KWKWARTALNIKARTALNIK ISSNISSN 1643-87791643-8779 34(60)(53) 20162014 BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA Storczyki to nie tylko egzotyka Wpływ testosteronu na organizm człowieka SzkołaDlaczego dla studiów koala jest cool? czy/ Współczesna studia pod dyktando estetyka szkoły? przyrody / Wszystko o kortyzolu Jaka/ Questioning jest opinia uczniówthe author: jak modelować dialogi na lekcjach? o nauczaniu/ Scenariusz biologii lekcji: w gimnazjum?komórki macierzyste 1 3/2016w numerze: geografia zdrowie narzędzia dydaktyczne wydarzenia biologiachemia jak uczyćpomysły recenzje badania scenariusze zajęć NAUKA środowiskofizyka SZKOŁA narzędzia w internecie KRÓTKO informacje przyroda jak zainteresowaćzadania najnowsze odkrycia 3 Monika Lipińska, Joanna Gołębiewska, 74 Karol Przeździecki, Jarosław Zawadzki, Beata Bałdyga, 130 Magdalena Myga-Nowak, Agnieszka Godela, Magdalena Kubiak, Anna Kuczyńska Andrzej Rydzewski Monika Lewańska, Tomasz Głąb, Storczyki to nie tylko egzotyka Wdrażanie zajęć z Podstaw Teledetekcji Janusz Boratyński Powierzchni Ziemi z wykorzystaniem Akademia Młodych Wynalazców 11 Sylwia Śliwińska-Wilczewska, Jakub Maculewicz, Adam Latała wolnego oprogramowania Bilko Allelopathic effects of Synechococcus sp. 134 Katarzyna Nieszporek, Janusz Fyda, on selected cyanobacteria 80 Renata Staśko, Karolina Czerwiec Małgorzata Grodzińska-Jurczak Analiza kompetencji społecznych studentów Nowe kierunki studiów Sandra Górska 19 specjalności nauczycielskich. NAUKA Grzyb shiitake – bogate źródło substancji 136 Marek Guzik, Alicja Walosik prozdrowotnych 90 Alina Stankiewicz, Agnieszka Sołowiej Muzeum Morskie u podnóża Gór Opinia uczniów o nauczaniu biologii 26 Wioleta Małgorzata Tylman, Izabela Magdalena Rzeszutko, w gimnazjum 140 XXI Konferencja Dydaktyków Grażyna Dąbrowska Przedmiotów Przyrodniczych: Mikrobiom człowieka i jego znaczenie dla 100 Alicja Walosik, Beata Jancarz-Łanczkowska „Klasyczne lekcje przyrody – prawidłowego funkcjonowania organizmu Edukacja szkolna w zakresie odżywiania się zmierzch, czy świt?” – zaproszenie jako warunek zachowania zdrowia człowieka SZKOŁA 32 Jan Boczek, Małgorzata Kiełkiewicz 141 Dobre praktyki w ogrodnictwie Owady – źródło wiedzy i inspiracji dla człowieka 109 Ilona Żeber-Dzikowska, Joanna Posłowska – informacja prasowa Współczesne oczekiwania wobec każdego 41 Monika Wójcicka, Bernadetta Skrzeczyńska, Justyna Biernacka, nauczyciela Iwona Stanisławska Wpływ testosteronu na organizm człowieka 115 Jan Rajmund Paśko Szkoła dla studiów czy studia pod dyktando 48 Anna Szymonik szkoły? KRÓTKO Zawartość kadmu i ołowiu w warzywach, poinformuj nas o nim szykuje się ważne [email protected] efekt toksyczności pierwiastków śladowych 120 Marlena Zielińska, Agnieszka Ziołkowska Rola metody naukowej i eksperymentu 54 Ewa Moliszewska, Dagna Maculewicz w kształtowaniu postawy badawczej ucznia Dwujądrowe Rhizoctonia spp. jako patogeny roślin i studenta 63 Agnieszka Rzepiela Rozwój uzdrowisk dawnej Galicji Wschodniej do II wojny światowej na przykładzie Niemirowa-Zdroju i Horyńca-Zdroju EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA | ebis.ibe.edu.pl | [email protected] | © for the edition by Instytut Badań Edukacyjnych 2016 2 Redakcja Od redakcji