestrzeni. Rola kopii architektonicznej w procesie kształtowania miejsca 133 Arkadiusz Haławin Komunikacja wewnętrzna – perspektywa rynkowa na tle teorii komunikacji 149 Zuzanna Gałuszka Diagnostyka modelu 8P względem odzieżowych marek luksusowych 165 Inez Jasińska Zjawiska czytelnicze w sieci a promocja książek 191 Agata Zborowska Reklama społeczna w kontekście upowszechniania profilaktyki raka piersi. Projekt oferty komunikacyjnej 213 Katarzyna Płoszaj Niechlujstwo, puste treści i desemantyzacja komunikacji 239 Mateusz Flont, Krzysztof Wasilewski „A-tak. Anarchistyczna Gazeta Uliczna” – papierowe pismo alternatywne w czasach Facebooka (badania wstępne) 261 Kamil Olender Jak projektować komunikację o polityce? Przegląd najczęściej stosowanych kategoryzacji ideologicznych partii politycznych 295 Rafał Klepka „Wiadomości” TVPiS i „Fakty” TVN (Tusk Vision Network). Czy w Polsce mamy wewnętrzną medialną wojnę informacyjną? 311 Mariusz Wszołek SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny Kolejna zmiana w designie Streszczenie: W artykule rysuję ogólną perspektywę zmia- ny paradygmatu w projektowaniu — artykuł jest częścią książki, w której zajmuję się alternatywnymi doktryna- mi projektowania. Nadrzędna idea tekstu odnosi się do zasadniczej zmiany roli projektanta i projektowania. O ile projektowanie to przede wszystkim oferowanie scenariu- szy zmiany, o tyle rola projektanta zmienia się w stronę moderatora i animatora tej zmiany. Słowa kluczowe: design, projektowanie, zmiana przez design, projektowanie komunikacji Another change by design Summary: In this article I try to describe the idea of change by design. The overarching idea of the text refers to a fundamental change in the role of the designer and design. While designing is primarily about offer- ing change scenarios, the role of the designer changes towards the moderator and animator of this change. Keywords: design, change by design, communication design Stoimy u progu sporych zmian. Zwykle na przełomie listopada i grudnia specjaliści od projektowania, marketingu i reklamy prześci- gają się w ferowaniu obrazu praktyki projektowej, która ma za chwilę 8 nastąpić. Najczęściej jest to powierzchowna dyskusja o wyższości flat design nad skeuomorphic design lub równie istotna dyskusja na temat nowych technik angażujących uwagę użytkowników i prze- kładających się na optymalizację konwersji (cokolwiek to znaczy). Mariusz Wszołek Nierzadko ich przepowiednie się spełniają, ponieważ sami się do nich stosują. Nietrudno również do stosowania instrukcji w projek- towaniu namówić tych mniej refleksyjnych, narzędziowozoriento- wanych, projektantów. Zmiana, która powinna nas zdecydowanie bardziej interesować, jest znacznie głębsza. W literaturze przedmiotu oraz wśród wielu publicystów ugruntowało się sformułowanie „jest za pięć dwunasta”. Ta skrzydlata metafora dotyczy szerokich zja- wisk takich jak: globalne ocieplenie klimatu, zmiany w strukturze społecznej, szczególnie dostrzegalne w rozwarstwieniu społecznym, czy eksponencjalne wykorzystywanie zasobów naturalnych plane- ty. Generalnie chodzi o to, że – niekoniecznie intencjonalnie (oraz instytucjonalnie) – obaliliśmy ideę zrównoważonego rozwoju, która dotyka alternatywnego wykorzystania zasobów naturalnych i poten- cjału ludzkiego w taki sposób, żeby potrzeby obecnego pokolenia nie wpływały destrukcyjnie na przyszłe pokolenia. Produkujemy i konsumujemy, nierzadko nie zastanawiając się nad konsekwencja- mi (por. Steffen, Welzer i in. 2015) takiego stanu rzeczy – „no bo chyba nikt z Państwa nie może na serio uważać, że nie dzieje się to czyimś kosztem, kiedy kupujecie T-shirt za 4,90 euro albo tygodnio- wy urlop all inclusive na Dominikanie za 799 euro” (Welzer 2016: 68). Interesujące w tym kontekście są również strategie uzasadnie- niowe, które budują pewien model społecznego funkcjonowania: „nasza niesamowicie produktywna gospodarka wymaga, abyśmy z konsumpcji uczynili nasz styl życia, a kupno i korzystanie z dóbr ustanowili rodzajem rytuału tak, żeby szukać duchowego zaspokoje- nia i realizacji samych siebie w konsumpcji” (Lebov 2010: 49). A co z tym ma wspólnego projektowanie? Na pierwszy rzut oka niewiele, szczególnie jeśli zakres obowiązywania teorii i praktyki projektowa- nia sprowadzimy do trendów i podejść mających na celu przekona- nie odbiorców do naszych produktów i usług. Jeśli jednak przyjąć, że projektowanie to rozwiązywanie problemów przez ich diagnozę oraz