Erasmushogeschool Brussel – Universitaire Associatie Brussel Departement Toegepaste Taalkunde Tess Elst Master in de journalistiek: gedrukte en online media Tous ensemble? Belgische en communautaire identiteiten in de berichtgeving over de Rode Duivels Masterproef ingediend voor het behalen van de graad van Master in de Journalistiek Promotor : Jan Zienkowski Academiejaar : 2012-2013 Abstract Dit onderzoek wil achterhalen hoe de Belgische en subnationale communautaire nationale identiteiten gerepresenteerd worden in de verslaggeving over de Rode Duivels. Hiertoe werd een kwalitatieve inhoudsanalyse uitgevoerd op de artikels over de EK-campagne 2010-2011 in Het Nieuwsblad en Le Soir. Een constructivistische visie op natie, natievorming en nationale identiteit werd hierbij gehanteerd. Uit het onderzoek bleek dat de subnationale communautaire identiteiten niet of nauwelijks aanwezig zijn in de verslaggeving. De politieke conflicten uit het dagelijkse leven, worden niet gerepresenteerd in de berichtgeving. De Belgische nationale identiteit wordt voorgesteld als eendrachtig en als de enige die er in de context van het nationale voetbalteam toe doet. De Rode Duivels helpen op die manier om de natiestaat België te verbeelden als een gemeenschap en een natie. Verdere onderzoekssporen worden aangereikt, voornamelijk met het oog op 2014. 2 Dankwoord Deze masterproef vormt het sluitstuk van een boeiend en uitdagend masterjaar journalistiek. Een jaar waarin niet alleen mijn creatieve, maar ook mijn academische grijze cellen getest werden. Een test die ik zonder de hulp van anderen nooit tot een goed einde had kunnen brengen. Deze masterproef had nooit het levenslicht gezien, indien mijn promoter, Prof. Dr. Jan Zienkowski, niet had geloofd in de relevantie en de haalbaarheid van mijn onderzoeksopzet. Om mij de ruimte te bieden zelfstandig te werken aan dit project, maar toch steeds klaar te staan bij de onvermijdelijke vragen en twijfels. Bedankt. Een speciale dank gaat uit naar mijn ouders. Voor de steun, materieel en immaterieel, niet alleen dit jaar, maar gedurende mijn gehele studieloopbaan. Voor het nachtelijke naleeswerk van papers, artikels en deze masterproef. Bedankt. Aan mijn kotgenoten. Voor de K.U.Leuven-studentenkaarten, voor het lekkere eten, voor de uitgebreide verslagen van feestjes die ik moest missen. Voor de ontspanning, voor de lachsessies, voor de aanmoedigende boodschappen. Aan Liene en Soffe. Bedankt. Aan de treinvrienden: Geinponem, Janvier, Donut en Lindemans. Om hetzelfde lot te ondergaan. Om een klankbord te zijn voor mijn klaagzangen. Om te lachen met mijn moppen, en mij te doen lachen met die van jullie. Bedankt. Tot slot bedank ik iedereen, vrienden, familie, kennissen en vreemden, die mij dit jaar vroeg waarover ik mijn thesis aan het schrijven was. Om te reageren met ‘cool’, ‘zalig’ en ‘wow, een meisje dat van voetbal houdt’, van zodra jullie hoorden dat deze over de Rode Duivels ging. Om mij zo even te doen denken dat ik een rockster was. Om mij zo even te doen vergeten dat ik eigenlijk dagenlang aan mijn computerscherm gekluisterd zat. Bedankt. 3 Inhoud 1 Inleiding .............................................................................................................................. 6 2 Literatuurstudie ................................................................................................................... 9 2.1 Natie, nationalisme en nationale identiteit ................................................................... 9 2.1.1 Identiteit en nationale identiteit .......................................................................... 10 2.1.2 De Natie .............................................................................................................. 12 2.1.3 Nationalisme ....................................................................................................... 16 2.1.4 Invloed globalisering .......................................................................................... 19 2.2 Representatie .............................................................................................................. 20 2.2.1 Representatie als totaalproces ............................................................................ 22 2.2.2 Representatiestrategieën ..................................................................................... 23 2.2.3 Representatie van de natie en nationale identiteit .............................................. 24 2.3 Sport en nationalisme ................................................................................................ 26 2.3.1 Sport als arena voor nationalisme ...................................................................... 26 2.3.2 Voetbal als de nationale sport ............................................................................ 31 2.3.3 Het effect van globalisering op sport ................................................................. 34 2.3.4 Representatie in en door voetbal ........................................................................ 36 2.4 Case: België ............................................................................................................... 39 2.4.1 Nationale identiteit in België .............................................................................. 39 2.4.2 Voetbal in België ................................................................................................ 43 2.5 Conclusie ................................................................................................................... 46 4 3 Empirisch luik ................................................................................................................... 50 3.1 Methodologie ............................................................................................................. 50 3.2 Werkwijze .................................................................................................................. 54 3.2.1 De voorbereidingsfase ........................................................................................ 54 3.2.2 De verkenningsfase ............................................................................................ 55 3.2.3 De ontwikkelingsfase ......................................................................................... 57 3.2.4 De toepassingsfase ............................................................................................. 61 3.2.5 De integratiefase ................................................................................................. 63 3.2.6 De rapportage ..................................................................................................... 63 3.3 De resultaten .............................................................................................................. 64 3.3.1 Expliciete verwijzingen ...................................................................................... 64 3.3.2 Relatie tussen officiële en subnationale identiteiten .......................................... 68 3.3.3 Linguistische deixis ............................................................................................ 69 3.3.4 Stereotypering .................................................................................................... 72 3.3.5 Speelstijl ............................................................................................................. 75 3.3.6 Speler .................................................................................................................. 79 3.3.7 Supporters ........................................................................................................... 83 3.3.8 Metafoorgebruik ................................................................................................. 86 3.3.9 Dubbele nationaliteit .......................................................................................... 87 3.3.10 Gedeeld verleden ................................................................................................ 90 3.4 Samenvatting resultaten en besluit ............................................................................ 92 4 Discussie ........................................................................................................................... 95 5 Literatuurlijst ..................................................................................................................... 97 5.1 Primaire bronnen ....................................................................................................... 97 5.2 Secundaire bronnen ................................................................................................. 103 5.2.1 Boeken .............................................................................................................. 103 5.2.2 Artikels ............................................................................................................. 106 5.2.3 Internetbronnen ................................................................................................ 106 6 Bijlagen ........................................................................................................................... 107 5 Inleiding “Tous ensemble! Tous ensemble! Hé, hé!” “Allemaal samen! Allemaal samen! Hé, hé!” 16 oktober 2012. De gezangen rollen van de tribunes terwijl de Rode Duivels op de grasmat de Schotten oprollen. Het Koning Boudewijnstadion is tot aan de nok gevuld met supporters uitgedost in zwart, geel, rood. Belgische vlaggen wapperen op het ritme