Redaktor naczelny: Takao Ishikawa Sekretarz redakcji: Magdalena Rzeszotek Takao Ishikawa Redaktorzy merytoryczni: Urszula Poziomek, Jolanta Korycka-Skorupa Szanowni Czytelnicy, W jesiennym numerze EBiŚ znajdą Kontakt z redakcją i propozycje tekstów: [email protected] jak każdego roku, wakacje błyska- Państwo mnóstwo artykułów na Strona internetowa: ebis.ibe.edu.pl wicznie minęły i nadeszła piękna coraz dłuższe wieczory. Artykuły Adres redakcji: ul. Górczewska 8, 01-180 Warszawa jesień. Rok szkolny już rozpoczął pt. Mikrobiom człowieka i jego zna- się miesiąc temu, zaś pracownicy czenie dla prawidłowego funkcjono- Rada naukowa uczelni lada dzień rozpoczną se- wania organizmu, Owady – źródło przewodniczący Rady: prof. zw. dr hab. Adam Kołątaj mestr zimowy. wiedzy i inspiracji dla człowieka czy (Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN, Jastrzębiec), Jest to także czas na pewne zmiany Grzyb shiitake – egzotyczny uzdro- zast. przewodniczącego: prof. dr hab. Katarzyna Potyrała w redakcji kwartalnika Edukacja wiciel to tylko niektóre propozycje (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie), Biologiczna i Środowiskowa. Do- dla Państwa z działu NAUKA. NAUKA a także: dr hab. Ondrej Hronec (Uniwersytet w Presowie, Słowacja), tychczasowy sekretarz redakcji, Z działu SZKOŁA szczególnie po- prof. dr hab. Daniel Raichvarg (Uniwersytet Burgundzki w Dijon, dr Marcin Trepczyński, zostanie lecam artykuł pt. Wdrażanie zajęć Francja), prof. dr hab. Valerij Rudenko (Wydział Geograficzny, z nami i nadal będzie składać teksty, z Podstaw Teledetekcji Powierzchni Uniwersytet w Czerniowcach, Ukraina), dbać o szatę graficzną EBiŚ i prowa- Ziemi na podstawie wolnego opro- prof. zw. dr hab. Danuta Cichy (założyciel EBiŚ) czyły w tej konferencji, będą mogły prof. zw. dr hab. Wiesław Stawiński (emerytowany profesor dzić stronę internetową kwartalni- gramowania Bilko. Autorzy świet- nadrobić swoje zaległości oddając Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie), ka. Jednak od października 2016 r. nie opisują zajęcia dydaktyczne się lekturze naszego kwartalnika. dr Renata Jurkowska (Uniwersytet w Stuttgarcie, Niemcy), w roli sekretarza redakcji zastąpi go prowadzone na wyższej uczelni Serdecznie zapraszam do lektury, dr Paul Davies (Institute of Education, University of London) pani Magdalena Rzeszotek. Z tego z wykorzystanie wolno dostęp- życząc jednocześnie udanego roku SZKOŁA miejsca chciałbym złożyć serdecz- nego oprogramowania. Myślę, że szkolnego i akademickiego! Poza radą czasopismo posiada również zespoły doradcze ne podziękowania dr. Marcinowi oraz stałych recenzentów – zob. na stronie: ebis.ibe.edu.pl każdy z nas może wynieść ciekawe Trepczyńskiemu, bez którego – nie dla siebie informacje po lekturze Takao Ishikawa Wydawnictwo przesadzę tak to ujmując – nie by- tego materiału. W dziale SZKOŁA łoby po prostu kwartalnika EBiŚ. publikujemy też wiele prac, które Wydawca: Instytut Badań Edukacyjnych, Jestem też przekonany, że pani powstały na podstawie referatów ul. Górczewska 8, 01-180 Warszawa Magdalena Rzeszotek świetnie za- wygłoszonych na II Ogólnopolskiej Projekt okładki: M. Broniszewski i red. (zdjęcie: J. Gołębiewska) stąpi dotychczasowego sekretarza Konferencji Dydaktyków