dostarczanie rozwiązań prostych w użyciu, to szybko okaże się, że za całym tym bałaganem stoją projektanci, którzy krytykę Pau- la Randa: „It is no secret that the real world in which the designer functions is not the world of art, but the world of buying and selling”, przyjęli za instrukcję działań. Problem jest taki, że każde działanie 9 ma swoje konsekwencje, więc problemy, które pośrednio wyprodu- w Kolejna zmiana kowaliśmy, wrócą do nas i trzeba się będzie z nimi zmierzyć – czy nam się to podoba, czy też nie. Aktualną kondycję praktyki projek- towej, która tylko przez ostatnie kilkanaście lat przeszła zasadniczą zmianę paradygmatu, należy podać w wątpliwość. Dzisiejsze pro- jektowanie wydaje się na usługach wielkiego biznesu, a powinno designie być na usługach społeczeństwa – rzecz jasna za pośrednictwem biznesu (niekoniecznie wielkiego w sensie skali). Utopia? Zapewne, ale tym są właśnie manifesty! Niniejszy tekst można potraktować jako subiektywno-krytyczną (nowy gatunek publicystyczny) analizę aktualnego uwarunkowa- nia teorii i praktyki projektowania, za które, jako projektant i jako pracownik nauki w tym obszarze, czuję się równie odpowiedzialny. Zdecydowanie potrzebujemy alternatywy, głównie na poziomie innego: refleksyjnego i uwzględniającego kompleksowość proble- mów i zjawisk podejścia do projektowania. Globalne ocieplenie nie powstało samoistnie, to szkodliwa działalność człowieka – nawet jeśli argumentować, że to fizjologia krów jest w dużej mierze odpo- wiedzialna za uwalnianie się do atmosfery szkodliwych gazów, to warto sobie zadać pytanie, kto lub co stoi za wzrostem populacji bydła (stan na 2018 rok: ok. 1,5 mld): człowiek – w roli konsumen- ta. Ale narzędzia i wyobrażenia o takim stylu życia zaproponowali- śmy my – projektanci, nie oferując dość istotnej w tym kontekście informacji o konsekwencjach. W tym miejscu należy potraktować projektowanie jako swoisty akcelerator procesów społeczno-kulturo- wych o różnym poziomie złożoności. Skoro projektowanie to przede wszystkim organizowanie życia społecznego, to warto zastanowić się, czy w ramach procesów organizacyjnych słusznie postawiliśmy środ- ki ciężkości. Zaprojektowaliśmy instrukcję świata, która powoduje brak jego wydolności. Musimy też zrozumieć, że projektowanie to nie tylko dostarczanie ładnych obrazków, użytecznych przedmiotów czy wygodnych samochodów. To również odpowiedzialność za kon- sekwencje stosowania naszych rozwiązań. A konsekwencje są zawsze, niezależnie od tego, jakie przyświecały nam idee w fazie projektowej. Projektowanie w ciągu ostatnich kilkunastu lat przeszło dość znaczną zmianę, głównie w kontekście praktyki projektowej. Kiedy bowiem kilkanaście lat temu rozpoczynałem studia projektowe na Uniwer- sytecie Wrocławskim, studiując m.in. communication design, razem 10 z moimi znajomymi mieliśmy przeświadczenie, że przyszło nam funkcjonować w rzeczywistości dynamicznych przeobrażeń w podej- ściu do projektowania. Nasi profesorowie nierzadko sceptycznie podchodzili do rewelacji, które coraz szybciej i częściej docierały Mariusz Wszołek do nas z Doliny Krzemowej i często argumentowali, że każda taka rewelacja to kolejna świnia, która leci przez wieś, a którą w pierw- szej kolejności należy zrozumieć, żeby móc ją zaakceptować lub podważyć. To właśnie zrozumienie i cierpliwość były tym, czego i nam zabrakło. Zmianę, którą obserwowaliśmy, dzisiaj opisałbym jako gasnące zainteresowanie wzornictwem, które najlepiej tak wtedy, jak i teraz charakteryzowało stwierdzenie Otla Aichera, że krzesło, na którym źle się siedzi, jest złym krzesłem. Chodziło więc o podstawową zasadę wyznawaną przez zwolenników egalitarnego podejścia do projektowania, reprezentowanego m.in. przez szkołę Bauhausu czy Hohschule für Gestaltung, a tak zgrabnie sformułowa- ną jeszcze na długo przed Bauhausem przez amerykańskiego rzeź- biarza Horatio Greenough’a jako manifest dawnych czasów: „form ever follows function”. Aicher, Gropius, Rams zwykli przekonywać, że projektowanie to rozwiązywanie problemów przez ich diagnozę i dostarczanie rozwiązań prostych w użyciu – niezależnie od tego, czy chodzi o produkt, poster, czy znak firmy/organizacji. Dość ską- po obudowana koncepcja praktyki projektowej nie utrzymała się w zestawieniu ze zmianą technologiczną, która zdominowała dyskurs projektowy. Zaczęliśmy rozmawiać o rozwiązaniach zamiast o pro- blemach, które można rozwiązać. Skupiliśmy się na możliwościach mocy obliczeniowej,