Szkół KRÓTKO Skład i łamanie: Marcin Trepczyński redakcji. Serdecznie Panią witamy Wyższych Wydziałów Przyrodni- w redakcji! czych. Osoby, które nie uczestni- czasopismo punktowane: 8 punktów, indeksowane w bazach CEJSH i Index Copernicus wersją referencyjną czasopisma jest wydanie elektroniczne opublikowane na stronie: ebis.ibe.edu.pl wszystkie artykuły z abstraktami zostały zrecenzowane EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA | ebis.ibe.edu.pl | [email protected] | © for the edition by Instytut Badań Edukacyjnych 2016 Storczyki to nie tylko egzotyka | Monika Lipińska, Joanna Gołębiewska, Magdalena Kubiak, Anna Kuczyńska | EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA 3/2016 3 Wprowadzenie daceae mianem storczyków, jednak prawidłowo nazwa Storczyki to nie tylko ta powinna być używana wyłącznie do roślin z rodzaju Według różnych szacunków rodzina storczykowa- Orchis L. egzotyka tych (Orchidaceae Juss.) liczy od 30 do 40 tysięcy gatun- Storczykowate są grupą kosmopolityczną, co ozna- ków sklasyfikowanych w około 1000 rodzajach (Kubala cza, że występują niemal na wszystkich kontynentach. – czyli fascynujący świat polskich i wsp., 2002). Ogromne zróżnicowanie tej grupy sprawi- Ich obecności nie stwierdzono jedynie na terenie An- przedstawicieli storczykowatych ło, że wielu badaczy obrało ją za obiekt swoich badań. tarktydy. Tak szeroki zasięg występowania sprawia, że Zaowocowało to licznymi opisami nowych dla nauki są jedną z najliczniejszych rodzin wśród roślin okry- (Orchidaceae Juss.) taksonów. Jak podaje Szlachetko (2009), w przeciągu tonasiennych. Centrum największej różnorodności tej ostatniego dziesięciolecia opisywano około 150 gatun- grupy koncentruje się w rejonach tropikalnych i subtro- Monika Lipińska, Joanna Gołębiewska, ków rocznie (m.in. Parra-Sánchez i wsp., 2016; Lipiń- pikalnych. Szacuje się, że przeszło 95% gatunków rośnie Magdalena Kubiak, Anna Kuczyńska ska i Szlachetko, 2016; Kolanowska i Szlachetko, 2013). w strefie tropikalnej, głównie w Ameryce Południowej Pierwsze wzmianki o storczykowatych odnaleźć można i południowo-wschodniej Azji. Bardzo nieliczne takso- w dziełach Teofrasta (Nowicka-Falkowska i Falkowski, ny występują za kołem podbiegunowym oraz na wyspie NAUKA zgodność z PP – zob. s. 10 2005) datowanych na przełom IV i III wieku p.n.e. Ich Macquarie (na południe od Nowej Zelandii). W przy- Streszczenie: nazwa wywodzi się od greckiego słowa orchis i w do- padku storczykowatych wyraźnie zaznacza się tenden- Storczykowate spotkać można niemal na wszystkich kon- słownym tłumaczeniu oznacza jądro, co bezpośred- cja, zgodnie z którą im dalej od równika, tym mniej- tynentach. W Polsce występuje około 60 taksonów, dla nio nawiązuje do okrągłych bulw (Kolanowska i wsp., sza liczba tych gatunków i mniejsza ich różnorodność porównania flora storczyków Kolumbii liczy ich przeszło 2015). Wprowadził ją w swoim dziele „De materia me- (Szlachetko, 2009). 3000. Z krajowych gatunków 43 podlega ścisłej ochronie, dica” (77 rok n.e.) Dioscorides, grecki lekarz, farmako- Do Orchidaceae zaliczane są rośliny epifityczne a tylko 9 ochronie częściowej. Przedstawiciele rodziny log i botanik (Szlachetko, 2009). Współcześnie utarł się (rosnące na innych roślinach),